„Czy jakaś myśl pozostanie utopią, czy też stanie się rzeczywistością, zależy zazwyczaj od liczby i tężyzny jej zwolenników. Dopóki w Paneuropę wierzą tysiące – pozostanie utopią; dopiero kiedy zaczną w nią wierzyć miliony – stanie się programem politycznym; gdy tylko zaczną wierzyć setki milionów – stanie się rzeczywistością.” Właśnie tak według Kalergiego wyglądać by miała budowa nowej, wspólnej Europy. Podobna przyszłość Europy była już wcześniej przedmiotem zamyśleń wielu wielkich osobistości, m.in. Immanuela Kanta, Victora Hugo, Giuseppe Mazziniego, ale to austriacki polityk urodzony w Tokio, laureat Nagrody Karola Wielkiego i, co oczywiście najważniejsze, prawnuk ukochanej Norwida, Coudenhove-Kalergi uznawany jest za twórcę idei paneuropejskiej. Jako pierwszy w historii dokładnie opracował plan jej realizacji i podjął działania, by stała się rzeczywistością.
Richard Coudenhove-Kalergi urodził się 17 listopada 1894 roku jako syn austriacko-węgierskiego dyplomaty Heinricha von Coudenhove-Kalergiego i Japonki Mitsuko Ayoamy, która przybiegła swojemu przyszłemu mężowi na pomoc, gdy jego koń poślizgnął się na lodzie, właśnie w takich okolicznościach małżonkowie poznali się. Same korzenie rodziny są istnie paneuropejskie, rodzina Kalergich, pochodząca z greckiej Krety, a której istnienie sięga czasów bizantyńskich, składała się również z Francuzów, Norwegów, Niemców, Bałtów a nawet Polaków. Od najmłodszych lat odbierał staranne wykształcenie pod nadzorem ojca, który osobiście uczył swoich synów języka rosyjskiego i węgierskiego (sam posługiwał się szesnastoma językami!). Chodzili też co niedzielę wspólnie na mszę świętą do kościoła. Znane jest zachowanie ojca, który w każdy Wielki Piątek podczas słów „módlmy się również za pozbawionych wiary Żydów” wychodził ze świątyni na znak protestu przeciw, jego zdaniem, wyrażanemu w ten sposób antysemityzmowi. Richard Coudenhove-Kalergi wzrastał w przekonaniu o szacunku do innych, szczególnej troski o płeć piękną, prawdomówności i uczciwości.
W roku 1923 wydał „Pan-Europe”, w której przekonywał, że jedynym sposobem na utrzymanie długotrwałego pokoju na kontynencie jest stworzenie wspólnego związku celnego, zjednoczonego obszaru gospodarczego oraz kontynuującej integracji na wzór Stanów Zjednoczonych.
„W związku z tym musi najpierw Paneuropa zapuścić korzenie w sercach i głowach Europejczyków. Mosty porozumienia, interesów i przyjaźni muszą zostać przerzucone od narodu do narodu, od przemysłu do przemysłu, od związku zawodowego do związku zawodowego, od literatury do literatury. Aby do tego doszło, musi we wszystkich państwach Europy wejść w życie ruch i organizacja, której niezaprzeczalnym celem jest budowa Paneuropy: Unia Paneuropejska!”
W granicach Paneuropy miały znaleźć się wszystkie państwa kontynentu i ich kolonii, wykluczając jednak Wielką Brytanię i Rosję. W 1924 Kalergi założył Unię Celną, która miała za zadanie promowanie współpracy gospodarczej, rozstrzyganie konfliktów w sposób pokojowy oraz zajmowanie się prawami mniejszości narodowych. Ostatecznym celem miało być powstanie wielopaństwowej organizacji o charakterze federacyjnym, posiadającej własny dwuizbowy parlament, trybunał, armię i unię monetarną. Nowa Europa pielęgnowałaby równość i bezpieczeństwo wszystkich jej obywateli, bo tak jak sam twórca idei przekonywał „gałęzie to narody, większość ludzi widzi same gałęzie, natomiast niektórym jest dane widzieć, że gałęzie wychodzą z jednego pnia i korzenia”.
Mimo, że Coudenhove-Kalergi sam nie pełnił nigdy żadnych funkcji państwowych przez całe życie współpracował przy tworzeniu agend w różnych krajach Europy z zamiarem współpracy z politykami na rzecz popularyzacji koncepcji Paneuropy. Ideę wspierali również takie postaci jak Eduard Herriot czy Astride Briand, który przedstawił pomysł podczas swojego exposé na forum Ligi Narodów. Powstało nawet memorandum skierowane do jej członków, jednak jego propozycje nie zostały entuzjastycznie przyjęte przez Francję, Włochy i ZSSR, za opowiadali się m.in. Niemcy, Jugosłowianie i Holendrzy.
Wsród zwolenników Kalergiego znaleźli się również Thomas i Heinrich Mann, Albert Einstein, Stefan Zweig, Rainer Maria Rilke, Sigmund Freud, Pablo Picasso czy też twórca Fiata Giovanni Angelli. Pierwszy oddział Unii Paneuropejskiej powstał na terytorium Austrii. Funkcje wiceprzewodniczących pełnili działacze lewicowi i prawicowi, co jest przykładem na uniwersalność idei. Do wybuchu wojny kolejne oddziały Unii powstały w większości państw Europy. Jednym z najważniejszych czynników, które wpłynęły na popularność Coudenhove-Kalergiego był odpowiedni moment opublikowania jego książki, większość polityków europejskich było wtedy świadomych konieczności podjęcia zabiegów mających na celu zjednoczenie i zapobieganie wybuchowi kolejnej wojny. Jednak od roku 1932 ruch paneuropejski zaczynał tracić na popularności. Po dojściu nazistów do władzy literatura paneuropejska została zdelegalizowana, dlatego głównym ośrodkiem jego działania stała się Austria. Odbył się tam ostatni kongres przed II Wojną Światową. W latach 1934-1938 Coudenhove-Kalergi skupiał się na utworzeniu bliskiego sojuszu między Austrią, Włochami i Francją. Po aneksji Austrii w 1938 roku kontynuował pracę w Paryżu i Szwajcarii, następnie wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie zorganizował kolejny kongres.
Mimo, że po II Wojnie Światowej ruch paneuropejski nie odnosił większych sukcesów, to zwolenników jednoczenia przybywało. Nowi przywódcy, jak Spinelli, Monnet, Adenauer czy de Gasperi, kontynuowali projekt, chociaż już w nieco odmienny sposób.
Pod koniec lat dwudziestych Coudenhove-Kalergi zaproponował „Odę do Radości” z IX symfonii Ludwika van Beethovena jako hymn wspólnej Europy. Pózniej, w roku 1955, zaproponował, by utwór został oficjalnym hymnem Unii Europejskiej. Zaprojektował również europejską flagę, która przedstawiała żółty okrąg z czerwonym krzyżem wewnątrz na niebieskim tle, dodano składający się z dwunastu żółtych gwiazd, większy okrąg (na wzór innej flagi). Coudenhove-Kalergi komentował swój projekt w ten sposób: „Flaga zawiera trzy symbole: słońce, czerwony krzyż i błękitne niebo. W ten sposób jednoczy symbole cywilizacji grecko-łacińskiej i chrześcijaństwa, dwa podstawowe elementy współczesnej Europy. Słońce jest wiecznym symbolem światła, ducha, postępu, dobrobytu i prawdy. Czerwony krzyż jest uznawany przez cały świat, przez narody chrześcijańskie i niechrześcijańskie, jako symbol międzynarodowej działalności charytatywnej i braterstwa ludzi. Błękitne niebo, naturalne tło Słońca, jest symbolem pokoju”.
W 1950 roku otrzymał pierwszą w historii Nagrodę Karola Wielkiego, ofiarowaną przez miasto Akwizgran za wyjątkowe zasługi w dążeniu do jedności i pokoju w Europie.
Richard Coudenhove-Kalergi w międzyczasie, bo w roku 1919 został obywatelem Czechosłowacji, później, od 1939 aż do śmierci, obywatelem Francji. Do końca życia wierzył w zrealizowanie swojej koncepcji wspólnej Europy. Zmarł w 27 lipca 1972 roku, prawdopodobnie z powodu udaru, jednak jego sekretarka zasugerowała, że Coudenhove-Kalergi mógł popełnić samobójstwo, chcąc, by sposób jego śmierci nie mógł zadziałać przeciwko kontynuatorom jego pracy, zdecydował się, żeby pozostało to tajemnicą.
Jego pomysły są aktualne do dnia dzisiejszego. Wielu polityków może czerpać z nich garściami działając na rzecz dalszego pokoju i integracji europejskiej. Jako największe zagrożenie w drodze do Unii jej pomysłodawca uznał imperializm i zaborczość Rosji, a w samym centrum tendencje populistyczne i nacjonalistyczne, co zdecydowanie widzimy w ostatnich latach, także po wynikach ostatnich wyborów do parlamentu europejskiego. Mimo to nasz kontynent, przechodząc przez wiele kryzysów, grecki czy imigracyjny i inne przeciwności, realizuje te wizje zaskakująco skutecznie, chociaż przed nami jeszcze bardzo długa droga, to musimy patrzeć na naszą przyszłość z ciepłym optymizmem, jak sam autor „Pan-Europy” powiedział „Każdy wielki projekt w historii zaczynał jako utopia, a kończył jako rzeczywistość”.
Inne tematy w dziale Polityka
