Na wyraźną prośbę jednego z Czytelników autor postanowił znacząco rozwinąć kwestię przynależności państwowej Spisza i Orawy w latach 1918-1924, która to należy przyznać została w poprzednim wpisie potraktowana zbyt ogólnikowo i nieprecyzyjnie. Zacznijmy, więc od Spiszu.
Spisz
Warto już na samym początku sprecyzować o jakim to regionie mówimy, aby w przyszłości uniknąć niepotrzebnych nieporozumień.
Spisz to region leżący na Centralnych i Wewnętrznych Karpatach Zachodnich, w dorzeczu górnego Popradu, górnego Hornádu, a także części dorzecza Dunaju. Od północnego zachodu Spisz sąsiaduje z Podhalem, od północy z ziemią sądecką, od wschodu z Szaryszem, od południa z Abovem i Gemerem, od południowego zachodu z Liptowem. Kraina ta dzieli się na Spisz Górny(Zamagurze Spiskie, kotlina górnego Popradu oraz Góry Lewockie) i Spisz Dolny (kotlina górnego Hornádu i Rudawy Spiskie).
Ludność polska zwarcie zamieszkiwała północne tereny Spiszu (Spisz Górny), choć lata nieistnienia państwowości polskiej wyraźnie osłabiły jej świadomość narodową (wpływ na ten stan rzeczy miała również polityka węgierska, która nie uznawała narodowości polskiej na tych terenach za odrębną od słowackiej. Wyjątek stanowili jedynie przybysze z Galicji).
W 1918 roku kiedy rozpadało się Cesarstwo Austro-Węgier teren Spiszu stał się przedmiotem sporu pomiędzy formującymi się nowymi państwami: Polską i Czechosłowacją, powołującymi na kryteria etniczne. Czesi i Słowacy optowali za zachowaniem granicy węgiersko-galicyjskiej, Polacy natomiast domagali się przyłączenia, zamieszkiwanej przez ludność polską północnej części krainy.
W połowie listopada w Starej Lubowli powstała polska Rada Narodowa Spisza.Wkrótce później oddziały polskie zajęły Jaworzynę Spiską oraz tereny Zamagurza, dochodząc 8 grudnia 1918 roku aż do Kežmaroku (Kieżmarku). W wigilię Bożego Narodzenia w Popradzie oraz w Sylwestra w Chyżnem przedstawiciele polscy i czechosłowaccy zawarli porozumienia rozgraniczające tereny działań administracji obu krajów.
W wyniku samowolnej decyzjipłk. Vixa, szefa misji alianckiej w Budapeszcie, który powołując się na rozkaz marszałka Focha nakazał wycofanie wojsk polskich ze Spisza, pod koniec stycznia 1919 roku na opuszczone przez Polaków obszary wkroczyły oddziały czechosłowackie.Pozwoliło to Czechom i Słowakom na objęcie własną administracją całego Spiszu oraz rozpoczęcie akcji propagandowej na rzecz aneksji tych terenów wśród miejscowej ludności.
Na początku 1919 roku kwestią granicy polsko-czechosłowackiej zajęli się członkowie Rady Najwyższej konferencji wersalskiej. Bezpośrednie rozmowy między zainteresowanymi stronami, które miały miejsce w lipcu 1919 roku w Krakowie nie dały żadnych rezultatów. Konieczny stał się arbitraż europejskich mocarstw.
Rada Najwyższa podjęła decyzję o przeprowadzeniu plebiscytu jedynie na terenie powiatu Spiska Stara Wieś oraz gmin Ździar i Tatranska Javorina powiatu kieżmarskiego. Później z plebiscytu wyłączono jeszcze gminę Ždiar (Polacy domagali się plebiscytu na terenie obejmującym ówczesne powiaty Kieżmark, Spiska Stara Wieś i Stara Lubowla oraz część powiatu popradzkiego na północ od drogi Smokowce – Milbach – Łomnica).
Podobnie jak w przypadku Śląska Cieszyńskiego kwestię granicy polsko-czechosłowackiej rozstrzygnęły postanowienia konferencji w Spa w lipcu 1920 roku. Przyparta do muru Polska, walcząca o przetrwanie w obliczu wielkiej ofensywy bolszewickiej, zmuszona została zaakceptować niekorzystnedla siebie warunki i zrezygnować z planowanego plebiscytu.
Decyzją Rady Ambasadorów z 28 lipca 1920 roku przy Rzeczpospolitej pozostawiono zaledwie 13 spiskich wsi z niespełna 9 tys. mieszkańców. Łącznie ze spornego terytorium o wielkości ok. 3,7 tys. km kw. Polsce przyznano zaledwie 195,5 km kw.
O przynależności państwowej obszaru Jaworzyny i Ździaru zadecydowała Liga Narodów, która na podstawie rezolucji z 12 marca 1924 roku przyznała te terytoria Czechosłowacji. 6 maja oba kraje podpisały w Krakowie protokół o przebiegu granicy.
Orawa
Orawa to kraina w dorzeczu rzeki Orawy, która otacza Tatry od zachodu i północnego zachodu, granicząc z Podhalem oraz Liptowem.
Sytuacja jest tu analogiczna do tej na Spiszu. W Górnej Orawie - Polacy, w Dolnej Orawie - Słowacy.
Tutaj również planowany był plebiscyt jednak ze względu na uległość premiera Grabskiego w Spa nie odbył się. Rada Ambasadorów przyznała Polsce 12 wsi w Górnej Orawie. W 1924 roku dokonano wymiany terytorialnej, na mocy której w zamian za resztę wsi Lipnica Wielka słowakom oddano Suchą Górę i Głodówkę.
A wnioski? - zapyta Szanowny Czytelnik. Jeszcze nie teraz. Na stosowne wnioski przyjdzie czas po przedstawieniu całego historycznego tła.
Bogowie, dajcie mi cierpliwość, bym pogodził się z tym, czego zmienić nie jestem w stanie. Dajcie mi siłę, bym zmieniał to co zmienić mogę. I dajcie mi mądrość, bym odróżnił jedno od drugiego. - Marek Aureliusz
Nowości od blogera
Inne tematy w dziale Kultura
