Belle Epoque

Antebellum - Amerykanie w 1860 wierzyli, że są najszczęśliwszymi ludźmi na świecie. Większość z nich żyła w małych miasteczkach, żyli lepiej niż ich ojcowie i wiedzieli, że ich synom będzie żyło się jeszcze lepiej. Krajobraz był w większości wiejski z niekończącymi się piaszczystymi drogami. Przeciętny Amerykanin był niezależnym drobnym farmerem. W 1860 roku, ostatni raz w historii produkt wytworzony na farmach przewyższył ten z fabryk.

Dzięki kolejom, obowiązkowej służbie wojskowej, obowiązkowej szkole elementarnej, a przede wszystkim budowie dróg ludność wiejska może kontaktować się ze światem zewnętrznym, kupować częściej produkty przemysłowe bezpośrednio w miastach, zmienia się wiejska obyczajowość.

Choć postęp nie omija rolnictwa, na polach pojawia się młockarnia parowa, w Europie Południowej i Wschodniej metody upraw pozostają zacofane. Tu ludność wiejska wciąż stanowi większość osiągając np. w Rosji cztery piąte populacji,52 procent ludności aktywnej zawodowo we Włoszech, 62 procent na Węgrzech.

Exodus ze wsi zwiększa populację miast. Małe miasta wciąż pełnią tradycyjną rolę, administracyjną, militarną czy religijną lecz można mówić o ich stagnacji. Przeciwnie, centra przemysłowe, jak nasza Łódź czy wielkie metropolie powiększają liczbę mieszkańców. I tak w 1913 roku 15% Europejczyków żyje w miastach powyżej 100 000 mieszkańców. Wielkie stolice Wiedeń czy Saint-Petersburg liczą 2 mln, Berlin 2.6 mln, Paryż blisko 2.9 mln, Londyn 4.5 mln ( 7.3 mln tzw. wielki Londyn).

U początku XX wieku centra wielkich miast charakteryzują się intensywnością ruchu ulicznego, pojawiają się tramwaje. Powiększanie się miast przynosi i inne problemy. Mieszkaniowe związane z przeludnieniem, aprowizacyjne, higieniczne, wywozu śmieci. Problemy takie odczuwalne są w wielkich metropoliach, na początku w Londynie, później w Paryżu i wreszcie w Berlinie.

W 1876 roku, Starynkiewicz wraz z angielskim inżynierem Lindleyem, przygotowują projekt budowy wodociągów i kanalizacji w Warszawie. Odwołują się do poparcia obywateli. Napotykają opór ze strony kamieniczników obawiających się kosztów, prosty lud zaś nie widzi potrzeby zmian. Trzeba uzyskać również poparcie Petersburga, tym trudniejsze do uzyskania, że w tym czasie zarówno Petersburg jak i Moskwa kanalizacji nie posiadały.

My mamy swój eponim na wychodek - sławojka od premiera Sławoja Składkowskiego, Francuzi poubelle od prefekta Paryża Eugene Poubelle'a.

07 marca 1884, Eugene Poubelle podpisuje dekret dotyczący usuwania śmieci. Dekret ten nakłada na właścicieli kamienic w Paryżu obowiązek zapewnienia każdemu ze swoich lokatorów pojemnika na śmieci: „Od teraz, śmieci mają być zbierane w drewnianym pojemniku wyłożonym od wewnątrz żelazem białym, tak żeby śmieci nie mogły wyciec. Pojemniki te mogą również zbierać gorące popioły bez ryzyka pożaru." Odtąd Francuzi pojemniki na śmieci nazywają poubelle.

Modernizacja miast przynosi zanik drobnych zawodów jak np. „roznosiciel wody”. Pojawiają się nowe jak „operatorka central telefonicznych”. Kobiety, te które muszą podejmować prace zarobkowe, są w szczególnie niekorzystnej sytuacji. Zatrudnione jako gosposie, służące nie mają limitu godzin pracy. Wykonują również większość prac chałupniczych. We Francji w 1904 roku na 800 000 stanowisk prac wykonywanych w domu 86 % przypada kobietom, w samym Paryżu było ich zatrudnionych 80 000. Nie do pozazdroszczenia jest zarówno los szwaczek domowych pracujących dla swoich klientów jak też tych na akord dla domów towarowych. W przemyśle mają zaś płace wynoszące połowę płacy mężczyzn.

Od końca XIX wieku ludność wielkich ośrodków miejskich w swojej masie była heterogeniczna. Składała się także ze swojego marginesu, którą byli przestępcy. Zamieszkiwali dzielnice, do których nie zapuszczały się siły porządkowe. Warszawska Praga, czy paryska Belleville ciszyły się najgorszą sławą. Przestępcy jak „Les Apaches de Belleville” mieli swój język, ubiory, tworzyli subkulturę miejską popularyzowaną przez pulp magazyny. Najważniejszym elementem apaszowskiego stylu były buty, musiały błyszczeć, niebieska bluza, koszula marszczona półotwarta, sweter w paski, spodnie przepasane czerwoną flanelą, włosy gładko uczesane nasączone olejkami i oczywiście apaszka, chusta zawiązywana pod szyją. Tak jak w inspirowanym ich życiem filmie „Ewa chce spać” inwestowali w życie nocne a by sprostać wyzwaniom ćwiczyli się w swoim fachu od najmłodszych lat.

Burżuazja staje się coraz to bardziej wpływowa w Anglii, we Francji, Niemczech. Zaczyna rosnąć w siłę we Włoszech i Austrii, pozostając wciąż słaba w Rosji. By być w niej sklasyfikowanym trzeba wykazać się oczywiście majątkiem ale bogactwo to nie wszystko, parweniusze nie są uznawani za burżuazję. Potrzebna jest do tego wiedza i kultura, jako owoc studiów, których matura, pozostając wciąż rzadkością, jest wykładnikiem. Trzeba okazać się odpowiednim stylem życia, etykietą, wykazać się odpowiednimi wydatkami. Wymagane jest posiadanie służby a przynajmniej gospodyni odciążającej panią domu od wszelkich prac manualnych. W apartamentach najładniejszy pokój zarezerwowany jest do przyjmowania gości, jadalnia, salon, w którym znajduje się pianino. Mężczyźni noszą ubrania ciemne, panie nie mogą wyjść z domu bez obszernego kapelusza.

Eksperyment transportu elektryczności, przewodem na odległość 57 km podczas wystawy w Monachium w 1882 roku jest momentem przełomowym.

Elektryczność nie jest energią pierwotną, żeby ją wyprodukować potrzebny był węgiel lub spadek wody. Ale elektryczność uwolniła energię, stała się ona przemieszczalna. Aż do drugiej rewolucji przemysłowej maszyna zawsze musiała być powiązana z miejscem wytwarzania energii. Pomiędzy 1867 a 1875 Gramme wynalazł dynamo, pierwszą maszynę w praktyce produkującą elektryczność.

Pejzaż miejski staje się wieczorami coraz bardziej rozświetlony początkowo za sprawą latarń gazowych, później elektrycznych. Pojawiają się nowe formy rozrywki jak kina czy kabarety (cafe-concert).

Sztuka zafascynowana jest zmieniającym się światem, nowa percepcja światła, koloru u impresjonistów, destrukcja tradycyjnej przestrzeni u kubistów, fascynacja maszyną. Kiedy Marinetti publikuje pierwszy manifest futurystów (1909) Marcel Duchamp wystawia koło rowerowe.

Obraz Maneta Cafe Concert, w którym trzy postacie, będące w separacji tworzą trójkąt. Kelnerka pije piwo, kobieta przy barze pali papierosa i wydaje się być lekko osłabiona lub zawstydzona, mężczyzna zachowuje swobodę podczas oglądania spektaklu „Pięknej Polki” (co widać w odbiciu w lustrze). Oprócz piwa można napić się absyntu. To modny trunek wśród żołnierzy służących w Algierii, później przyjęty zarówno przez burżuazję jak i robotników , staje się w końcu narodowym alkoholem francuskim. "Zielona wróżka" później zakazana w większości krajów.

Lumiere: "Byłem, wraz z bratem, twórcą filmu francuskiego, ale istniał również pewien Polak, niejaki Kazimierz Prószyński, który nas znacznie wyprzedził". W istocie, Prószyński uzyskuje patent na swój pleograf w 1894, na rok przed opatentowaniem przez francuskich braci kinematografu. Łyżwiarze na ślizgawce dokument Prószyńskiego powstaje też na rok przed Wyjściem Robotnic Braci Lumiere.

Upowszechnianie elektryczności to w teatrze początek aktorstwa i dramatu realistycznego. Tendencja, która jest już nie do powstrzymania. Moment przełomowy nowej estetyki nastąpi wraz z inscenizacją Mewy Czechowa w Moskiewskim Teatrze Artystycznym, mottem inscenizacji było granie takie jakby to było życie realne.

Czy zastanowiliście się skąd tytuł filmu Pulp Fiction ?

Otóż pulpa (miazga drzewna) papierowa, z której można było pod koniec XIX i na początku XX wieku tanio wytwarzać papier zrewolucjonizowała rynek czytelniczy USA. Pulp magazine to tanie, wydawane na papierze gorszej jakości, wydawnictwo prasowe, najczęściej zawierające popularne treści.

Za pierwszy magazyn uważa się Argosy Magazine, wydany w 1896 r. Więc Pulp Fiction to tani magazyn około 128 stron zawierający historyjki sensacyjne, fikcyjne.

W 1899 w Blackwood Magazine ukazuje się opowiadanie, które weszło do kanonu kultury zachodniej, Jądro ciemności (tytuł oryginalny Heart of Darkness) – Napisane przez polskiego emigranta Józefa Teodora Konrada Korzeniowskiego, który użył pseudonimu Joseph Conrad utworzonego z imion Józef i Konrad.

W 1913 roku Apollinaire, właściwie Wilhelm Apolinary Kostrowicki, francuski poeta polskiego pochodzenia, uznawany za głównego przedstawiciela francuskiej awangardy poetyckiej, publikuje zbiór poezji Alcools.

….

Rosja 1905. Kierownictwo w ruchu robotniczym usiłuje przejąć pop, współpracownik Ochrany, Gieorgij Gapon. Organizuje marsz pod Pałac Zimowy. Pokojowa manifestacja 22 stycznia 1905 roku zostaje rozbita przez kozaków. W demonstracji bierze udział 100 tysięcy ludzi, zabitych i rannych jest ponad 1000, w tym kobiety i dzieci. "Krwawa niedziela" pociągnęła za sobą falę niezadowolenia wielu grup społecznych w Rosji i Królestwie Polskim i wybuch Rewolucji 1905 roku.

Rewolucja na terenie Kongresówki trwa od 1905 do 1907 roku, strajki, manifestacje, walki uliczne. Jedną z form są akcje terrorystyczne jak tzw. "Krwawa Środa" podczas której bojowcy PPS dokonują w ciągu jednego dnia 80 zamachów na funkcjonariuszy carskich i zamachy bombowe na cyrkuły. Inną formą są akcje ekspropriacyjne jak ten pod Rogowem gdy 42 bojowców i 6 instruktorów OB zajmuje pociąg wiozący carskie fundusze.

Jednym z bohaterów PPS, Rewolucji 1905 roku i ballad śpiewanych w Warszawie staje sie Stefan Okrzeja. Można powiedzieć, że demonstracje poprzedzające wybuch rewolucji w Rosji rozpoczęły się w Warszawie już w 1904 roku. Rozpędzona manifestacja w obronie Marcina Kasprzaka, sprawia że na następne utworzona zostaje grupa bojowa do ochrony. Znalazł się w niej Okrzeja. Grupa uzbrojona zostaje w 38 rewolwerów przemyconych z zagranicy przez Walerego Sławka. Kozacy odtąd już przestają być bezkarni.

Gdy pod koniec XIX wieku następuje apogeum rusyfikacji, cyrylica nie zastępuje alfabetu łacińskiego tylko ze względu na brak głosek "ą"i "ę" to Rewolucja 1905 przynosi na ziemiach polskich pozytywne skutki, załamanie rusyfikacji, język polski powraca do części szkół i urzędów, cenzura przestaje być już tak dotkliwa, kościół prześladowany.

Ballada o Okrzei

Posłuchajcie bracia mili

o Okrzei powieść znaną,

Ażebyśmy tak walczyli,

za ideę ukochaną.

Był to chłopiec piękny, młody,

Wyście o nim nie wiedzieli

A jak rzucił bombę w cyrkuł,

Dostał się do Cytadeli

W Cytadeli długo siedział,

Mścili się nad nim katowie,

Ciało mu nad ogniem piekli,

Myśleli, że im co powie.

On nie wydał choć męczony

Swoich ukochanych braci,

Więc się długo nad nim mścili

Ci przeklęci carscy kaci.

Wieszaj bracie! po cóż stoisz?

Polak śmierci się nie lęka.

Każdy widzi, że się boisz,

Bo drży ci katowska ręka.

Jam za wolność ciągle walczył,

Wiem, co polska konstytucja

I ostatni okrzyk wznoszę:

Niechaj żyje rewolucja!

…..

Kuloodporny materiał i zrobiona z niego kamizelka, którą nosił car Mikołaj II dodawała mu pewności siebie. Monarcha nagrodził medalem za ten wynalazek Jana Szczepanika, ale wynalazca nie przyjmuje orderu od władcy zaborczej Rosji. Wynalazek staje się sławny po tym gdy 31 maja 1906 r. kataloński anarchista rzuca bombę w stronę karety króla Hiszpanii Alfonsa XIII, władcę ratuje wnętrze powozu obite właśnie materiałem Szczepanika.

Jako pierwszy na terenie USA tkaninę a co za tym idzie kamizelkę kuloodporną opatentuje Kazimierz Żegleń. Proponuje on noszenie jej urzędującemu prezydentowi Williamowi McKinleyowi. Prezydent nie wyraża zgody. W kilka dni później ginie od dwóch strzałów, w pierś i brzuch (zazwyczaj osłanianych przez kamizelkę), oddanych przez polskiego anarchistę, Leona Czołgosza.

......

Na zdjęciu główna centrala telefoniczna przy ul. Zielnej 37 w Warszawie.