Nocą z 24 na 25 października cały Piotrogród zostaje zajęty

Lenin potajemnie wraca z wygnania i ustala datę insurekcji na 24 października 1917 roku w wigilię zjazdu II Kongresu Sowietów. Nocą z 24 na 25 cały Piotrogród zostaje zajęty, tylko Pałac Zimowy w rękach przeciwników pozostaje do samego rana. 25 pażdziernika, Sowiet publikuje proklamację :

" Rząd Tymczasowy został usunięty. Władza przeszła w ręce Sowietu delagatów robotniczych i żołnierskich Piotrogrodu."

- Pałac Zimowy, siedziba Rządu Tymczasowego, został zdobyty, a ministrowie aresztowani i osadzeni w twierdzy. Na II Ogólnorosyjskim Zjeździe Delegatów Rad wybrana została Rada Komisarzy Ludowych, na czele stanął W. Lenin jako jedyna władza wykonawcza. Ogłoszone zostały dekrety o pokoju i o nacjonalizacji ziemi.

Faryzejskie przemówienie Lenina na III Kongresie Sowietów, 18 stycznia 1918 roku, Lenin, t.XXVI, 1967:

" Nowy rząd, siła sowietów, nie jest instytucją dyspotyczną lub owocem manewrów partyjnych, ale rozwojem życia samego w sobie, produktem ugruntowania rewolucji światowej. Przypomnijcie sobie, że wszystkie wielkie rewolucje zawsze próbowały zniszczyć fundamenty poprzedniego reżimu, usiłowały zdobyć nie tylko prawa polityczne, ale odrzeć państwo z klas kierowniczych, eksploatatorów i ciemiężycieli klasy pracującej, by w końcu wymazć wszelką eksploatację i opresję."

"I oto przyczyna szczególna sytuacji politycznej i ekonomicznej, Rosja była pierwszym krajem realizującym przejęcie władzy przez robotników, przez nich samych. Teraz walczymy na terenie oczyszczonym z ruin historii, stawiamy gmach imponujący z promieniującym społeczeństwem socjalistycznym. Nowy typ państwa, nieznany w historii przywołany przez wolę rewolucji, wyczyszczony ze wszelkiej eksploatacji, wszelkiego gwałtu, wszelkiego niewolnictwa stanie się faktem (...)" Przedtem duch ludzki, geniusz człowieka nie zadziałał tyle by oddać całe dobro techniki i kultury masom, przybliżył to co niedostępne: uświadomienie i postęp. Teraz wszystkie cuda techniki, wszystkie zdobycze kultury stały się dziedzictwem wszystkich ludzi, odtąd żaden duch i telent ludzki nie zostanie wykorzystany jako środek gwałtu, środek eksploatacji drugiego człowieka. My wiemy - te wielkie zadanie historyczne nie będzie kłopotem ale pracą, której poświęcimy wszystkie siły. Robotnicy poprowadzą do końca tę tytaniczną pracę, wyprowadzą wiekie pokłady mocy ukryte w rewolucji, dokonają renesansu i odnowienia." (tłum. własne)

Car Mikołaj II, samowładca wszystkich Rosjan. Jeden car, jedna wiara, jeden naród.

W 1914 roku Rosja wydawała się współczesnym, państwem mocnym i stabilnym. Na świecie mówiło się o "rosyjskim walcu parowym". Rosyjskie sukcesy militarne w 1914 roku wzmocniły jeszcze taką opinię. W niecałe trzy lata wojna spowodowała upadek caratu odkrywając jego słabości.

Wielki książe Mikołaj Mikołajewicz, chcąc zasilić armię świeżym rekrutem, wydał odezwę do Polaków. "Drugi rosyjski wariant Sazanowa" granic Polski z 1914 roku, autonomicznego polskiego tworu państwowego pod berłem rosyjskim, powstały w otoczeniu wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza, prezentował projekt państwa polskiego, w którym Polacy byliby mniejszością zdominowaną przez żywioł niemiecki. Mapa "przesuwała" Polskę bardziej na zachód. Na zachodzie granica polsko-niemiecka miała opierać się o Odrę i prawdopodobnie Nysę Łużycką, anektując dla Polski Szczecin, Frankfurt nad Odrą i Wrocław. Warto zauważyć, że już wówczas pojawiła się w Rosji koncepcja granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej jako najbezpieczniejszej dla imperium carskiego, bo najkrótszej, granicy z Niemcami. Z kolei na wschodzie autonomiczna Polska miała zostać drastycznie okrojona. Zamierzano wcielić do Rosji tereny po Mińsk Mazowiecki i Tarnów wraz z Kolbuszową, Rzeszowem, Niskiem, Leżajskiem, Przeworskiem i Łańcutem. Później do tego wariantu granicy polskiej na zachodzie i na wschodzie Namiera/Curzona odwoływał się Stalin pod koniec II WŚ.

Główna rozgrywka nie miała miejsca na linii frontu. Pomimo braków w uzbrojeniu, słabości dowodzenia, porażek roku 1915, cierpień żołnierzy, front nie upadał. To ekonomia, społeczeństwo i władza polityczna uległy dekompozycji. Ekonomia, odcięcie od rynków europejskich - głównego dostawcy, monopolizacja produkcji przez gospodarkę wojenną, nie pozwoliły na dostawy dóbr konsumpcyjnych wystarczającej jakości. W miastach zaczynało wszystkiego brakować. Powiększała się liczba bezrobotnych. Ze wsi zaś chłopi nie mogli dostarczać produktów, które na miejscu gniły.

Sprawa Rasputina

Rasputin został potajemnie zwabiony do pałacu Jusupowa pod pretekstem poznania słynącej z urody Iriny Aleksandrowny. Tam poczęstowano go zatrutym winem i ciastem. Ku zaskoczeniu zamachowców trucizna jedynie osłabiła starca (47 lat, prawdopodobnie użyty cyjanek potasu, przez złe przechowywanie, uległ hydrolizie, przez co w użytej truciźnie nie było wystarczającej ilości jonów cyjankowych). Wtedy Jusupow zdecydował się zastrzelić Rasputina. Pierwszy strzał ranił ofiarę w pierś. Jeszcze po 50 latach książę Jusupow wspominał, jak to Rasputin – otruty i z przestrzeloną piersią – próbował go udusić. Gwałtownie odepchnięty przez księcia wybiegł na dziedziniec i dopiero kiedy deputowany Władimir Puryszkiewicz oddał w niego kolejne strzały, upadł. Dla pewności książę zmiażdżył mu pałką czaszkę. Następnie spiskowcy związali Rasputina i zawieźli nad Newę, gdzie wielki książę Dymitr Pawłowicz osobiście go utopił.

Władza nazbyt scentralizowana nie była w stanie opanować sytuacji. Car tracił na szacunku nie tylko u przeciwników militarnych ale i wśród własnych wybrańców jak u Rasputina, opętanego szarlatana. Narody nierosyjskie, Ukraińcy, Bałtowie, muzułmanie oczekiwali autonomii. W całej zaś Rosji społeczeństwo organizowało się w "komitety", które przejmowały codzienne obowiązki zarządzania, których nie zapewniała juź władza centralna: opieka nad rannymi, odnowa miast etc. W 1916 roku ma swój koniec centralna władza polityczna. Rosjanie zaczynają rządzić się sami, czuje się bliskość rewolucji.

Sroga zima 1916-1917 pogłębiła cierpienia ludności. Przede wszystkim brakowało żywności, nawet na froncie. W miastach kolejki przed pustymi sklepami zaminiały się w rozruchy, zwiększała się ilość strajków. W grudniu zabójstwo Rasputina przez księcia Jusupowa dodatkowo zdyskredytowało cara, nawet wśród najbliższych. Jeszcze partie polityczne nie zdawały sobie sprawy z powagi sytuacji. Jedne szukały oparcia we władzy, która już nie istniała, inni jak zwolennicy mienszewików mówili: " wiemy, że rewolucja nie jest realna, jest jedynie mrzonką"

Racjonowanie chleba ogłoszone w Piotrogradzie 16 lutego, stało się sygnałem wybuchu rewolty. 18 lutego zastrajkowały zakłady putiłowskie. 23, 90 000 strajkujących w milczącym marszu głodowym przeszło ulicami Piotrogradu. Z 24 na 25 do strajków przystąpili wszyscy robotnicy. 26, car rozkazał strzelać do tłumów.

Nocą z z 26 na 27, regimenty, które strzelały do strajkujących, zbuntowały się. 27 luty stał się dniem decydującym. Rewolta zataczała coraz szersze kręgi , buntownicy zajęli Pałac Zimowy. Socjaliści korzystając z doświadczeń 1905 roku ukonstytuowali Sowiet Delegatów Robotniczych i Żołnierskich Piotrogrodu. Duma, za namową cara, odrzuciła propozycję samorozwiązania. 2 marca, ukonstytuował się Rząd Tymczasowy a 3, car abdykował

Ta wiadomość została przyjęta wybuchem radości w całym imperium. Nikt nie stawał w obronie cara. Zagranicą takie wydarzenia spowodowały jednak nieufność aliantów ale za to entuzjazm socjalistów.

Po abdykacji cara, wszystkie organizacje polityczne wspierające cara poszły w rozsypkę. Jak rządzić olbrzymim krajem, będącym w pełnej dekompozycji ekonomicznej i politycznej i jak wypełniać swoje wojenne zobowiązania sojusznicze? Partie opozycyjne nie przewidziały wybuchu rewolucji. Nie były przygotowane na upadek caratu. W tej totalnej dezorganizacji ujawniły się dwa bieguny:

- Rząd Tymczasowy, kierowany przez księcia Lwowa, reprezentującego deputowanych Dumy, zaś liberałów i umiarkowanych socjalistów reprezentujący Kiereński. Ich logiką był parlamentaryzm, celem Rosja kapitalistyczna, nowoczesna i liberalna.

- Sowiet Piotrogrodu składał się z delegatów robotników wszystkich strajkujących fabryk i delegatów żołnierzy ze zbuntowanych regimentów. Wszyscy socjaliści byli tam reprezentowani, z dominacją mienszewików i rewolucyjnych socjalistów. Ich głównym kłopotem było najszybsze ustanowienie pokoju.

Te dwie siły reprezentowały dwie różne koncepcje dotyczące społeczeństwa rosyjskiego. Ich konflikt trwał od lutego do października 1917. Żołnierze chcieli pokoju, chłopi ziemi, robotnicy pracy i godnych zarobków. Między lutym i październikiem ewolucja przybiera tempa: rząd tymczasowy oddala się od oczekiwań ludności a bolszewicy stają się porte-parole Rady Delegatów.

Na samym początku władza rządu tymczasowego nie była kontestowana. Socjaliści, którzy zdominowali Sowiet Piotrogrodu nie wyobrażali sobie rewolucji socjalistycznej w kraju w większości rolniczym, takim jakim była Rosja. Widzieli w liberałach rządu tymczasowego instrument rewolucji kapitalistycznej i demokratycznej, którą wspierali. Po upadku carskiej administracji socjaliści starają się wypełniać puste miejsce. Sowiety w fabrykach, w dzielnicach, miastach, przejmują w swoje ręce sprawy lokalne. Chłopi okupują posiadłości ziemskie i tworzą komitety agrarne.

Paweł Milukow - 14 listopada 1916 wystąpił w Dumie, wygłaszając przemówienie, w którym zarzucił rządowi zdradę kraju w przemówieniu, przeplatanym frazą Głupota, czy Zdrada. Przemówienie Milukowa miało duży rezonans w kraju i przyczyniło się do wzmożenia nastrojów rewolucyjnych, wyprzedzając rewolucję lutową i obalenie caratu.

Kwestią sporną okazał się stosunek do wojny i tu nastąpiło główne starcie. Milukow minister spraw zagranicznych powrócił do celów wojny carskiej Rosji, myślał, że prowadzenie dalszych działań wojennych przyczyni się do zaprowadzenia porządku wewnętrznego. Sowiet Piotrogrodu opowiedział się, przeciwnie, za bezwarunkowym pokojem bez aneksji. W kwietniu wielka manifestacja organizowana przez Sowiet przeciw polityce zagranicznej, doprowadziła do rekonstrukcji rządu. Mienszewicy i rewolucyjni socjaliści weszli do rządu w większej liczbie. Kiereński przyjął tekę ministra wojny, przygotował wielką czerwcową ofensywę, której celem było "wygranie pokoju". Ofensywa okazała się porażką i znacząco osłabiła rząd tymczasowy.

Inną optyką wykazali się bolszewicy, najpierw zgodni byli z główną linią Sowietu Piotrogrodu, ale w kwietniu wrócił z wygnania Lenin i zaproponował inną strategię: żadnych sojuszy z burżuazją, należy natychmiast rozpocząć robotniczą rewolucję, oddać wszelką władzę sowietom, ziemię chłopom, zakończyć wojnę poprzez zawarcie pokoju natychmiastowego i separatystycznego. To spowodowało, że bolszewicy z małej partii w Sowietach Piotrogrodu stali się grupą najbardziej znaczącą, szczególnie po klęsce czerwcowej ofensywy. Jednak w lipcu w Piotrogrodzie, gwałtowna manifestacja za pokojem okazała się działaniem przedwczesnym. Armia przywróciła porządek, bolszewicy byli ścigani przez siły porządkowe a Lenin musiał znowu emigrować.

Sytuacja pogarszała się z każdym tygodniem. Napięcie sięgało zenitu. Przemysłowcy obawiali się ciągłego przesuwania się władzy w kierunku lewicowym, co mogło skutkować odebraniem im fabryk. Szef armii generał Korniłow, wsparty oficerami, resztką urzędników carskich i przemysłowcami rozpoczął marsz na Piotrogród celem przejęcia władzy. Powstrzymany jednak został przez gwardię czerwoną i marynarzy Kronsztadu, zorganizowanych i wspartych przez bolszewików. Trocki, uwolniony dzięki protekcji Milukowa, bliski Leninowi, został przewodniczącym Sowietu Piotrogrodu, natychmiast sformował własną milicję. Wielki ruch strajkowy mający za cel przejęcie kontroli nad fabrykami przez robotników, ogarniał większość kraju.

" Rząd Tymczasowy został usunięty. Władza przeszła w ręce Sowietu delagatów robotniczych i żołnierskich Piotrogrodu."

Somnambulicy wydają rozkaz rozpoczęcia rewolucji

Instytut Smolny, dla dobrze urodzonych panien, to tam za chwilę padnie rozkaz ataku na Pałac Zimowy i dokończenia Rewolucji Październikowej. Tak o tym pisze żona/partnerka Lwa Trockiego, Siedowa:

„Wpadłam do pokoju w Smolnym i spotkałam tam Władimira Iljicza (Lenina) z Lwem Dawidowiczem (Trocki). Wraz z nimi, jeśli dobrze pamiętam, byli Dzierżyński, Joffe i tłum innych. Ich twarze były szarawo-zielone od braku snu, oczy przekrwione, kołnierzyki brudne, pokój był pełen dymu... Ktoś siedział przy stole otoczony ludźmi czekającymi na rozkazy. Lenin i Trocki też byli pośrodku czekającego motłochu. Wydawało mi się, że rozkazy są wydawane jak przez ludzi, którzy byli w trakcie snu. Było coś lunatycznego w sposobie, w jaki rozmawiali i poruszali się. Przez chwilę wydawało mi się, jakbym widziała to wszystko też we śnie, i że rewolucja jest zagrożona przegraną, jeśli oni dobrze się nie wyśpią i nie założą czystych kołnierzyków”.

Alianci chcą zapobiec szerzeniu się idei komunistycznych w wojsku

Od 1917 roku rewolucja sowiecka wzbudzała wielkie nadzieje środowisk pacyfistycznych i rewolucyjnych. To niebezpieczeństwo rozszerzania się idei bolszwickich wśród żołnierzy alianckich niepokoiło zaś rzadzących w krajach zachodnich. Oto fragment artykułu z gazety, której dystrybucja odbywała się wśród żołnierzy francuskich wysłanych do Rosji w 1919:

"Ledwo ludzkość pokonała mocarnego wroga, który pojawił się przed nią na drodze postępu, teraz pojawiło się nowe niebezpieczeństwo, grożące naszej cywilizacji (...) Bolszewizm wymyślony przez imperium niemieckie, zaszczepiony w Rosji, tam wsparty i kierowany by ubezwłasnowolnić naszego sojusznika by przybliżyć zwycięstwo naszemu wrogowi (...) Bolszewizm to zdeformowany niemiecki marksizm, jest doktryną negatywną, abstrakcyjnym programem będącym w całkowitej opozycji do naszego programu, twórczej, wielkiej Rewolucji politycznej, socjalnej, administracyjnej. Bolszewizm nie jest w stanie tworzyć, posługując się niepiśmiennymi masami, nie wykazuje się niczym poza wielką destrukcją (...) Alianci dokonali interwencji w Rosji by pomóc Rosjanom dźwignąć się, pomóc obywatelom stworzyć rząd jako wynik oczekiwań całej ludności, nie takiego który będzie Trockiego czy Lenina, ale przyjętego przez Konstytuantę. Tutaj jak na froncie we Francji, Włoszech, na froncie salonickim Alianci zawsze będą bronić suwerennych praw ludności." (Tłum. własne)

Nie tylko wystrzał z Aurory

Wśród żołnierzy francuskich wysłanych do Rosji pod koniec 1918 roku dochodziło do incydentów braku subordynacji. Najbardziej sławny wydarzył się w kwietniu 1919 roku na pokładzie francuskiego okrętu wojennego stacjonującego w Odessie. Protestujący marynarze domagali się poprawy warunków bytowych jak również jak najszybszego powrotu do kraju, nie wnosili żadnych żądań politycznych, pomimo aktywności kilku zrewolucjonizowanych marynarzy. Ale mit " buntowników morza Czarnego" (mutins de la mer Noire) pozostał tematem żywotnym międzywojennej komunistycznej propagandy, o nich powstawały wiersze i piosenki ( Gloire aux Marins de la Mer Noir).

Zwycięstwo rewolucji bolszewickiej z października 1917 roku, powstanie pierwszego państwa komunistycznegi i słowo magiczne "Rewolucja!" stało się w latach dwudziestych dla artystów, malarzy, poetów, muzyków bardzo ważne. Chcieli oddać świat i człowieka w ręce nowej utopii.

Niektórzy twierdzą, że nie byłoby rewolucji październikowej ani Związku Radzieckiego bez pieniędzy z Niemiec. Rzesza udzieliła Leninowi wsparcia logistycznego i materialnego, by przejąć władzę w Rosji. Było to kiedyś utrzymywane w największej tajemnicy. Dziś historycy zastanawiają się, czy rewolucja październikowa i powstanie Związku Radzieckiego byłoby możliwe bez tej niemieckiej "pomocy".

Kiedy w Piotrogrodzie wybuchła rewolucja lutowa, Lenin utknął w Zurychu, chciał jak najszybciej dotrzeć do Rosji, a mógł to zrobić tylko przez terytorium wrogiego państwa - Niemiec. Z drugiej strony Niemcy były zainteresowane pomysłem wysłania do Rosji osoby zdolnej zdestabilizować sytuację polityczną, aby wyprowadzić ten kraj z wojny.

Nie chodziło o zniszczenie imperium carskiego od wewnątrz, ponieważ praktycznie już nie istniało, była to tylko kwestia podkopania rządu tymczasowego, który obiecał aliantom kontynuowanie wojny.

Zadaniem Lenina było w szczególności zdestabilizowanie rządu tymczasowego przez podsycanie niepokojów w kraju. Później rząd II Rzeszy stwierdził, że Lenin działał zgodnie z niemieckim planem i pracował nad eskalacją konfliktu wewnętrznego. Aby uniknąć oskarżeń o przekraczanie terytorium wroga, wagon Lenina został zaplombowany po wyjeździe ze Szwajcarii. Była to zatem przestrzeń eksterytorialna, której Lenin nie opuścił podczas całej podróży. Z tego powodu, gdy przybył do Rosji, mógł powiedzieć, że nie podróżował niemieckim pociągiem.

W każdym razie, rosyjskie tajne służby zdawały sobie sprawę z sytuacji, a nawet planowały aresztowanie Lenina za zdradę stanu, jednak Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich zagwarantowała jego bezpieczeństwo.

Wsparcie finansowe zaczęło się dopiero po tym, jak Lenin wszedł do swojego wagonu. Wiemy, że niemieckie pieniądze były przeznaczone na cele propagandowe, ale nie znamy kwot i okresu finansowania. Niemiecki rząd wkrótce zorientował się, że nie jest już w jego interesie wspieranie Lenina, który stał się potencjalnym zagrożeniem dla bezpieczeństwa samych Niemiec. Zamiarem Rzeszy stało się wsparcie separatystycznych ruchów, by wyrwać narody z objęć Rosji.

Niemcy rozszerzyły swój program na wschód. Nie było jednak jednomyślności w tej sprawie w rządzie niemieckim, a aneksja rozległych terytoriów oznaczała niemożność przeniesienia oddziałów wojskowych na front zachodni. Sytuacja ewoluowała w taki sposób, że Niemcy zaczęły wspierać aspiracje niepodległościowe Polaków, Ukraińców i republik bałtyckich.

Niemcy skorzystały na traktacie brzeskim, było to jednak pyrrusowe zwycięstwo. Lenin był na tyle sprytny, by dać Niemcom to, czego chcieli, i w ten sposób zachować swoją władzę w marcu 1918 r. Jednak za chwilę rewolucję przeniósł na teren Niemiec.

Lenin mógł dotrzeć do Rosji w inny sposób. Na przykład drogą morską, ale dotarłby tam później, jego towarzysze byli już w Piotrogrodzie a główną postacią dla Niemiec był Lenin. Bez Lenina nie byłoby rewolucji październikowej, jego towarzysze, a zwłaszcza Stalin, nie byli zainteresowani puczem. Woleli socjalistyczny rząd koalicyjny, w którym wszystkie strony byłyby reprezentowane.