Konferencja Pokojowa w Paryżu

28 czerwca 1919 roku podpisano Traktat Wersalski

Konferencja pokojowa w Paryżu rozpoczęła się w styczniu 1919 roku. Pokonani nie mieli prawa w niej uczestniczyć, zostali tylko na jej zakończenie przywołani celem zapoznania się z rezultatami, ich akceptacji i podpisania końcowych ustaleń. Szczęściem Polski był brak w obradach nie tylko Niemiec ale i brak reprezentacji strony rosyjskiej. Konferencja zgromadziła 32 państwa, Polskę reprezentował Dmowski i Paderewski, ale decyzje podejmowała Rada Czterech, składająca się z Wilsona, Clemenceau, Lloyda George'a i Orlando.

Maurycy de Rothschild sugerował hrabiemu Ksaweremu Ostrowskiemu, że jeżeli Polskę na Wersalu będzie reprezentował Dmowski, Żydzi jednomyślnie będą torpedować niepodległość Polski. Później narzucono Polsce traktat mniejszościowy, który nie dotyczył np. Niemiec.

Konferencja Wersalska tym różniła się od moskiewskiej, Teheranu, Jałty czy Poczdamu, że prócz pokonanych, strony zainteresowane mogły przedstawić swój punkt widzenia, co skrzętnie w wielogodzinnym wystąpieniu przedstawił Roman Dmowski. Dla Polski otwierało się okno możliwości, czego nie można powiedzieć o sytuacji po II WŚ. W odwrotnej sytuacji znalazła się  Austria, ktorą mimo nadreprezentacji klubu dunajskiego wśród zbrodniarzy wojennych, Konferencja Moskiewska uznała za ofiary nazizmu.

Bazą dyskusji stała się odpowiedź na 14 punktów, z których 13 nas żywotnie dotyczył, Wilsona zaprezentowanych przed Kongresem USA 8 stycznia 1918 roku. W swoim wystąpieniu przed Kongresem przedstawił WŚ jako walkę prawa z barbarzyństwem. Życzył sobie wprowadzenia zasady samostanowienia narodów i aby zapobiec przyszłym konfliktom powołania organizacji międzynarodowej - Ligii Narodów.

Ludwikowi Niemirowskiemu zarzuca się manipulowanie statystykami etnograficznymi na Kresach Wschodnich i w Galicji. Reprezentując stronę brytyjską podczas Konferencji Wersalskiej podawał fałszywe statystyki ludności polskiej zamieszkującej Małopolskę wschodnią, nie 2 mln a 600 tysięcy. Ważne było to, ze względu na wytyczanie granic na podstawie wilsonowskiej doktryny " samostanowienia narodów". Paderewski podaje, że był poddawany przez niego szantażowi. Namier sfałszował zapis linii demarkacyjnej zwanej linią Curzona, przypomnianej na konferencji w Spa w lipcu 1920 r. przez Philipa Kerra, który przekazano do akceptacji przedstawicielom dyplomacji sowieckiej. Przygotowany przez Namiera wariant linii, odcinał Lwów i Wilno od Polski. Stalin wytyczając polskie granice po II WŚ powoływał się na fałszywkę Lewisa Bernsteina Namiera.

Alianci nie zgadzali się z Wilsonem, uporczywie obstającym przy pryncypiach. Nie znał on wzajemnych relacji europejskich, irytowały go ambicje poszczególnych państw. Do czasu przystąpienia do wojny USA nie było zaznajomione z tajnymi umowami pomiędzy Aliantami, jak np. obietnicami składanymi Włochom w Londynie w 1915 roku. Clemenceau, który kpił sobie z "szlachetnej szczerości" Wilsona, upierał się przy zapewnieniu bezpieczeństwa Francji w obliczu ewentualnego zagrożenia ze strony Niemiec i dezorganizacji Austro-Węgier. Lloyd George obawiał się hegemonii francuskiej na kontynencie i sprzeciwiał się dalszemu osłabianiu Niemiec. Zamierzał w rewanżu zabezpieczyć dominację brytyjską na Środkowym-Wschodzie. Podkreślał solidarność angloamerykańską. Orlando pozostał w izolacji słabo broniąc swoich pozycji i tworzył wrażenie jakby Włochy z konferencji pokojowej, mimo swojego udziału w wojnie, nie miały wyciągnąć żadnych korzyści.

Zadanie przyjęcia traktatu pokojowego okazało się niezwykle trudne. Pierwsze to rozbiór (jakkolwiek by nam się nie kojarzyło) Austro -Węgier, alianci mieli rozbieżne punkty widzenia również co do dalszego losu Niemiec; traktaty stały się więc serią kompromisów. Ale na stworzenie Stowarzyszenia Państw, zgodne z wizją prezydenta Wilsona, uruchomiające przestrzeń dla utrzymania długotrwałego światowego pokoju, większość wyraziła zgodę.

"Celem Ligi Narodów jest utrzymanie pokoju i współpracy na świecie, a impulsem do jej utworzenia rozlew krwi podczas Wielkiej Wojny. Siedzibą organizacji będzie Genewa."

Na mapie widoczne zmiany granic po traktacie paryskim, szczególnie rozpad Austro-Węgier, odepchnięcie Rosji od Europy i mimo porażki, Niemcy wciąż pozostające największym krajem Europy Centralnej. Nasuwa się pytanie czy potraktowanie Niemiec w sposób podobny do Cesarstwa Austro-Węgierskiego nie zapobiegłoby wybuchowi II WŚ.

Przecież w wyniku wojny przestały istnieć największe imperia, nawet mała Bułgaria poniosła procentowo większe straty terytorialne.

28 czerwca 1919 zostaje podpisany Traktat Wersalski regulujący warunki pokojowe z Niemcami. Zawierał w sobie trzy najważniejsze dyspozycje. Przede wszystkim Niemcy traciły 15 procent swojego terytorium. Alzacja i Lotaryngia wracały do Francji, Belgia otrzymywała 3 graniczne kantony, Dania pł. Schleswig. Największe problemy stwarzało odtworzenie terytorium Polski. Niemcy oddały Wielkopolskę, Korytarz do Bałtyku, Gdańsk jak za Napoleona miastem wolnym. Górny Śląsk, jako region narodowościowo mieszany stał się obiektem plebiscytu. Kolonie niemieckie zostały rozdzielone pomiędzy Francję i Wielką Brytanię jako kraje mandatowe.

Traktat zobowiązywał Niemcy do zapłaty reparacji wojennych, przedstawiony w kontrowersyjnym artykule 231, zrzucającym na Niemcy winę za rozpętanie konfliktu.

Niemcy musiały, pod wpływem Francji, dać szereg gwarancji. Lewobrzeżny Ren miał zostać przez 15 lat okupowany oraz zdemilitaryzowny. Kopalnie Sarry przekazane w użytkowanie Francji. Po 15 latach w Sarze miał odbyć się plebiscyt. Armia niemiecka została zredukowana do 100 tysięcy, pozbawiona lotnictwa i broni pancernej. Amerykanie i Brytyjczycy zaangażowali się w gwarancje dla Francji w wypadku agresji niemieckiej. Z drugiej strony odrzucili propozycję marszałka Focha stworzenia Nadrenii niezależnym państwem.

Traktat w Saint-Germain-en-Laye, zredukował Austrię o Tyrol i część Niziny Naddunajskiej, do państwa 6 milionowego. Traktat w Trianon zaś Węgry o środkową część Niziny Naddunajskiej, Transylwanię, na rzecz Rumunii. Włochy otrzymały Tyrol Południowy, Istrię i Triest. Bułgaria jako państwo zwyciężone scedowała Trację na rzecz Grecji. Największymi beneficjentami rozbioru imperium Austro-Węgierskiego stały się 3 powstałe państwa: Polska, Czechosłowacja, która połączyła Bohemię, Morawy i Słowację oraz Jugosławia grupująca wokół Serbii słowiańską ludność Bałkanów.

Traktat w Sevres podpisany w 1920 roku poświęcony podziałowi ex-imperium ottomańskiego, pozostawiał Turcji w Europie Konstantynopol i przesmyk dzielący Europę od Azji Mniejszej, który miał pozostać wolny w nawigacji. Sprzymierzeni zamierzali powołać do życia Wielką Armenię ale ludobójstwo Ormian z 1915 roku, 1.5 mln zamordowanych, przyczyniło się do nieprzezwyciężalnej wzajemnej nienawiści dwóch narodów.

Na Środkowym Wschodzie Anglicy pomogli stworzyć Królestwo Arabskie oddając je w ręce książąt Saudyjskich. Dawne prowincje Imperium Ottomańskego stały się krajami mandatowymi; w zarządzie Francji Syria i Liban, Wielkiej Brytanii przypadła Palestyna i Mezopotamia. Ojczyzna narodu żydowskiego, uprzednio rozważana, mimo silnego lobbingu ruchu syjonistycznego, nie powstała, Anglicy w końcu wsparli książęta arabskie. Rozpoczęła się imigracja Żydów do Palestyny a brak zrozumienia dla roszczeń syjonistów skutkował powstaniem ruchu rewizjonistycznego. Bliski Wschód pozostał źródłem niekończącego się konfliktu i jak powiada Pismo będzie on w oku świata.

Lawrence z Arabii

Lawrence z Arabii, brytyjski agent działający na Bliskim Wschodzie. Anglicy zamierzali stworzyć spójną arabską politykę sięgającą od Morza Śródziemnego po Zatokę Perską. Celem jej było zabezpieczenie linii komunikacyjnych z Indiami. Płk. Lawrence po wojnie napisał książkę Siedem Filarów Mądrości, która stała się kanwą scenariusza filmu uznanego przez krytyków za jedno z najważniejszych epickich dzieł filmowych XX wieku.

7 października 1918 roku Rada Regencyjna ogłasza niepodległość

7 października 1918 roku Rada Regencyjna ogłasza niepodległość Polski powołując się na 14 punktów Wilsona zaakceptowanych kilka dni wcześniej przez Państwa Centralne jako podstawy rokowań popokojowych. 20 listopada Niemcy jako pierwsze uznają  niepodległość Polski. W 1918 roku Włochy, pamiętając o swoim hymnie, w którym wspominane są rozbiory Polski, będą też jednym z pierwszych krajów uznających niepodległość naszego kraju.

W deklaracji przedstawionej przed Kongresem Stanów Zjednoczonych 8 stycznia 1918 roku prezydent Wilson przedstawił 14 punktów podłóg których, według niego miałyby być ustanowione traktaty pokojowe. Uzupełnił swój punkt widzenia poprzez dodatkowe deklaracje, szczególnie te z 4 lipca 1918 roku. Sprecyzował więc, że żadne kwestie niepodległości lub terytorium nie mogą być uregulowane bez zgody ludności, ktorej te decyzje dotyczą. 14 punktów spotkało się z rezerwą wśrod Aliantów ponieważ często sprzeczne były z ich partykularnymi interesami albo z umowami zawartymi podczas wojny. Zwyciężeni w rewanźu pozostawali na pozycjach rewizjonistycznych.

14 punktów Wilsona (za Wikipedią):

Porozumienia pokojowe będą jawnie zawierane, nie będzie już porozumień tajnych. Dyplomacja ma działać jawnie i publicznie.

Całkowita wolność żeglugi na morzach, poza wodami terytorialnymi, zarówno w czasie pokoju, jak i w czasie wojny, poza przypadkami, kiedy morza te będą zamknięte całkowicie lub częściowo przez działania międzynarodowe, mające na celu wykonanie międzynarodowych porozumień.

Zniesienie barier gospodarczych i ustalenie warunków handlu równych dla wszystkich narodów akceptujących pokój i stowarzyszonych dla jego utrzymania.

Wzajemna wymiana wystarczających gwarancji, tak aby zbrojenia narodowe zostały zredukowane do minimum.

Rozstrzygnięcie sporów kolonialnych w atmosferze swobodnej, otwartej i całkowicie bezstronnej, ale przestrzegając zasady, że interesy ludności zainteresowanej mają równą wagę co interesy Rządów.

Ewakuacja wszystkich rosyjskich terytoriów i uregulowanie stosunków z Rosją, Rosja ma prawo do samookreślenia swojego ustroju politycznego.

Belgia musi być ewakuowana i stać się w pełni suwerennym krajem.

Terytorium francuskie zostanie uwolnione i odbudowane. Alzacja i Lotaryngia mają powrócić do Francji.

Korekta granicy włoskiej, wzdłuż linii narodowościowej.

Stworzenie możliwości autonomicznego rozwoju narodom Austro-Węgier.

Rumunia, Serbia i Czarnogóra odzyskają utracone w czasie wojny terytoria, Serbii zostanie przyznany wolny dostęp do morza, stosunki między różnymi państwami bałkańskimi muszą być oparte na przyjacielskich porozumieniach, uwzględniających linie podziału wspólnot i narodowości.

Ludności tureckiej Imperium Osmańskiego zapewniona zostanie suwerenność i bezpieczeństwo, innym narodom zamieszkującym Imperium przysługuje prawo do bezpieczeństwa i rozwoju, oraz autonomia. Dardanele zostaną otwarte dla okrętów i statków handlowych, zabezpieczone gwarancją międzynarodową.

Stworzenie niepodległego państwa polskiego na terytoriach zamieszkanych przez ludność bezsprzecznie polską, z wolnym dostępem do morza, niepodległością polityczną, gospodarczą, integralność terytoriów tego państwa ma być zagwarantowana przez konwencję międzynarodową.

Stworzenie Ligi Narodów, której celem będzie zapewnienie gwarancji niepodległości politycznej oraz integralności terytorialnej wszystkich państw.

Jednak również wśród zwycięzców Traktat Wersalski mógł powodować uczucie niedosytu. Tak deputowany francuski, dziennikarz, historyk, Ch. Benoist, przemawiał na temat powersalskiej bałkanizacji Europy, 27 sierpień 1919 rok :

" Jeżeli spojrzymy na nową Europę centralną, nowe granice, nie zobaczymy żadnego wielkiego państwa poza Rzeszą niemiecką. Duża ilość krajów Europy centralnej i wschodniej gdzie przed wojną istniały tylko dwa państwa Austro-Węgry i Rosja. Niemcy stężnieją szybko i powstaną tutaj jako jedyne wielkie mocarstwo.

Na miejsce połowy austriackiej monarchii Austro-Węgierskiej, powstała niemiecka Austria wahająca się pomiędzy Rzeszą niemiecką i konfederacją naddunajską. Poddaje się tym łatwiej przyciąganiu Rzeszy, gdy ta wzmacnia się a konfederacja naddunajska nie powstaje i jej elementy zanikają poddane zawirowaniom. Na miejsce połowy Węgier, powiatów madziarskich rozczłonkowanych pomiędzy Czechosłowację bądź Polskę (w skład Polski nie wyszły tereny węgierskie-moje przypomnienie), Austrię niemiecką, Jugosławię czy Rumunię, w Europie centralnej wielka pustka po rozpadzie Austro-Węgier, ale i w Europie wschodniej otchłań po dekompozycji Rosji."(tłum. własne)

Zajmował pozytywne stanowisko wobec polskich postulatów. Był też zwolennikiem interwencji w bolszewickiej Rosji. W 1921  odznaczony Krzyżem Walecznych (trzykrotnie) a w 1922 – Orderem Orła Białego

- G. Clemenceau, główny negocjator podczas konferencji paryskiej. Pod koniec swojego życia, w Granduers et miseres d'une victoire (1930), mówiąc o Traktacie Wersalskim, z żalem podkreśla, że dzieło nie było do końca perfekcyjne ale było wyborem mniejszego zła:

"I jeżeli nasze ostatnie zwycięstwo będzie jedynie podbojem terytorialnym, które wywoła z chęci rewanżu następną wojnę, nasz sukces militarny  będzie równie jałowy jak wcześniejsze. To czego można życzyć Europie, to to, że zwycięzcy się samoograniczą i zastąpią siłę militarną siłą praw by w tej równowadze tworzyć pokój zdolny do trwania" (tłum. własne)

"Francja będzie taka, na jaką zasłużą Francuzi" – powiedział. Były to ostatnie słowa, jakie skierował do swoich rodaków.

PS Dlaczego nie ma ulicy G. Clemenceau? Może podczas zmian związanych z nową ustawą , samorządy w imię przyjaźni polsko-francuskiej przyjmują go jako patrona jednej z ulic, tym bardziej, że swoim propolskim działaniem, podczas konferencji paryskiej, on obok Wilsona na to jak najbardziej zasłużył.

Wiele państw czuło się pokrzywdzonych decyzjami Traktatu Wersalskiego, dokonując aneksji terytoriów na własną rękę, tworzyło politykę faktów dokonanych. Europa nie reagowała. We wrześniu 1919 roku ochotnicy włoscy pod przywództwem twórcy Manifestu Futurystów, późniejszego zwolennika faszyzmu, Marinettiego oraz poety Gabriela  D'Annunzio zajęli port Fiume (dziś Rijeka). Spowodowało to wzrost napięcia pomiędzy Włochami i Jugosławią zakończonego zajęciem Fiume przez Włochy w 1924 roku. W 1920 Polska zajmuje Wilno zaś w 1922 Litwa dokonuje aneksji Wolnego Miasta Memel. Liga Narodów teoretycznie gwarantowała status tych miast lecz nie przeciwstawiła się przewrotom.

Najbardziej dotkliwe naruszenie Traktatu Wersalskiego nastąpiło w momencie "tureckiego przebudzenia" , przejęcia władzy przez generała Mustafę Kemala i usunięcia od władzy sułtana w 1920 roku. Anglicy wsparli gracką interwencję w Turcji. Krwawa wojna turecko-grecka z lat 1920-1922 zakończyła się klęską wojsk greckich i rzezią ludności chrześcijańskiej Smyrny. Został podpisany nowy traktat pokojowy w Lozannie zwracający Turcji Azję Mniejszą. Problem mniejszości narodowych rozwiązano poprzez wzajemny transfer ludności: Greków z Jonii i Turków z Tracji. Zniknęła z mapy niepodległa Armenia. O Zakaukazie wzbogaciła się Rosja sowiecka dzięki pomocy udzielonej Turcji. Tak więc uzgodnienia poczynione podczas rokowań w Sevres zostały w dużej mierze podważone.

"Niemcy zapłacą" - ten slogan francuskiego ministra finansów najlepiej tłumaczy w jaki sposób zamierzano wprowadzić w życie postanowienia Traktatu Wersalskiego. W 1921, Komisja Reparacji Wojennych obciążyła Niemcy sumą 132 mld marek w złocie: 52 procent miała przejąć Francja, 22 procent imperium brytyjskie. Założenia przyjętych decyzji od samego początku zostały poddane krytyce. W swojej książce, Konsekwecje ekonomiczne pokoju, w 1920 roku, angielski ekonomista, Keynes podkreślił, że ekonomia europejska ryzykuje wstrząsem przez osłabienie Niemiec poddanych zbytnim obciążeniem. Środowisko polityków angielskich życzyło sobie ulżenia Niemcom by wciąż mogły być przeciwwagą Francji. Obawiali się zbytniego wzmocnienia byłego sojusznika w powojennej Europie.

Na Dalekim Wschodzie Japonia zapragnęła zdominować Chiny, które w tym czasie poszukiwały swojej przyszłości pomiędzy komunizmem i kapitalizmem. Idee japońskiego imperializmu umacniały się po zwycięstwie nad Chinami w 1895 roku i nad Rosją w 1905. Drzwi ku ich ambicjom zostały otwarte 1914 roku wraz z wybuchem I WŚ, gdy stanęli po stronie Aliantów zgadzających się na przejęcie przez Państwo Słońca niemieckich posiadłości.

Na zdjęciu aresztowanie przez żołnierzy studentów i licealistów chińskich uczestniczących w anty-japońskiej manifestacji 4 mają 1919 roku.

Od 1912 roku Chiny krok po kroku zmierzały w kierunku anarchii. Wojna 1914 roku sprawiła, że stały się łatwą zdobyczą Japonii gdyż świat poświęcał więcej uwagi działaniom na frontach Europy. 4 maja 1919 roku uczniowie zamanifestowali przeciw niekorzystnym postanowieniom Traktatu Wersalskiego. Manifestacje wsparte zostały strajkami robotników i bojkotem japońskich produktów przez chiński biznes. Po raz pierwszy ruch skierowany przeciw obcokrajowcom wpisał się w perspektywę zmian kulturalnych i ekonomicznych.

Republika Chińska w tym czasie wciąż pod wpływem ośrodków zagranicznych, pogrążona w kłopotach wewnętrznych i za słaba by przeciwstawić się presji japońskiej. W 1915 roku dzięki " Ultimatum 21 Żądań" Chiny znalazły się pod ekonomicznym protektoratem Japonii. Konferencja Wersalska pod naciskiem Wielkiej Brytanii przypieczętowała nowe zdobycze Nipponu. Ale przecież Państwo Środka również przystąpiło do wojny przeciw Niemcom, więc wsparte przez Stany Zjednoczone protestowało domagając się równego traktowania. Japonia zagroziła nie przystąpieniem do Ligi Narodów, więc Wilson ustąpił i Japonia zachowała swoje wpływy w Chinach i niemieckie posiadłości zajęte na Pacyfiku.

Jednak czuło się oznaki odnowy w Chinach, ruch intelektualny i ideologiczny poruszał masy młodych ludzi. Ruch 4 maja 1919 roku, antyimperialistyczny i kulturalny studencki ruch polityczny, skierowany był przeciwko postanowieniom traktatu wersalskiego, który lekceważył interesy chińskie i był preludium do do historycznego marszu ku Nowym Chinom.

Imperialistyczne japońskie ambicje były powstrzymywane w latach dwudziestych obawą przed USA. Ale w okresie późniejszym lekiem na wewnętrzne dolegliwości stała się polityka podbojów. Agresja na Chiny w 1937 stała się pierwszym krokiem ku "Wielkiej Azji" zdominowanej przez Imperium Słońca.

Japonia stała się, kosztem eksporterów europejskich i później amerykańskich, wielkim beneficjentem I WŚ. Eksport japoński podbił rynek chiński, Azji Południowo Wschodniej ale również Australii i Afryki Południowej. Przemysł bawełniany stał się drugim co wielkości na świecie. Deficyt w obrotach handlowych notowany przed wojną, od tego czasu był już tylko bilansem dodatnimi. W strachu przed inwazją ludności pochodzenia japońskiego Australia w 1919 roku a Kanada w 1928 zamknęły swoje granice dla imigracji Japończyków.

Japońska ekspansja zaniepokoiła nie tylko Stany Zjednoczone ale również Państwa Pacyfiku przede wszystkim Australię, kraju niewielkiej populacji w stosunku do wielkości obszaru. By nie utracić wpływu na dominia w regionie Pacyfiku, Wielka Brytania zrewidowała swoją politykę względem Państwa Słońca i nie odnowiła traktatu o współpracy anglo-japońskiej z 1902 roku.

Japonia poczuła się izolowana podczas Konferencji Waszyngtońskiej z 1922 roku, dotyczącej rejonu Pacyfiku. Musiała oddać Chinom Shandong i zrezygnować z korzyści ekonomicznych płynących z tego kraju. Zaczęto respektować niezależność i intergralność terytorialną Chin. Przyjęto zasady wolnego handlu pod nazwą "drzwi otwartych". Ograniczono zbrojenia morskie, które to postanowienia Japonia wkrótce zaczęła łamać.

Jednak Japonia zachowała większość swoich nabytków w rejonie Pacyfiku i możliwość utrzymania sił morskich, względem tonażu trzecich na świecie. Konferencja nie powstrzymała imperialistycznych ambicji Nipponu, które od tej chwili wzbudzały coraz większą czujność władz amerykańskich.