Antypolonizm w rosyjskiej kinematografii

Propaganda filmowa

Przedstawiając tło, środowisko i postacie, które zachowują się w określony sposób, każdy film można uznać za propagandę. Termin ten jest jednak zwykle ograniczony do zdjęć zrobionych umyślnie w celu wywarcia wpływu na opinię lub argumentowania swojego punktu widzenia. Do nich należy również kino religijne czy antyreligijne. W XX wieku najpotężniejszym i najbardziej konsekwentnym użyciem kina propagandy były Sowiety.

Jeżeli po rewolucji w 1917 r. sowieckie filmy eksplodowały autentycznym ideowym przekonaniem to stopniowo w latach trzydziestych i czterdziestych, podczas reżimu stalinowskiego, reżyserzy, tacy jak Eisenstein czy Aleksander Dowżenko pracowali pod surowymi ograniczeniami.

Nazistowskie Niemcy tworzyły w latach trzydziestych własną propagandę, najbardziej zapamiętana pozostanie Leni Riefenstahl i Triumph des Willens, przerażający spektakl wielkiego nazistowskiego zlotu, który w rzeczywistości został wykreowany na potrzeby filmu. Wcześniejszy film tej samej autorki Triumf Wiary, został wycofany z dystrybucji ze względu na obecność obok Hitlera, Rohma, ofiary Nocy Długich Noży.

Niewielu filmowców przyznałoby się do tworzenia propagandy, chociaż w rzeczywistości wiele tak zwanych filmów edukacyjnych i fabularnych, może być postrzegane jako przykłady propagandy. Ta forma filmu nosi piętno ze względu na swój nieskrywany cel: wpływać na idee i zmieniać zachowania. Artystyczne kino może również służyć jako narzędzie propagandy.

Antypolonizm w rosyjskiej kinematografii

W związku z sojuszem niemiecko-sowieckim i aneksją części polskiego terytorium, 3 listopada 1939 roku, w Moskwie doszło do premiery historycznego filmu. Minin i Pożarski (ros. Минин и Пожарский, Minin i Pożarskij) – w reżyserii Wsiewołoda Pudowkina. Film zrealizowany na podstawie scenariusza Wiktora Szkłowskiego a poświęcony ludziom, którzy stali na czele walki narodu rosyjskiego przeciwko polskiej magnaterii na początku XVII wieku. Niemiecki film propagandowy powstały z polecenia Goebbelsa a nadzorowany przez Himmlera „Heimkher”, którego rozpowszechnianie jest zabronione (dostępny w internecie) a zamknięte pokazy muszą być poprzedzone słowem wstępnym prelegenta, miał scementować przyjaźń sowiecko- nazistowską. Austriacka pisarka i dramaturg Elfriede Jelinek określiła „Heimkehr” mianem "najgorszego filmu propagandowego jaki kiedykolwiek powstał”. Film stał się laureatem głównej niemieckiej nagrody „Film der Nation”, a podczas prapremiery, która odbyła się 31 sierpnia 1941 w Wenecji w ramach Tygodnia Sztuki Filmowej, nagrodzony Pucharem włoskiego Ministerstwa Kultury. W pierwotnej wersji scenariuszowej filmu mniejszość niemiecka miała być uratowana przez kolumnę czołgów rosyjskich.

Suworow to kolejny, z 1941 roku, robiony na zamówienie Stalina dramat historyczny, wyreżyserowany przez Pudowkina. Suworow zapisał się w polskiej pamięci jako ten, który dokonał rzezi Pragi, wymordowania całej ludności cywilnej prawobrzeżnej Warszawy.

Film biograficzny o rosyjskim feldmarszałku Aleksandrze Wasiljewiczu Suworowie (1729-1800). Akcja filmu rozpoczyna się w roku 1790, podczas wojny rosyjsko-tureckiej. Poznajemy Suworowa jako bohaterskiego dowódcę - zdobywcę tureckiej twierdzy Izmaił. Po śmierci carycy Katarzyny II w 1796, Suworow popada w niełaskę u nowego cara Pawła I, którego krytykuje za wprowadzenie do armii rosyjskiej regulaminu zapożyczonego z armii pruskiej; w końcu zostaje zwolniony z wojska. Jednak gdy Rosji zaczyna zagrażać rosnąca potęga Francji, Paweł I zmuszony jest ponownie wezwać Suworowa.

Na zdjęciu, rosyjski film z 2009 roku Taras Bulba, powstały na podstawie antypolskiego dzieła Gogola, pod tym samym tytułem. Data realizacji zapewne nieprzypadkowa. Przypomnijmy, że był to okres napięcia w stosunkach polsko-rosyjskich. 

W sierpniu 2005 r. w Moskwie miała miejsce seria zorganizowanych ataków na polskich dyplomatów, które skłoniły ówczesnego prezydenta Polski, do wezwania rządu rosyjskiego do ich powstrzymania. Pracownik ambasady RP w Moskwie został hospitalizowany po pobiciu w biały dzień w pobliżu ambasady przez niezidentyfikowanych mężczyzn. Trzy dni później inny polski dyplomata został pobity w pobliżu ambasady. Moskiewski korespondent polskiego dziennika "Rzeczpospolita" został zaatakowany i pobity przez grupę Rosjan. Pretekstem miała być zemsta za napaść na czwórkę rosyjskich dzieci przez grupę skinheadów, kilka dni wcześniej.

Po Powstaniu Listopadowym 1830-1831 Polacy stali się przedmiotem oficjalnej kampanii dyskryminacji ze strony władz carskich. "Praktycznie cały rosyjski rząd, biurokracja i społeczeństwo zjednoczyły się w jednej eksplozji przeciwko Polakom: fobia, która ogarnęła społeczeństwo, dała nowy silny impuls rosyjskiemu narodowemu ruchowi solidarnościowemu" - pisała historyk Liudmila Gatagova. To właśnie w tym szczególnym kontekście, zgodnie z polityką państwa, wiele rosyjskich dzieł literackich i mediów popularnonaukowych stało się wrogo nastawionych wobec polskości, zwłaszcza po pojawieniu się ideologii panslawistycznej, oskarżających Polaków o zdradę "Rodziny słowiańskiej". Według socjologa i historyka prof. Vilho Harle'a, Taras Bulba Gogola, opublikowany zaledwie cztery lata po Powstaniu Listopadaowym, był częścią tego antypolskiego wysiłku propagandowego.

Puszkin wraz z trzema innymi poetami wydał broszurę "O zajęciu Warszawy", aby uczcić stłumienie Powstania Listopadowego. Jego wkład w antypolski pamflet składał się z wierszy, w których okrzyknął kapitulację Warszawy jako nowy "triumf" imperialnej Rosji.

Puszkin jest jedynym pisarzem epoki romantyzmu, którego utwory w ciągu przeszło 50-letniego istnienia kinematografii były bez przerwy filmowane i liczba wszystkich filmów opartych na dziełach poety dochodzi do setki.

Propaganda przenosi nas teraz do epoki cyfrowej, wykorzystując boty, algorytmy, aby tworzyć propagandę obliczeniową i rozpowszechniać fałszywe lub stronnicze internetowe wiadomości za pośrednictwem mediów społecznościowych.