Studia nad Polszczyzną Kresową
tom XII
red. nauk. Janusz Rieger
ISBN 978-83-04-01020-8 całość
ISBN 978-83-7507-131-3 tom XII
format B5, s. 414, fotografie, streszczenia w jęz. angielskim
Z PRZEDMOWY prof. Janusza Riegera:
Kolejny tom Studiów przynosi omówienia różnych problemów polszczyzny dawnych Kresów, w tym kilka mało dotąd badanych aspektów tego języka: składni, słowótworstwa, polszczyzny „wysokiej” na Ukrainie sowieckiej.
Tom otwiera wspomnienie Zofii Sawaniewskiej–Mochowej i Ireny Masojć o Annie Kaupuż, współtwórczyni polonistyki wileńskiej (m.in. w Wileńskim Uniwersytecie Pedagogicznym) i badaczce. Wiaczesław Werenicz, badacz i niestrudzony organizator badań nad polszczyzną kresową w ówczesnym Związku Sowieckim od Litwy po Syberię, pozostawił opis sytuacji polszczyzny na tych ziemiach. Fragment, który mi swego czasu przekazał, a dotyczący Ukrainy i Kazachstanu, został opracowany przed 1989 r. Jest on nie tylko świadectwem ówczesnej wiedzy na ten temat, lecz także dokumentem opisującym wnikliwie rzeczywistość, która później zmieniła się w sposób istotny, przy czym dla polszczyzny niekorzystny. Ałła Kożynowa przedstawia ważny artykuł o składni w zabytkach piśmiennictwa religijno–politycznego muzułmanów w Wielkim Księstwie Litewskim w XVIII wieku, pisanych alfabetem arabskim. Sybille Schmidt dotarła do wspomnień i zbioru listów polskiej inteligencji mieszczańskiej z Kamieńca Podolskiego z lat dwudziestych XX wieku. Pokazują one piękny, można powiedzieć wykwintny język polski, w minimalnym tylko stopniu zawierający regionalizmy kresowe. Takie teksty z terenu sowieckiej Ukrainy (z dawnego zaboru rosyjskiego) dotychczas nie były znane. Ich odkrycie i prezentacja to znaczący wkład do badań nad polszczyzną kresową. Katarzyna Czarnecka przedstawia fragmenty pierwszego większego opracowania, dotyczącego słowotwórstwa polskich gwar kresowych (w tym wypadku: na Ukrainie), a Janusz Rieger stawia pytania o przedmiot i metody badań słowotwórstwa kresowego, o możliwość uwzględnienia w tych badaniach bilingwizmu informatorów itp. Aleksandra Krawczyk–Wieczorek, wykorzystując obszerne nagrania, głównie własne, z Maćkowiec koło Chmielnickiego (dawn. Płoskirów) na Podolu, pokazuje na przykładzie dwóch idiolektów wariantywność leksykalną, właściwą tamtejszej polszczyźnie. Polszczyznę w księgach sądowych owruckich z XVIII w. badają Wiktor Mojsijenko i Olha Makarowa; w niniejszym tomie sygnalizują oni ten projekt publikacją dwóch aktów z księgi grodzkiej. Resztki języka polskiego we wsiach na Ukrainie pokazują Maryna Jurewicz i Oksana Zachucka. Teksty z Kazachstanu przedstawia Justyna Garczyńska. O dawnych wsiach polskich i dawnych wpływach polskich świadczą też dane dzisiejszych gwar ukraińskich, które omawia Ludmiła Dyka. Krótki tekst z zachodniego Polesia osoby, która w młodości przybyła tu z Polski, przedstawia Hryhorij Arkuszyn, a Janusz Rieger pokazuje interferencje ukraińskie w jej języku. Przedrukowujemy też krótkie teksty polszczyzny lwowskiej w transkrypcji fonetycznej Jarosława Rudnickiego sprzed 1939 r.
W niniejszym tomie wznawiamy znany i kilkakrotnie wydawany poradnik językowy Aleksandra Walickiego Błędy nasze w mowie i piśmie ku szkodzie języka polskiego popełniane oraz prowincjonalizmy jako świadectwo polszczyzny północnokresowej z końca XIX wieku. Do druku wybraliśmy tylko „prowincjonalizmy”, a całość poradnika zamieścimy w formie elektronicznej w internecie. Wznawiamy też trudno dostępny dziś fragment rozprawy Wiaczesława Werenicza o słownictwie przesiedleńców z Polesia na śląsk (zasadnicza część rozprawy została opublikowana w tomie V Studiów w 1990 r.).
W niektórych artykułach pojawia się w stosunku do Polaków zamieszkujących dawne Kresy określenie „Polonia” (co szereg osób, a w tym niżej podpisanego, razi), które do niedawna oznaczało emigrantów w Stanach Zjednoczonych i w ogóle na Zachodzie. Dziś coraz częściej tak mówi się o Polakach na całym świecie poza granicami Kraju, co więcej, także oni sami siebie czasami tak nazywają.
Przygotowanie tomu do druku nie byłoby możliwe bez żmudnej pracy dr Doroty A. Kowalskiej, która m.in. gromadziła zamówione teksty i przygotowywała je do druku, a także zeskanowała i doprowadziła do należytego stanu poradnik A. Walickiego.
Spis treści
Przedmowa (Janusz Rieger)
Irena Masojć, Zofia Sawaniewska–Mochowa, Anna Kaupuż — zapomniana badaczka polszczyzny i związków międzykulturowych na Kresach
Wiaczesław Werenicz, O sytuacji społecznej języka polskiego w ZSRR (na Ukrainie i w Kazachstanie)
Ałła Kożynowa, Struktura zdania pojedynczego w tekście religijno–polemicznym muzułmanów Wielkiego Księstwa Litewskiego
Janusz Rieger, Słowotwórstwo gwarowej polszczyzny kresowej. Problemy metodologiczne
Katarzyna Czarnecka, Fonologia czy słowotwórstwo? O kilku zjawiskach w gwarach polskich na Ukrainie
Katarzyna Czarnecka, Rzeczowniki motywowane w gwarach polskich wsi Nowosielica i Zielona na Ukrainie
Aleksandra Krawczyk–Wieczorek, Kilka uwag o wariantywności leksykalnej w polskiej gwarze Maćkowiec na Podolu (na przykładzie dwóch wybranych idiolektów)
Sybille Schmidt USJK, Listy z Podola z lat trzydziestych XX wieku
Sybille Schmidt USJK, Dziennik z Kamieńca Podolskiego z lat 1921–1923
Віктор Мойсiєнко, Ольга Макарова, Дві справи із книг Овруцького гродcького уряду з другої половини ХVII століття
*
Maryna Jurewicz, Jeszcze o resztkach języka polskiego w Listopadówce pod Berdyczowem
Oksana Zachucka (Zakhutska), Resztki języka polskiego w Horodyszczu na Wołyniu
Justyna Garczyńska, Teksty ze wsi Gorkoje w Kazachstanie
Hryhorij Arkuszyn, Janusz Rieger, Teksty gwarowe ze wsi Szczedrohir na Polesiu
Jarosław Rudnicki, Zapis fonetyczny gwary miejskiej Lwowa sprzed 1939 roku [przedruk]
*
Людмила Дика, До проблеми польських запозичень в українських говірках
*
Вячеслав Веренич, Об изменениях в лексике польских репатриантов из Полесья, проживающих в Нижней Силезии [przedruk]
Aleksander Walicki, Błędy nasze w mowie i piśmie ku szkodzie języka polskiego popełniane oraz prowincjonalizmy(wybór) [przedruk]
Inne tematy w dziale Rozmaitości
