Lek przeciw malarii

Malaria jest najczęściej występującą chorobą zakaźną na świecie. Rozprzestrzenia się w ponad stu krajach strefy tropikalnej i subtropikalnej, narażając na zachorowanie około 1 miliarda ludzi. Schorzenie poza powyższymi terenami spotykane jest u osób powracających z tych regionów oraz sporadycznie w pobliżu lotnisk i portów, gdzie zostają zawleczone komary z rodzaju Anopheles.

Do zakażenia dochodzi, kiedy żywiące się ludzką krwią zakażone samice komarów wraz ze śliną do organizmu człowieka wprowadzają sporozoity zarodźca. Do zakażenia może również dojść podczas transfuzji krwi, poprzez zakażone igły i strzykawki oraz z matki na dziecko przez łożysko.

Pierwsze objawy to dreszcze i gorączka ponad 40 °C, bóle głowy, stawów i problemy żołądkowe. Potem występują obfite poty, temperatura spada, chory jest wycieńczony. Gdy gorączka powróci to znak, że pasożyt przeszedł już w fazę wylegania w wątrobie i zaatakował czerwone krwinki.

Poważnym problemem jest wystąpienie i rozprzestrzeniania się oporności zarodźców na powszechnie stosowane leki przeciwmalaryczne – szczególnie chlorochinę. Po raz pierwszy oporność na chlorochinę stwierdzono w połowie XX wieku.

W latach 60. XX wieku specjaliści na całym świecie poszukiwali nowego, bardziej skutecznego leku przeciw malarii, która dziesiątkowała ludność wielu krajów Afryki i Azji, w tym południowych regionów Chin. Przebadano 240 tysięcy substancji bez pozytywnego efektu.

Jest rok 1967, apogeum wojny wietnamskiej. Wietnamczyków z północy nękają nie tylko wojska amerykańskie, ale też malaria odporna na chlorochinę. Przywódca Wietnamu Północnego, Ho Chi Minh, prosi chińskiego sojusznika o pomoc. Operacja jest ściśle tajna, pod kryptonimem Projekt 523, od daty jej rozpoczęcia – 23 maja. Zgodę na badania nad lekiem wydaje sam Mao Zedong. Choć szaleje rewolucja kulturalna, 500 naukowców z 50 laboratoriów w całych Chinach unika obozów reedukacyjnych, aby poświęcić się nauce.

Na ich czele staje Tu Youyou. Absolwentka Szkoły Medycznej Uniwersytetu w Beijing, która uzyskała dyplom na Wydziale Studiów Farmaceutycznych oraz ukończyła kurs chińskiej medycyny ludowej. Badaczka chorób pasożytniczych Akademii Chińskiej Medycyny, najpierw jest wysłana na południe kraju, na wyspę Hainan, celem sprawdzenia lokalnych przypadków malarii. Ponieważ mąż, inżynier metalurg, jest już reedukowany przez pracę, czteroletnia córka zostaje w pekińskim domu opieki.

Tu Youyou szuka rozwiązania w chińskiej medycynie tradycyjnej. Wśród starych tekstów zespół znajduje 2000 przepisów na leki warte przebadania. Na myszach przetestowanych zostaje 380 ekstraktów z 200 ziół zalecanych podczas gorączki malarycznej. Badaczka odwiedza wielu starych lekarzy medycyny tradycyjnej na południu Chin.

Wreszcie w księdze z 340 roku naszej ery znajduje zioło o nazwie Artemisia annua. Receptę spisał najbardziej znany  alchemik taoistyczny, Ge Hong (283 - 343 r. n.e.), chiński arystokrata i uczony epoki dynastii Jin. Receptura zalecała wykonanie mikstury o  proporcji: jedna miarka ziół na dwie miarki zimnej wody, wycisnąć sok i wypić.

W XX wieku zaniechano stosowania Artemisii z powodu nieskuteczności wynikającej z niewłaściwego sposobu sporządzania ekstraktu – poprzez gotowanie, co zabijało jego substancję czynną. Po zastosowaniu techniki ekstrakcji w zimnej wodzie testy na myszach i małpach wykazują skuteczność. Potem badaczka sprawdza na sobie. Lek działa i ma nietypową strukturę chemiczną, zupełnie inną niż dotąd stosowane. W 1972 roku po uzyskaniu czystej substancji nazwano ją qinghaosu (青蒿素) lub jak powszechnie nazwano na Zachodzie, artemisinin. W 1973 roku, badając właściwości leku, Tu Youyou go zsyntetyzowała i otrzymała dihydroartemizynę.

Tu Youyou anonimowo publikuje wyniki badań w 1977 roku. W 1980 roku zostaje awansowana na badacza, pracownika naukowego (研究员, yán jiū yuán) Akademii Chińskiej Medycyny – najwyższy stopień badacza w Chinach kontynentalnych, odpowiadający randze akademickiej profesora zwyczajnego. Wychowuje z mężem, który powrócił z prowincji, dwie córki w bardzo skromnych warunkach. W 2001 roku awansuje na doradcę akademickiego dla doktorantów.

Przez wiele lat niewiele osób w Chinach wiedziało, że jest ona odkrywcą przełomowego leku przeciwmalarycznego. Obecnie należy do głównych naukowców Akademii. W 2011 roku odbiera nagrodę Fundacji Laskera, amerykańskiej nagrody naukowej w dziedzinie medycyny. Jesienią 2015 roku zostaje wyróżniona przez Akademię Szwedzką, jako pierwsza Chinka odbierając medycznego Nobla.

O pani Tu Youyou i innych kobietach, których największą pasją była nauka, można przeczytać w książce „Genialne dziewczyny. 15 historii niezwykłych kobiet, które przyczyniły się do rozwoju nauki” autorstwa Vichi March, Roberta Fulci.
..............................

PolecamChronologiczny spis treści oraz Tematyczny spis notek niniejszego blogu.