Czar jedwabiu

Dzięki bardzo wczesnemu odkryciu jedwabnictwa, chiński haft należy do jednej z najstarszych czynności artystyczno-rzemieślniczych, znanych już 4 do 5 tys. lat temu. Badania archeologiczne przeprowadzone w grobie z Okresu Walczących Królestw (475 – 221 r. p.n.e.) królestwa Chu w Changsha, dostarczyły kawałki haftowanej materii. W czasach dynastii Qin i Han hafty i jedwab były głównym towarem transportowanym wzdłuż Jedwabnego Szlaku.

Od początku istnienia cesarstwa chińskiego haftowane herby, emblematy noszone przez cesarza, cesarzową i urzędników wszystkich rang, nie tylko służyły, jako ozdoby lecz symbolizowały status i rangę użytkownika.

Wiele haftów z dynastii Tang zachowało się zarówno w Chinach, jak i Japonii. Za okresu cesarza Huizong dynastii Song zostało utworzone Biuro Haftowania, Wen Xiu Yuan. Wtedy już haft tworzył specyficzną forme malarstwa. Jednak najwięcej zachowanych tych wspaniałych prac pochodzi z czasów dynastii Ming i Qing.

Głównymi regionami hafciarstwa są: Su Xiu (苏绣) obszar miasta Suzhou prowincji Jiangsu, Xiang Xiu (湘绣) okolice Changsha prowincji Hunan, Yue Xiu/Guang Xiu (粤绣/广秀) miasto Chaozhou prowincji Guangdong, Shu Xiu (蜀绣) okolice Chengdu prowincji Sichuan oraz Gu Xiu (顾绣) lokalny styl rodziny Gu z Shanghai. Istnieją również tradycje grup etnicznych, z których najbardziej znane pochodzą od mniejszości Bai, Miao, Zhuang i Tybetańczyków.

Zawód hafciarza nigdy nie został w China zakwalifikowany do działalności typowo kobiecej, obie płcie miały w tym swój udział. Niektóre elementy były haftowane przez zespoły składające się z kilku osób, ze względu na wielkość oraz szczegółowość elementów. Haftem ozdabiano odzież, meble oraz flagi, które oznaczały rangę urzędnika.

Chińska dziewczyna zanim w wieku szesnastu lat została wydana za mąż musiała między innymi nauczyć się haftować, a swojej teściowej i przyszłej rodzinie w prezencie ślubnym winna podarować wyhaftowane przez siebie obuwie. Teściowa między innymi po wielkości liliowych stópek i wyhaftowanych bucikach dokonywała pierwszej oceny synowej, i właśnie to przeważnie zaważało na lepszym lub gorszym traktowaniu nowej siły roboczej i przyszłej matki wnuków. Oczywiście urodzenia syna tę pozycję gruntowało.

Najbardziej znany i ceniony jest Su Xiu, haft wywodzący się z okolic Suzhou - słynie z pięknych wzorów, eleganckich kolorów, różnorodności ściegów, gęstości szwu i wyrafinowanej ręki przy gładkim wykończeniu. Wykorzystuje do 40 ściegów (w tym 10 podstawowych) i 1000 różnych rodzajów nici. Najczęściej przedstawia przyrodę z kwiatami, ptakami i zwierzętami, a nawet ogrodami oraz sceny ze starożytnych obrazów. Szkoła ta również oferuje bardzo złożony haft dwustronny lub inaczej nazywany dwulicowy (shuang mian xiu,双面绣), który wymaga mistrzowskich umiejętności, gdyż przód i tył elementu mogą mieć różne kolory, a nawet wzory, ale końce nici są tak powiązane, że nie można tego w ogóle zauważyć. Materia wyhaftowana w ten sposób jest wykorzystywana w parawanach, ramach, jako ekran lub dekoracje na biurko; bywają w kształcie prostokątnym, okrągłym i tradycyjnego wachlarza.

Pierwsze wzmianki o hafcie z Suzhou pochodzą z Okresu Wiosen i Jesieni (770 – 476 r. p.n.e.), a miał zastosowanie do dekoracji odzieży i przedmiotów domowych. Jako rzemiosło już był traktowany w okresie dynastii Han (206 r. p.n.e. – 220 r. n.e.). W okresie dynastii Song (960 – 1279) tworzono wyrafinowane dzieła, nazywane malarstwem igły, które rywalizowały z obrazami. Za kolejnych dynastii właśnie z okolic Suzhou dostarczano materię haftowaną na dwór cesarski oraz dla możnowładztwa.

Haft Yue pochodzi z terenów delty rzeki Zhu Jiang (Perłowej) i znany już był na początku IX wieku. Uważa się, że został stworzony przez grupę mniejszości etnicznej Li około 2000 lat temu. Charakteryzuje się drobiazgowością, atrakcyjnością, bogactwem kolorów, gładkością i równością. Korzysta ze złotych i srebrnych nici, a użytkuje ponad 30 szwów w siedmiu kategoriach. Zakres tematyczny jest bardzo szeroki, od tradycyjnych starożytnych obiektów jak słońce, smoki i feniksy, naśladujących starożytne malowidła; poprzez elementy przyrody: drzewa, kwiaty i zwierzęta. Zastosowanie: ubrania, wystrój sypialni, ozdoby i meble.

Kolejnym jest Xiang, który powstał w prowincji Hunan, gdzie 40 haftowanych sukni wydobyto z grobowców z czasów państewka Chu III w. p.n.e. w Mawangdui Changsha. Obecnie motywy czerpią inspiracje ze stylów hafciarskich Yue i Su, jednak tematycznie zbliżonych do sztuki ludowej o bogatej kolorystyce. Mimo to ma unikalne cechy wynikające z barwienia w orzechach. Najczęściej we wzorach występuje tygrys, ptaki, ludzie, sceny rodzajowe.

Shu Xiu (蜀绣) to ogólna nazwa dla prac hafciarskich produkowanych głównie w Chengdu w prowincji Sichuan. Jest to jeden z najstarszych, czterech znanych chińskich stylów haftu. Shu haft cieszył się dobrą sławę pod koniec dynastii Han i osiągnął swój rozkwit w czasach dynastii Song. Ponownie zaczął być modny w połowie dynastii Qing dzięki stylowi haftu, splotowi satynowemu charmeuse i kolorze jedwabiu naturalnego. Unikalne metody techniki szycia i haftu przyczynić się do dużej siły wyrazu i efektu artystycznego. Stosowany był do ozdabiania kołder, poszewek, odzieży, butów i malowanych parawanów.

Gu Xiu (顾绣) to słynny styl haftu z miasta Shanghai, który jest nazywany od jego inicjatorów – Gu (Mingshi) rodzin Songjiang dynastii Ming. Styl jest również nazywany Lu Yuan Xiang od miejsca zamieszkania rodziny Gu. Styl Gu specjalizował się w odwzorowywaniu malarstwa i kaligrafii pochodzących z czasów różnych dynastii za pomocą haftu – dlatego jest również znany jako haft malarstwa. Jego wynalazcą była konkubina pierwszego syna Gu Mingshi, Gu Huihai, która wynalazła wiele nowatorskich technik, zgodnie z sugestią Gu Mingshi, wielkiego miłośnika sztuki. Kontynuowała dzieło Han Ximeng, żona drugiego wnuka Gu Mingshi, która została nazwana Świętą Igłą (针圣). Niektóre z jej dzieł do dziś są przechowywane w Muzeum Pałacowym w Beijing. Dzieła zdolnej rodziny, gdy nie przyjrzy im się z bliska, sprawiają wrażenie wspaniałych obrazów dawnych mistrzów.

Warto wspomnieć o haftowaniu włosami, ktore jest tradycyjną sztuka chińską. Choć większość osób w Chinach ma czarne włosy, dlatego dawniej znano ten styl, jako moxiu (haft czarnego atramentu), jednak włosy zebrane od mniejszości narodowych oraz osób siwych umożliwiały urozmaicenie barw.