Peonia w literaturze

W Chinach kwiat peonii stał się przedmiotem estetycznej fascynacji począwszy od dynastii Sui (589 – 618), a więc, od kiedy w starożytnym mieście Caozhou (dzisiejsze Heze prowincji Shandong), podjęto się uszlachetniania tego drzewa, aby w przyszłości otrzymać krzewy z kwiatami o średnicy 15 – 30 cm, w ośmiu kolorach.

Malarze, poeci oraz rzemieślnicy – tkacze, hafciarki, warsztaty porcelany, czy wyrobów z laki – starali się w swoich działach oddać ulotne piękno oraz symbolikę tego kwiatu.

Bogiem peoniowego drzewa stał się Li Bai, jeden z najbardziej znanych i największych poetów w historii literatury chińskiej. Będąc urzędnikiem wyższej rangi na cesarskim dworze, został poproszony przez cesarza dynastii Tang, Xuanzong, do pisania tekstów dla jego ulubionej konkubiny Yang Guifei. Z okazji Cesarskiego Święta Peoniowego Drzewa, tak bardzo spodobał się poemat mistrza, że cesarz nagrodził go drzewkiem peonii i poprosił, aby przez całe swoje życie chronił ten cenny okaz. Odtąd Li był uważany za Boga Peoniowego Drzewa.

Jeśli Miły Czytelnik jest biegłym w poetyckim przekładzie z języka angielskiego, prezentuję ten wiersz w tłumaczeniu z chińskiego przez Shigeyoshi Obata (ja niestety w tym kierunku nie mam predyspozycji).

She stands, leaning against the balustrade
Of Chen-hsiang Ting, the Pavilion of Aloes.
Vanquished are the endless longings of Love
Borne into the heart on the wind of spring.
The radiant flower and the flowery queen rejoice together,
For the emperor deigns to watch them ever with a smile.

W swoich utworach uwiecznili kwiat peonii poeci: dynastii Sui – cesarz Yang; dynastii Tang – Qian Qi, Ting Liunang, Wang Wei, Ling Huchu, Liu Yushi; dynastii Ming – Lu Shusheng.

Polecam ich wiersze, niestety w języku angielskim, na stronie tutaj.

Również nasz noblista Czesław Miłosz napisał wiersz o piwoniach, które coś jednak mają z peonią:

Przy piwoniach.

Piwonie kwitną, białe i różowe,

A w środku każdej, jak w pachnącym dzbanie,
Gromady żuczków prowadzą rozmowę,
Bo kwiat jest dany żuczkom na mieszkanie.

Matka nad klombem z piwoniami staje,
Sięga po jedną i płatki rozchyla,
I długo patrzy w piwoniowe kraje,
Dla których rokiem bywa jedna chwila.

Potem kwiat puszcza i, co sama myśli,
Głośno i dzieciom, i sobie powtarza.

Ciekawą jest monografia na temat roli peonii w życiu politycznym, społecznym i kulturalnym na przestrzeni wielu wieków w Chinach oraz Korei, autorstwa Jeongsoo Shin From Bewitching Beauty to Effete King, w wolnym tłumaczeniu Od czarującej piękności do bezpłodnego króla. Obszerny artykuł na temat tej wielowątkowej pracy można znaleźć tutaj.

W rozdziale 3, autor nawiązuje do dwóch sobie współczesnych władczyń Wu Zetian (625 – 705) dynastii Tang i Sondok (606 – 647) koreańskiego królestwa Silla oraz tak ważnych w relacjach ludzi wschodu, uczonych metafor i zawoalowanych symboli. Peonia została wykorzystana do krytyki znienawidzonej przez konfucjanistów, silnej charakterem i pracowitej cesarzowej Wu. W jednej z ówczesnych anegdot, peonia to jeden z nielicznych kwiatów, który odmówił kwitnięcia w określonym dniu, mimo żądań cesarzowej. W czasach dynastii Qing opowieść ta została wykorzystana w 3 i 4 rozdziale fikcyjnej powieści Kwiaty w lustrze (Jinghuayuan,鏡花緣), pierwszej chińskiej powieści feministycznej, autorstwa Li Ruzhen.

Jeden z najbardziej wykształconych ludzi epoki dynastii Tang był Bai Juyi; napisał wiersz, którego zacytuję z „Antologii literatury chińskiej” PWN z 1956 r., a z języka chińskiego przetłumaczony został przez Witolda Jabłońskiego.

Targ na kwiaty

Już w stolicy wiosna ku końcowi się chyli,

Wozy dziś turkocą i konie cwałują.

Wszyscy mówią teraz, że piwonio pora.

Jedni za drugimi kwiaty kupić biegną.

Są drogie i tanie, ceny mają różne,

Bo ilości kwiatów cena odpowiada.

Płomieniem się pali sto pąków czerwonych,

Przy nich niepozornie pięć białych zakwitło,

Z góry je nakryto płócienną zasłoną,

Z boku je osłania z bambusu plecionka.

Skropiono je wodą, korzeń glina chroni.

Kiedy je przesadzić zakwitną jak dawniej.

Dom każdy ten zwyczaj zachowuje święcie.

Wszyscy tak robią bezwiednie zaślepieni.

A pewnego razu biedny wiejski starzec

Przypadkiem się znalazł na targu kwiatowym.

Opuściwszy głowę, wzdycha sobie głośno,

Lecz westchnienia jego nikt nie zauważył.

Za jeden krzew taki ciemnobarwnych kwiatów

Nie starczy podatków od dziesięciu dymów.

Najwcześniejszy zapis dotyczący peonii znaleziono w grobie pochodzącym ze wschodniej Dynastii Han, na terenie wykopalisk archeologicznych w Wuwei, prowincji Gansu. Była to książka medyczna wyryta na bambusowych listewkach mówiąca o tym, że peonia jest remedium na zastój krwi. Kolejna książka Shennong Ben Cao Jing(神农本草经, Klasyczny Herbal Shennong’a) z Okresu Trzech Królestw, pokazuje, że peonia zaczęła odgrywać dużą rolę w życiu człowieka. W Zbiorze esejów Xie Kangle, Xie Lingyun, można znaleźć się informacje o szerokim zainteresowaniu i uznaniu kwiatu dzikiej peonii. Li Zhengfeng (żyjący w pierwszej połowie IX wieku), w hołdzie peonii zachwycał się jej barwą oraz zapachem.

Kaifeng w prowincji Henan był historycznym ośrodkiem chińskich Żydów, gdzie została osadzona w końcu XIX wieku treść powieści noblistki Pearl S. Buck pt. Peonia. Tytułowa bohaterka, będąc chińską niewolnicą w żydowskiej rodzinie Ezra Ben Izraela, swoimi oczami postrzega to odmienne środowisko, które szybko się asymiluje z Chińczykami. Mimo, że książka opowiada o zakazanej miłości pomiędzy służącą i młodym panem oraz losy całej rodziny umieszczone w czasach schyłku mandżurskiej dynastii Qing; jest również przybliżeniem losu Żydów na ziemi nastawionej pozytywnie do przybyszów, jednak wymagającej szanowania gospodarzy i ich życia. To chyba może być takim przesłaniem dla wielu emigrantów, że kraj osiedlenia należy szanować, bo on przyjął, jednak liczy na pozytywne relacje.

Kolejną książką z peonią w tytule jest autorstwa Lisa See pt. Miłość Peonii. Fikcja tu miesza się z rzeczywistością, a fakty historyczne ubarwiając wyobraźnię autorki, wnoszą bardzo wiele o ciężkim życiu kobiet za czasów cesarstwa oraz całe mnóstwo informacji związanych z postrzeganiem duszy zmarłego i jej wędrówki, roli Ołtarza Przodów, a także Święcie Głodnych Duchów oraz ślubie z duchem. Mimo, że śmierć oczywiście nas przeraża, bo to już koniec naszego żywota - chyba jednak warto poznać jak inne cywilizacje podchodzą do tego zagadnienia. Opowieść jest przejmującą historią jedynaczki bogatego Chińczyka, akcja toczy się na początku panowania mandżurskiej dynastii Qing, a więc i można się dowiedzieć o okrucieństwach wojsk najeźdźców. Czytelnik ma również możliwość podglądnięcia w zamkniętych dziedzińcach siheyuan kobiet, począwszy od małej dziewczynki, poprzez pannę na wydaniu, małżonkę, stryjenkę, konkubinę i służącą. Motywem przewodnim stał się Pawilon Peonii - dramat i opera okresu dynastii Mingautorstwa Tang Xianzu, o której będzie następna notka - zapraszam.

Notki powiązane:

Poeta Li Bai w trzech odsłonach