STO ZABAW

Cesarz Qin Shi Huang Di dynastii Qin (221 – 206 r. p.n.e.) odegrał kluczową rolę w przeobrażeniu i popularyzacji zapasów Jiao Di. Po zjednoczeniu wszystkich królestw i państw domeny chińskiej, wprowadził Jiao Di do pałacu cesarskiego oraz zmienił jego rolę z działań bojowych na lżejszą formę pokazów siły i umiejętności zwaną Jiao Di dramat.

Władca, aby zapobiec ewentualnym ruchom powstańczym arystokracji wchłoniętych państw, zniszczył wszelką broń będącą w ich posiadaniu i nakazał uczestnikom zawodów Jiaodi przestać nakładać rogi byka, a zmagać się ze sobą na ręce. Z jego polecenia wszelkie klejnoty spuścizny muzyki i tańca ludowego wcielonych państewek zostały wprowadzone w zakres Jiao Di dramat. W 1975 r. w prowincji Hubei odkryto drewniany grzebień z czasów dynastii Qin, na którym przedstawiono dwóch wykonawców teatralnych Jiaodi. Mimo, że panowanie Qin Shi Huang Di było krótkie, jego wpływ na domenę chińską w każdej dziedzinie był trwały.

W czasach dynastii Zachodniej Han (206 r. p.n.e. – 23 r. n.e.) pojawia się Jiao Di Xi (角抵戏),gdzie Xi oznacza zabawę, grę. To gatunek tańca tradycyjnego ściśle związanego ze sztukami walki, akrobacją, tańcem, żonglerką, woltyżerką.

W literaturze pojawia się również pojęcie Jue Di Xi, które wiąże się z węższą grupą zajęć sportowych, przede wszystkim gimnastyką, choć jest także związane z akrobacją i tańcem. Tradycyjna definicja Jue Di odnosi się bardziej do współzawodnictwa.

Jiao Di Xioraz Jue Di Xi pojęciowo dotyczą chińskiej kultury, sztuki i sportu w powiązaniu z tańcami, muzyką, akrobatyką i zapasami; niejednokrotnie są używane wymiennie opisując ten sam rodzaj rozrywki. Spuściznę po nich przejęło Bai Xi (百戏), następnie w czasach dynastii Tang Li Yuan (梨园/梨園) – Akademia Muzyczna „Ogród grusz”, a później Xi Qu (戲曲) – dramat muzyczny, nazywany przez nas operą chińską.

Forma Jiao Di dramatu (Jiao Di Xi) objęła taniec, pieśni i muzykę ludową (ówcześnie nawet powstało Yuefu – instytut poezji i muzyki), akrobacje, żonglerkę, sztuki walki i magię. Przyjęło nazwę Bai Xi (百戏- sto sztuk), z charakterystycznym tańcem smoka (i jego wieloma odmianami regionalnymi), Zhongfan (balansowanie sztandarem), Dou Kongzhu (nazywanym przez Europejczyków diabolo lub chińskim jo jo) i wieloma innymi. W późniejszym czasie urozmaicono imprezy stosując efekty dźwiękowe, ruchome dekoracje, a nawet organizowano przedstawienia na wodzie. Bai Xi jest uważane przez znawców za kolebkę dramatu chińskiego.

Dzięki intensywnemu handlowi Jedwabnym Szlakiem okres dynastii Han charakteryzuje się wzmożoną wymianą kulturalną i artystyczną pomiędzy środkowymi i zachodnimi częściami Chin. Najbardziej ówcześnie znanym dramatem, typowym dla różnorodności formy przedstawienia Baixi, jest Pan Huang Morza Wschodniego. Akcję umieszczono w czasach dynastii Qin, a tytułowy bohater uprawiający rytuały teurgiczne (skłanianie bóstwa do określonego działania), udaje się nad Morze Wschodnie celem zabicia białego tygrysa. Niestety magiczne moce opuszczają Huang w momencie skoku tygrysa, a bohater oczywiście ginie.

Cao Wei, jedno z państw Okresu Trzech Królestw (220 - 265), przyczyniło się do rozwoju scenografii imprez Bai Xi. Cesarz Ming (panowanie 226 – 239), będący sympatykiem tych pokazów, polecił swojemu genialnemu inżynierowi mechanikowi Ma Jun wykonanie na terenie ogrodów pałacowych w Luoyang odpowiedniej aranżacji terenu z wykorzystaniem urządzeń mechanicznych i wody. Ma Jun, poprzednio budując pompy łańcuchowe służące do podlewania ogrodów cesarskich, wykorzystał swoje doświadczenia stwarzając niepowtarzalną arenę dla przedstawień Bai Xi – powyżej rysunek 09. W centralnym miejscu umieszczono karuzelę napędzaną wodę, gdzie oprócz całej konstrukcji obracały się mechanicznie sterowane postacie teatru lalek. Wokół ustawiono instrumenty, a akrobaci, żonglerzy, zapaśnicy oraz śpiewacy i tancerze dopełniali urozmaicenia przedstawienia.

Zarówno wcześniej − Jiaodixi, jak i za czasów kolejnych dynastii − Baixi, były rozpowszechnioną rozrywką na oficjalnych uroczystościach, w obozach wojskowych i wśród ludności miejskiej i wiejskiej. Często wystawiano w pałacu cesarskim na cześć zagranicznych gości, przyczyniając się do wymiany kulturalnej i sportowej między Chinami i innymi krajami, a także między różnymi grupami etnicznymi kraju. Baixi będąc sztuką masową i przeznaczoną dla mas, zawsze wiązało się z różnorodnością i wielobarwnością przedstawień; kojarząc się przede wszystkim z akrobatyką, zapasami, dialogami, muzyką, pieśnią i tańcem.

Ludność dynastii Tang (618 – 907), mająca stały kontakt z innymi nacjami poprzez Jedwabny Szlak, bardziej preferowała polo, myślistwo, jazdę konną i zapasy, jednak nie gardziła przedstawieniami Bai Xi.

W czasach dynastii Song (960 – 1279) w Baixi pałacowym zmniejszono udział akrobatyki, przez co charakter przedstawień się zmienił, na bardziej kojarzący się z teatrem.

Mongolska dynastia Yuan (1271 – 1368) będąc rozmiłowaną w zapasach, łucznictwie i jeździe konnej jedynie tolerowała tego typu przedstawienia.

Ostatnie dwie dynastie bardziej preferowały Xi Qu tj. dramat muzyczny, również nazywany chińską operą.