Naczynia obrzędowe - fantazja i precyzja

Magia od najdawniejszych czasów odgrywała ogromną rolę w życiu Chińczyków. Obrazowość, niezwykłość i niezrozumiałość magicznych obrzędów zawsze cieszyły się popularnością, którą wiązano z nadzieją na dobrą pogodę, deszcz, dobrobyt, zdrowie…

Odprawianie obrzędów magicznych należało do funkcji specjalnych czarowników-szamanów. W starożytnych Chinach nie stworzono ani wielkich bogów, ani nie istniała kasta kapłanów; natomiast wpływ czarowników-szamanów, później mnichów taoistycznych i buddyjskich utrzymywał się bardzo długo.

Szaman występował jako pośrednik między światem ludzi a światem duchów. Za pomocą różnorodnych magicznych obrzędów, rytualnych tańców i muzyki, pieśni i zaklęć zwracał na siebie uwagę ducha i uzyskiwał od niego to czego oczekiwał. Poza obcowaniem z duchami od których zależał byt człowieka, do zadań szamanów należały również kontakty z duchami zmarłych.

Rytualne ceremonie i obrzędy zawsze starannie organizowano, używając specjalnie przygotowanych produktów ofiarnych (ze szczególnie wybranych pól i trzód), charakterystycznie sporządzonych narzędzi i sprzętów wykonanych z brązu i nefrytu.

Równie ważna była oprawa wizualno-artystyczna. Aby działanie było skuteczne szaman przystrajał się w skórę totemicznego zwierzęcia, rytmicznymi dźwiękami i bardzo męczącym tańcem doprowadzał się do stanu całkowitego wyczerpania, po czym wpadał w trans, dzięki czemu następowało bezpośrednie zespolenie z duchem.

W epoce brązu cywilizacja chińska wytworzyła w porównaniu z analogicznymi kulturami innych części świata niezwykłą ilość i różnorodność przedmiotów wykonywanych metodą stapiania miedzi i cyny pomimo, że w Chinach nie doszło do rozwoju sztuki posągowej koncentrującej się na postaci ludzkiej. Dopiero po przeniknięciu buddyzmu do Chin i Tybetu posągi buddów, bodhisattwów i arhantów zagościły w świątyniach.

Naczynia używane w codziennym życiu były wykonywane z ceramiki, drewna i laki – z brązu nie używano ich ze względu na wysoką cenę, ciężar i znaczenie obrzędowe.

Naczynia rytualne wykonywano szczególnie starannie i na użytek sakralny wytworzył się styl hieratyczny (uroczysty i pełen patosu). Brązy dynastii Xia, Shou i Zhou należą do niezwykle bogato zdobionych, gdzie niemal całą powietrznię pokrywa ornamentyka. Dekoracje te bywają reliefowe, płaskie, wypełniane części pól emalią, inkrustowane kamieniami półszlachetnymi (nefryt, lapis lazuli, turkus), a nawet dekorowane srebrem lub złotem. Motywy są realistyczne zwierzęce lub najczęściej przetworzone, silnie zgeometryzowane.

Wśród znalezionych na stanowiskach archeologicznych przedmiotów z brązu znajdują się przede wszystkim naczynia rytualne takie jak dzwony, kotły, wazy oraz bardzo wiele kielichów do wina o różnej wielkości, kształtach i ornamentyce. Z brązu wyrabiano także broń rytualną, w kształtach wzorowanych na formach broni użytkowej (siekiery, noże), przeważnie obficie zdobioną, często inkrustowaną kamieniami półszlachetnymi, a także złotem i srebrem.

Naczynia rytualne używano w świątyniach i w miejscach kultu przodków. Innych używano do dokonywania ablucji (uroczystego obmycia), innych do picia w czasie uczty lub przygotowywania mięsa obrzędowego, a jeszcze inne składano w grobowcu celem towarzyszenia zmarłemu po śmierci.

W zależności od przeznaczenia przedmiotu dobierano odpowiednie proporcje stopu miedzi i cyny. Do wyrobu dzwonów zhong (chińskie dzwony bez serca) i kotłów ding (przeważnie trójnogi) używano najuboższego brązu, stapiając pięć części miedzi i jedną cyny. Do wyrobu toporów i grubościennych brązów rytualnych – cztery miedzi i jedną cyny. Do ciężkiego oręża jak włócznie ge i halabardy ji – trzy części miedzi i jedna cyny. Noże dao i groty strzał - ze stopu o trzech częściach miedzi i dwóch cyny. W proporcji jeden do jednego stapiano brąz do produkcji delikatnych zwierciadeł o charakterystycznym odblasku.

Krótka charakterystyka najczęściej spotykanych chińskich brązów:

Ding (鼎)– naczynie trój- lub czteronogie, z pokrywą lub bez, o różnych wymiarach, pękatym brzuścu i szerokim wlewie, z dwoma uchwytami służącymi do przenoszenia na drągu a służące do gotowania i przechowywania mięsa ofiarnego
Fu (簠)–prostopadłościenne naczynie do przechowywania zbóż, skrzynia składała się z dwóch prawie identycznych części: podstawy i przykrywy
Dui (敦)– kuliste naczynie do przechowywania zbóż, podobnie jak Fu składało się z dwóch identycznych części – tylko półkulistych, na trzech nogach, z parą uchwytów po boku
Zu (俎)– stół do krojenia mięsa ofiarnego
Jia (斝)– służyło do wylewania wina na ziemię podczas składania ofiar przodkom. Przypomina kubek z uchem, wsparty na trzech lub czterech nogach ostrzowych, z dwoma symetrycznie rozmieszczonymi wypustkami u góry, służącymi do zawieszania nad paleniskiem. Najczęściej ozdobiony motywem taotie.
You (卣)– naczynie do wina, przypominające pękate wiadro o owalnym przekroju, z uchwytem i pokrywką
Yi (匜)– naczynie w kształcie połówki tykwy do przechowywania wody, którą nalewano do misy Pan podczas ceremonialnego obmycia rąk przy składaniu ofiar i modłach, okazując w ten sposób szacunek
Pan (盤)– owalna misa, z uchwytami po bokach, niekiedy na krótkich nóżkach. Z naczyniaYi wlewano do niej wodę, którą wykorzystywano w trakcie odprawiania rytuałów do ceremonialnego obmycia rąk.
Gong (觥)– naczynie do podawania wina, kształtem zbliżonym do sosjerki, z dzióbkiem, rączką oraz pokrywą.
Fangui – naczynie do przechowywania wina, w kształcie prostokątnego puzderka z wysokim, podobnym do dachu przykryciem
Ge – noże i siekiery, zwłaszcza rytualne, często inkrustowane
Gu (觚)– wysmukły kielich do wina o pustej nóżce
He (盉)– naczynie do podawania wina i podgrzewania płynów, o trzech pustych nogach z dzióbkiem i uchwytem oraz przykrywką, podobne do czajnika
Hu (壺)– naczynie do wina w kształcie gruszki
Jue (爵)– naczynie do podgrzewania wina, wsparte na trzech nogach typu sztyletowego, o szerokim wlewie z dwoma dzióbkami, z krawędzi wlewu wystają dwa rożki, które uważa się za symbole falliczne, a służyły do zawieszania naczynia nad ogniem
Lei (罍)– waza na wino, o zwężającym się wlewie
Li (鬲)– waza o szerokim wlewie i nogach przypominających wymiona
Zhi – mała czara, niekiedy z przykrywką
Zhong (鐘)– bezsercowy dzwon (szerzej o nim w następnym wpisie)
Nao – rodzaj dzwonu, mniejszy do trzymania w ręku, większy ustawiany na stojaku. Korzystało się w pozycji otworem do góry, uderzając drewnianym młoteczkiem, stosowany w zestawie od trzech do pięciu sztuk
Zun (尊 lub彝)– naczynie na wino, bardziej pękate od Gu, niekiedy o podstawie kwadratowej

Wiele z tych naczyń kształtem przypomina naczynia ceramiczne z neolitu, które z kolei wykazywały podobieństwo do naczyń drewnianych z jeszcze wcześniejszego okresu. W ten sposób można zauważyć szczególną cechę cywilizacji chińskiej, polegającą na kontynuacji form niezależnie od zmieniającego się materiału. Cecha ta będzie towarzyszyć przez następne stulecia i tysiąclecia. Te same kształty znajdą zastosowanie w porcelanie, jak i emalii komórkowej.

Źródła: Dzieje kultury chińskiej – Mieczysław Jerzy Kunstler, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, ISBN 978-83-01-15565-0; Chiny Leksykon – Edward Kajdański, Książka i Wiedza, Warszawa 2011, ISBN 978-83-05-13598-6;

EPOKA BRĄZU 4

CDN

Notki powiązane:

Epoka brązu – Trzy Dynastie

Wytop brązu

Kultury Erlitou i Erligang

Maska taotie

Dzwony z brązu

Instrumenty muzyczne w grobowcu markiza Yi

Grobowiec markiza Yi - brązy

Grobowiec markiza Yi - wyroby z laki i nefrytu

Ceremonialny ding