Budząca powszechny postrach, będąca jakby najbardziej bezpośrednią emanacją systemu samodzierżawia XIX wieku, moskiewska cenzura czasów Mikołaja I znajdowała się w szczytowym okresie swojej działalności. Z biegiem czasu natężenie jej prac jeszcze się przy tym zwiększało. Niezwykle pouczające jest zatem - zdaniem piszącego niniejsza notę - ukazanie warunków jej funkcjonowania pod koniec rządów Mikołaja I. Otóż na przełomie sierpnia i września 1850 roku petersburska Rady Państwa zatwierdziła nowy – obowiązujący w państwie moskiewskim - nowy etat rosyjskiego Zarządu Cenzury oraz przepisy o przywilejach cenzorów (dla Królestwa Polskiego wprowadzono zupełnie odrębne przepisy)
Carski Główny Zarząd Cenzury składał się zatem: a) z prezydentów Akademii Nauk oraz Sztuk Pięknych, b) z „towarzysza” ministra oświecenia; c) z członków Duchownego Zarządu Wyznania Prawosławnego; (mianowanych przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Ministerstwo Spraw Zagranicznych, poprzez ukazy carskie); d) z zarządzającego III Oddziałem Przybocznej Kancelarii Carskiej (policja tajna); e) z kuratora Petersburskiego Okręgu Naukowego oraz z innych osób, powołanych do tej funkcji „monarszym zaufaniem” Mikołaja I.
Natomiast układ i obsada poszczególnych komitetów cenzury w Rosji carskiej ostatniego etapu władania Mikołaja I był następujący:
a) Petersburski Komitet Cenzury – 6 cenzorów, (płaca każdego to 1,500 rubli srebrem rocznie oraz 1500 rubli na wydatki;
b) Moskiewski Komitet Cenzury – 4 cenzorów,
c) Ryski Komitet Cenzury – 4 cenzorów
d) Wileński Komitet Cenzury– 3 cenzorów, oprócz tego: 2 cenzorów ksiąg żydowskich
e) Kijowski Komitet Cenzury – 2 cenzorów, oprócz tego: 2 cenzorów ksiąg żydowskich
f) Odeski Komitet Cenzury – 3 cenzorów
g) jeden cenzor w Dorpacie (Tartu)
h) jeden cenzor w Rewlu(Tallinnie)
i) jeden cenzor w Kazaniu (obierany spomiędzy profesorów lokalnego uniwersytetu)
Oprócz powyższego, istniał jeszcze w Rosji mikołajewskiej Komitet Cenzury Zagranicznej, gdzie jego prezydent pobierał płacę w wysokości 1,715 rubli i miał do dyspozycji 1 715 rubli na wydatki. Oprócz jego, funkcjonowało tu 3 starszych cenzorów pobierających po 1 500 rubli uposażenia, i tyle samo pieniędzy „na stół”. W Komitecie Cenzury Zagranicznej było też zatrudnionych 3 młodszych cenzorów, pobierających po 1 250 rubli „i tyleż na stół”; 3 pomocników starszych cenzorów posiadających po 700 rubli rocznego uposażenia i 500 rubli na wydatki. Pracował też tu bibliotekarz, pobierający 800 rubli płacy i tyle samo na wydatki
Według ustawy z przełomu sierpnia i września 1850 roku roczny etat ogólny moskiewskiego Zarządu Cenzury wynosił trochę powyżej 100 tysięcy rubli srebrem.
Co do samych cenzorów, ustawa z 1850 roku wskazywała, iż na te posady mogli być wyznaczeni tacy tylko urzędnicy, którzy „wzięli instrukcję” w rosyjskich instytutach nauczania wyższego, ewentualnie „innym sposobem nabyli gruntownej znajomości nauk”. W tym ostatnim wypadku, niezbędnym warunkiem było aby mieli oni pełną świadomość zarówno historii jaki i najnowszych osiągnięć literatury rosyjskiej lub obcej, oczywiście w zależności od powierzonych obowiązków.
Pracujący na etacie cenzorzy do końca swojej pracy byli zwolnieni z obowiązku rekruckiego. Będąc na tymże etacie, cenzorzy nie mogli jednak podejmować żadnych innych dodatkowych zajęć. Poza tymi z nich, którzy zajmowali się kontrolą ksiąg żydowskich, mieli oni prawo, nawet nie zmieniając zakresu swoich obowiązków, stopniowo otrzymywać coraz to wyższe stopnie/rangi do wysokości trzech kolejnych stopniami powyżej od nominalnie ustanowionego dla nich czynu (rangi). Pensje emerytalne oraz wsparcie jednorazowe otrzymywali oni zgodnie z tymi samymi przepisami, jakie obowiązywały w Ministerstwie Oświecenia w stosunku do zatrudnionych na posadach naukowych. Natomiast cenzorzy ksiąg hebrajskich, zlokalizowani przy wileńskim i kijowskim komitecie cenzury pobierali płace zgodnie z tym samym etatem co inni, jednak bez jakichkolwiek przywilejów służbowych.
Jak zatem widać, ustawa z roku 1850 nie wspominała o cenzorach na terenie Syberii. Poza Komitetem Cenzury Zagranicznej, w Rosji carskiej roku 1850 pracowało zatem łącznie 29 cenzorów 9 w tej pierwszej instytucji było zatrudnionych 10 cenzorów i jeden bibliotekarz. Razem daje to liczbę 40 osób zatrudnionych w niezwykle sprawnej i skrupulatnej moskiewskiej cenzurze końcówki rządów Mikołaja I
@copyright Marek Rutkowski
PS uwaga na ewentualne prowokacje, manipulacje i przekłamania jakie mogą pojawić się w komentarzach na tym blogu.
Inne tematy w dziale Kultura
