Podjęta przez Rosjan po upadku Powstania Listopadowego próba osłabienia a potem likwidacji polskości przede wszystkim zakładała współpracę polskich naczelnych władz administracyjnych w dziele wynarodowienia kraju. Praktyczny brak spodziewanej współpracy w tym zakresie głównego organu prawodawczego - II Rady Stanu - owocujący napisaniem w końcu w roku 1836 kluczowego prawa o szlachectwie przez rosyjski departament ds. Królestwa Polskiego w Petersburgu oznaczał koniec nadzei Rosjan na zniszczenie polskości przez quasi niezależne władze Królestwa Polskiego.
W tej sytuacji program degradacji i spodziewanej likwidacji polskości "przerzucono" na ludzi kultury i sztuki. Najpierw w ramach poszerzenia cenzury, w dniu 10 maja 1836 roku wprowadzono w Królestwie postanowienie poddające pod cenzurę rządową rysunki, sztychy, litografie, rzeźby, medale, odlewy etc wytwarzane w Królestwie Polskim, bądź sprowadzane z zagranicy.
Następnie w końcu roku 1837 Namiestnik carski feldmarszałek Iwan Paskiewicz wystąpił do cara Mikołaja I o wyrażenie zgody na reaktywację w Królestwie Polskim „wystawy publicznej płodów przemysłu i sztuk pięknych”. W dniu 8 stycznia 1838 roku Mikołaj I wyraził zgodę na odnowienie funkcjonowania takiej wystawy. Car przeznaczył oddzielny fundusz na urządzenie wystawy. W początkach kwietnia 1838 roku reskrypt w sprawie organizacji wystawy opracował dyrektor główny prezydujący w Komisji rządowej Spraw Wewnętrznych Duchownych i Oświecenia Publicznego – (znany np. z pomysłu bezpłatnego rozdawania polskim chłopom rosyjskiego materiału na sukmany) - Szypow.
Wyroby prezentowane na majowej wystawie roku 1838 w sposób szczegółowy oceniał „Komitet płodów sztuk pięknych i krajowego przemysłu”. Następnie dyrektor główny prezydujący w Komisji Rządowej Sprawę Wewnętrznych Duchownych i Oświecenia Publicznego Szypow przedstawił listę antycypowanych nagród do zatwierdzenia przez namiestnika Iwana Paskiewicza. Co znamienne, feldmarszałek Paskiewicz zatwierdził projekt dopiero w jesieni roku 1839, co zostało uwidocznione w odezwie sekretarza stanu przy Radzie Administracyjnej z dnia 31 października 1839 roku. Lista ta obejmowała nagrody przyznane artystom, fabrykantom i rękodzielnikom za „celujące dzieła i wyroby ich do popisu na tejże wystawie okazane”.
W kategorii tzw. oddziału drugiego, odnoszącego się do artystów sztuk pięknych nikomu nie przyznano orderu. Medale złote pierwszej klasy otrzymali za to: January Suchodolski i Marcin Zaleski. Zasłużony skądina dpożniej dla sparwy polskiej polityki historycznej - January Suchodolski swój medal pozyskał za obraz historyczny przedstawiający szturm gruzińskiej twierdzy Achalciche przez wojska rosyjskie w roku 1828. Zaleski otrzymał medal za dwa obrazy: pierwszy przedstawiający wnętrze katedry Św Jana w czasie restauracji (miała ona właśnie miejsce z dotacji carskiejw paskiewiczowskiej Warszawie w latach trzydziestych XIX wieku) oraz kościół katedralny w Mediolanie.
Żadne inne z nagrodzonych dzieł nie nawiązywało ani bezpośrednio ani pośrednio do tematyki rosyjski i rosyjskich zwycięstw lud działalności „charytatywnej”. Nie napłynęło najwidoczniej na wystawę żadne dzieło polskiego artysty gloryfukujące zwycięstwo armii carskiej nad "butnownikami"/ "rokoszanami".
Jakkolwiek jeszcze w dniu 7 października 1840 roku Rada Administracyjna opracowała jeszcze nowe postanowienie o wystawach (w konsekwencji Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Duchownych wydała reskrypt z 10 listopada 1840 roku, wskazujący iż -począwszy od roku 1841 - wysatwy takie mają odbywac się co cztery lata, przez cały okres czerwca)i w latach 1841 oraz w roku 1845 odbyły się w Warszawie wystawy, to znowu w rosyjskiej Radzie Państwa w Petersburgu opracowano w roku 1848 nową ustawę dotyczącą wystaw wyrobów rękodzielniczych i fabrycznych w Petersburgu, Moskwie i Warszawie”. Uchwała Rady Państwa w tej sprawie została ostatecznie podpisana przez prezydującego tamże hrabiego Lewaszowa.
Ustawa wskazywała jednoznacznie na konieczność organizacji takich wystaw co cztery lata, ze wskazaniem trzech miast, gdzie mogła się ona odbywać naprzemiennie, tj. Petersburga, Moskwy i Warszawy. Przy stwierdzeniu, iż ostatnia taka wystawa miała – jak wspomniano powyżej, miejsce w roku 1845 w stolicy Królestwa Polskiego, rosyjska Rada Państwa wskazała, iż w roku następującym po publikacji nowych przepisów, tj. w 1849, ogólnopaństwowa wystawa wyrobów przemysłowych i rękodzielniczych ma mieć miejsce w stolicy Imperium- Petersburgu.
Jednocześnie zagwarantowano kolejną wystawę dla Moskwy w roku 1853. Dopiero, po dwunastu latach od ostatniego ‘przedstawienia” - w roku 1857 ustawodawca przewidywał organizację nowej „exhibicji” dla Warszawy. (art. 1) Było oczywistym, iż o możliwość wzięcia udziału w ogólnokrajowej wystawie Imperium Romanowych mogli ubiegać się mieszkać, tak samego Cesarstwa, jak i Królestwa Polskiego oraz Wielkiego Księstwa Finlandzkiego, jakkolwiek Helsinki (Helsingfors) nie zostały wskazane jako miejsce organizacji takich wystaw. (art.2)
Co istotne, to fakt, iż w roku 1848 rozróżniono dwa rodzaje wystaw. W Petersburgu i w Moskwie przyjmowano bez uiszczania jakichkolwiek opłat „wszelkiego rodzaju wyroby, podług życzenia fabrykantów i rzemieślników”, posiadających własne zakłady na terenie Cesarstwa, Królestwa Polskiego i Finlandii. Natomiast na wystawę warszawską miano przyjmować „oprócz tego, wszelkie płody rolnicze”. To oczywiście czyniło z wystawy warszawskiej pokaz o charakterze mieszanym, gdzie technologia przemysłowa i innowacyjna mieszała się z produktami o charakterze czysto rolniczym.(art.3).Nie wskazywano tu już natomiast na potrzebę wystawiennictwa sztuk pięknych.
Konkluyja
Podobnie jak zamysł rusyfikacji i wynarodowienia przy współudziale naczelnych władz krajowych (zlikwidowanej w roku 1841 Rady Stanu) okazał się w epoce paskiewiczowskiej dla Rosjan niewykonalny, podobnie nie do zrealizowania okazała się wówczas idea rusyfikacji przy pomocy polskiej sztuki.
@copyright Marek Rutkowski
Inne tematy w dziale Kultura
