Okres paskiewiczowski - wystawy krajowe po roku 1848

W roku 1848 w rosyjskiej Radzie Państwa w Petersburgu opracowano nową ustawę dotyczącą"wystaw wyrobów rękodzielniczych i fabrycznych w Petersburgu, Moskwie i Warszawie”.

Uchwała Rady Państwa w tej sprawie została ostatecznie podpisana przez prezydującego tamże hrabiego Lewaszowa. Poza tym, w rosyjskiej i polskiej wersji dokumentu podpisał się pod nim także sekretarz stanu, rzeczywisty tajny radca: T. Le Brun.Zgodność wypisu wersji polskiej poświadczył Onufry Wyczechowski, dyrektor główny prezydujący w Komisji Rządowej Sprawiedliwości. Za dzień ogłoszenia w Królestwie Polskim uznano 12/24 grudnia 1848 roku.

Ustawa wskazywała jednoznacznie na koniecznośc organizacji takich wystaw co cztery lata, ze wskazaniem trzech miast, gdzie mogła się ona odbywać naprzemiennie, tj. Petersburga, Moskwy i Warszawy.

Przy stwierdzeniu, iż ostatnia taka wystawa miała – jak wspomniano powyżej, miejsce w roku 1845 w stolicy Królestwa Polskiego, rosyjska Rada Państwa wskazała, iż w roku następującym po publikacji nowych przepisów, tj. w 1849, ogólnopaństwowa wystawa wyrobów przemysłowych i rękodzielniczych ma mieć miejsce w stolicy Imperium- Petersburgu. Jednocześnie zagwarantowano kolejną wystawę dla Moskwy w roku 1853.

Dopiero, po dwunastu latach od ostatniego ‘przedstawienia” - w roku 1857 ustawodawca przewidywał organizację nowej „exhibicji” dla Warszawy. (art. 1) Było oczywistym, iż o możliwość wzięcia udziału w ogólnokrajowej wystawie Imperium Romanowych mogli ubiegać się mieszkać, tak samego Cesarstwa, jak i Królestwa Polskiego oraz Wielkiego Księstwa Finlandzkiego, jakkolwiek Helsinki (Helsingfors) nie zostały wskazane jako miejsce organizacji takich wystaw. (art.2)

Rozróżniono dwa rodzaje wystaw. W Petersburgu i w Moskwie przyjmowano bez uiszczania jakichkolwiek opłat „wszelkiego rodzaju wyroby, podług życzenia fabrykantów i rzemieślników”, posiadających własne zakłady na terenie Cesarstwa, Królestwa Polskiego i Finlandii. Natomiast na wystawę warszawską miano przyjmować „oprócz tego, wszelkie płody rolnicze”. To oczywiści czyniło z wystawy warszawskiej pokaz o charakterze mieszanym, gdzie technologia przemysłowa i innowacyjna mieszała się z produktami o charakterze czysto rolniczym.(art.3).

Niezależnie jednak od lokalizacji danej wystawy, ograniczenia wydawały się być wszędzie jednakowe. Wyraźnie zabroniono wystawiać „przedmiotów nauk i sztuk”, dokonując zarazem szczegółowej specyfikacji przedmiotów niedopuszczanych do ekspozycji. Zakaz taki obejmował: „płody malarstwa i rzeźbiarstwa, apparaty anatomiczne i lekarskie, wynalazki czysto teoretyczne, nie dające się zastosować do przemysłu”.

W praktyce zatem wystawy przemysłowe i rękodzielnicze nie przewidywały nie tylko prezentacji jakichkolwiek wyrobów z zakresu sztuki, ale nawet zabroniono pokazywania wynalazków obarczonych zbytnią dozą swojej teoretyczności. Z drugiej strony blokada dotyczyła też przedmiotów zbyt prostych, określonych przez rosyjską Radę Państwa jako „przedmioty prostego rękodzielnictwa”. Do takich zaliczano zaś: „suknie gotowe itrp., płody kuchenne i kosmetyczne niefabrycznego przyrządzania, chemiczne i inne przetwory dla palności swojej niebezpieczne”. Zatem tak moda, jak i chemikalia nie miały wstępu na planowane wystawy.

Do tych „zakazanych” przedmiotów ustawodawca zaliczył też „utwory widocznie złego wykonania, pośledniego gatunku i niekształtne”, jak również „przedmioty niedogodne do upakowania”, dbając tym samym tak o jakość prezentowanych nowin, jak i o możliwości ich transportu zarówno na wystawę , jak i z powrotem. (art.3). Powyższe zestawienie rozlicznych zakazów i ograniczeń znamionowało oczywiste ukierunkowanie zapowiadanych wystaw w kierunku wydarzeń o charakterze, ujmując to w ówczesne realia terminologiczne, „użyteczno- przemysłowym i rolniczym”.

W zależności od miasta –organizatora wystawy, jej teren i budynki musiał być przygotowywany przez inne władze. W Petersburgu za ten aspekt organizacji odpowiedzialny był Minister Skarbu Cesarstwa, w Moskwie lokalny generał-gubernator, a w Warszawie Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Duchownych.

Wnioski:

Jak się wydaje, suckes organizowanej w Warszawie ponownie od roku 1838 wystawy krajowej skłonił władze carskie do wprowadzenia rozwiązań, z jednej strony ograniczających częstotliwość wystaw krajowych w Królestwie Polskim, z drugiej wiżążacvch cała ideę wystawową głównie z gospodarką stricte rosyjską. Inna kwestia jest polozenie nacisku na przemeslowo- rolniczy charakter warszawskiej wystawy, co jak sie wydaje bylo konekwencja fiaska spodziewanego oddzialywania na polskie spoleczenstwo poprzez kulture.