Program egzaminów do carskiego pułku szlacheckiego 1842

Program egzaminów młodzieży wstępującej do pułku szlacheckiego w Petersburgu (obowiązujący od 1 lipca 1842 do 1 września 1843 roku)

Wraz z podpisanym przez p.o. gubernatora cywilnego gubernii mazowieckiej referendarza stanu Łaszczyńskiego pismem z dnia 14/26 stycznia 1842 roku (podobnie zresztą jak we wszystkich guberniach Królestwa) podano do publicznej wiadomości program egzaminów młodzieży szlacheckiej wstępującej do petersburskiego pułku szlacheckiego, obowiązujący od 1 lipca 1842 do 1 września 1843 roku.

Program ten podzielony był na trzy kategorie; pierwsza z nich dotyczyła młodzieży w wieku 13 do 14 lat; druga chłopców 14-to letnich dochodzących do lat 15-tu; trzecia młodzieży mającej lat 15 i dochodzącej do lat 16-tu.

Najmłodszych uczniów obowiązywały następujące wymogi egzaminacyjne. W zakresie religii trzeba było umieć krótki katechizm oraz modlitwy poranne i wieczorne, oraz te, odmawiane przed jedzeniem i po jedzeniu. Co do umiejętności posługiwania się językiem rosyjskim, wypadało przede wszystkim dobrze (zrozumiale) w nim czytać, według „znamion pisarskich i z uwzględnieniem akcentu” oraz umieć w sposób stosowny „podnosić i uniżać głos”. Należało też poznać gramatykę rosyjską w zakresie etymologii (odmiany gramatycznej), pisowni, stosowania wielkich głosek, przenoszenia wyrazów i użycia przyimków przy „słowach, rzeczownikach, przedmiotach i przy innych częściach mowy”, wreszcie w zakresie „zakończenia przyimków w liczbie mnogiej”. Ustawodawca rosyjski nakazywał zarazem aby egzaminowana młodzież z tej grupy wiekowej umiała czytać i pisać po francusku. Z kolei wymagana wiedza arytmetyczna obejmowała umiejętność podejmowania czterech działań podstawowych z użyciem liczb całych, „znamiona podzielności liczb, wynajdywanie największego ogólnego dzielnika”, działania z ułamkami zwyczajnymi, dziesiętnymi i z liczbami wielorakimi. Wymagano jednocześnie rozwiązywania „działań przedkrytycznych” z użyciem powyżej wskazanych funkcji. Co do algebry wypadało znać używane tam znaki, „pierwsze cztery działania w ilościach, albegraicznymi całymi i ułamkowymi, oraz szukanie największego wspólnego dzielnika”. W geometrii trzeba było znać właściwości linii prostych, wiedzieć o kątach, trójkątach, o liniach prostopadłych, „o liniach prostych i używanych w kole i o dzieleniu kątów”. O geografii wypadało wiedzieć sporo w zakresie „pierwszych wyobrażeń z fizycznej geografii i o położeniu ziemi”, jak też przedstawić dowody co do „kulistości, wielkości i biegu” tejże ziemi. Dalej trzeba było coś wiedzieć „o poziomie, o liniach na powierzchni ziemi wyobrażonych, o ekliptyce i o zjawiskach [występujących] skutkiem takiego biegu ziemi będących”. Dalej należało podać dane o lądach stałych, o wodach, atmosferze i płodach przyrody. Poza opisem wszystkich części świata pod względem fizycznym, trzeba było też wykazać się znajomością geografii politycznej. W końcu co do historii wymagano od przyszłych uczniów korpusu szlacheckiego najmłodszej grupy wiekowej posiadanie ogólnej wiedzy o jej przedmiocie i podziale, jak też podstaw wiedzy o pierwszych organizacjach ludzkich i h tworzeniu się na ich podstawie organizacji państwowych. Po ukazaniu umiejętności lokalizacji geograficznej państw starożytnych, przyszły adept musiał udowodnić posiadanie wiedzy o Asyrii, Babilonii, Medach , Hydianach(?), Fenicjanach, Żydach, Egipcjanach i Kartagińczykach. Poza tym niezbędna wiedza dotyczyła okresu panowania rosyjskiej dynastii Romanowów, jej chronologii i „porządku panowania”.

Nieco odmienne wymogi obowiązywały przy egzaminowaniu przyszłych członków pułku szlacheckiego w wieku od 14 do 15 lat. Oprócz powyżej przedstawionych umiejętności musieli oni posiadać dodatkową wiedzę w zakresie poszczególnych, wyszczególnionych przedmiotów. W kwestiach religii należało znać obszerny katechizm „aż do modlitwy Pańskiej”. Podobnie i wiedzę co do języka rosyjskiego należało powiększyć o „prawidła rosyjskiej składni i pisowni [i] ćwiczenia z łatwiejszych zadań”. Wypadało wykazać się dobrą umiejętnością czytania i poprawnym pisaniem dyktanda w języku francuskim. Poza tym wskazana była wiedza z zakresu początków francuskiej gramatyki. Przyszły członek pułku szlacheckiego miał się poza tym wykazać „łatwymi przekładami z języka francuskiego na język rosyjski”. Co do arytmetyki trzeba było przedstawić umiejętności dotyczące „teorii proporcji, reguły trzech” oraz wyciągania pierwiastków kwadratowych. W dziedzinie algebry wypadało rozwiązywać równania pierwszego stopnia o jednej lub wielu ilościach niewiadomych. W geometrii poszerzono wymagania o naukę o wielokątach, liniach proporcjonalnych, podobieństwie trójkątów i wielokątów, o wymiarach i porównywaniu figur płaskich, oraz o rozwiązywanie zagadnień geometrycznych. Zakres wymaganej wiedzy geograficznej powiększono natomiast o konieczność dokonania opisu pod względem politycznych państw we wszystkich częściach świata. W części dotyczącej historii wymagano dodatkowo znajomości dziejów Greków i Rzymian.

Od przyszłych uczniów pułku szlacheckiego w wieku 15 do 16 lat wymagano z kolei kilku jeszcze dodatkowych umiejętności (przy czym w zasadzie tylko wymogi w stosunku do języka rosyjskiego pozostawały bez zmian w stosunku do kursu dla bezpośrednio niżej wiekowo grupy uczniów. Oczekiwania te bowiem było to „toż samo, co w poprzedzającym programmie”.) I tak. Wypadało po pierwsze znać „dokończenie obszerniejszego katechizmu”. W zakresie języka francuskiego wypadało znać jego gramatykę i stosować przekłady z rosyjskiego na francuski. Co do algebry należało przeprowadzić rozbiór równań pierwszego stopnia oraz rozwiązywanie równań „nieoznaczonych” tegoż stopnia, podnoszenie do kwadratów i wyciąganie pierwiastków kwadratowych. Inne wymagania z tej dziedziny dotyczyły: tworzenia potęg oraz wyciągania pierwiastków „z algebraicznych i liczebnych ilości”, działań „z ilościami pierwiastkowymi”. W zakresie geometrii egzamin na tym poziomie dotyczył: zagadnień z „dokończenia geometrii” oraz w dziedzinie stereometrii „o stosunkach i wymiarze brył”. Odpowiadając z geografii egzaminowany kandydat opisywał państwo rosyjskie. Natomiast poszerzona wiedza z historii miała dotyczyć całości okresu wieków średnich.

Zaskakuje - widoczny w początku lat czterdziestych XIX wieku - szeroki zakres wymagań stawianych przed przyszłymi uczniami petersburskiego pułku szlacheckiego- swoistej kuźni edukacyjnej przyszłej elity militarnej carskiej Rosji.

Należy przy tym zaznaczyć, iż poziom ten – już chociażby ze względu na bariery językowe - był trudny do osiągnięcia dla uczniów z terenów Królestwa Polskiego wczesnego okresu paskiewiczowskiego.