Bóg - Honor - Ojczyzna

P. Jakim być powinien prawdziwy patryota?

O. Prawdziwy patryota o dobro powszechne jedynie dbały, wszystkie prywatnego interesu względy temu zamiarowi poświęca, w nim korzyść, w nim chwałę, w nim ukontentowanie swoje mieści i na dokup powszechnego uszczęśliwienia ani życia, ani majątku, ani trudów nie żałuje, czyni w każdej okoliczności z zastanowieniem, waży stosunki wszelkie roztropnie, uprzedzenia odłącza od prawdy, determinacye bierze po dojrzałem rozpatrzeniu się, a raz wziętych niewzruszenie trzyma się. Nie zasadza się na swoich zdaniach, przystępnym jest przekonaniu, miłości własnej ustawnych nie pali ofiar, nie popisuje się bez przestanku gorliwością swoją w zgromadzeniach, nie bierze na siebie postaci nauczyciela, który lepiej czuje, lepiej wszystko zna od innych, nie wyrywa się gęstymi głosami końcem ułowienia poklasku słuchających i krótkotrwałej sławy gorejącego miłośnika Ojczyzny; skromnym się i owszem zawsze ukazuje, zimnym w radzeniu, jasnym i rozsądnym w mówieniu, w czynieniu gorącym.

P. Jakim jest fałszywy patryota?

O. Bez żadnej z tych cnót, w których powierzchowność okazywać się usiłuje, dla tem pewniejszego ludzi zwodzenia; pod tym ujmującym pozorem ukrywa ambicyę, miłość własną, własny interes. Tem jest zdradliwszą zasłona hipokryzyi albo udawania cnót, im trudniejszą jest do przeniknienia. Zręczny wykręt, przybrany w szatę dobrych intencyi, tających się do tego w masce przekonania, niszczy bezpieczne lub trudni najlepsze zamysły. Obnażyć mocą dowodów fałszywego patryotę z ukrycia, w którem się chowa, staje się rzeczą najczęściej niepodobną, broni się on bowiem krzykiem rozżalenia i gniewu na podejrzenia niesłuszne, na ukrzywdzenie charakteru swego, piorunuje żarliwie w takowem zdarzeniu i żywo grozi niebezpieczeństwem każdemu, skoro wolno będzie nicować myśli i nie dowierzać intencyą. Takimi idąc krokami, będzie durzył świat cały fałszywy patryota, ze wszystkich tworów najniebezpieczniejszy, osobliwie, jeżeli się w nim znajdują talenta i sposobność na wysłudze złym chęciom.

P. Czy nie ma już wcale sposobu do rozeznawania dobrych intencyi od złych?

O. Innego nie ma prócz kombinowania uczynków osoby z jej mowami. Człowiek, który stale w publicznem i w prywatnem życiu trzymał się prawideł czci i sprawiedliwości, lękał się cienia postępku nie najjaśniej prawego; ten choćby się chwycił (czyli to przez niedostatek świateł lub przez omyłkę, od której i najświatlejsi wolni nie są) mylnego zdania, ten od podejrzenia wolnym jest, ten nie traci prawa do wiary, kiedy twierdzi, że jest poczciwym i dobrym patryotą. Człek bezczelny, który się jawnie i bez wstrętu splamił uczynkami wszędzie, ten (choćby z okoliczności wypadało kiedy dla niego dobre utrzymywać zdanie) żadnego  stąd powodu brać dla siebie nie może chlubienia się z dobrych intencyi swoich, takowa nawet pretensya wzgardę i śmiech wznieca. Wyraźnie zły człowiek najmniej ułudzić potrafi. Tych to rodzaj najzdradliwszy, którzy albo nie mieli czasu dać się poznać, albo którzy są dopiero na wstępie czynienia lub też ci, co tak ostrożnie osłaniać się potrafią, że dając do niepomyślnych dla siebie wniosków słuszne przyczyny, od pewności jednak wyśliznąć się umieją i śledzące ich osoby uwikłać w bojaźń, że im może krzywdę czynią. Te to dwoduszne twory najniebezpieczniejsze, które stronę pozorną wystawując zawsze wciągają w siebie zepsutą; którym to dowodzić wyraźnie nic nie można, a wszystkiego złego dorozumiewać się po nich należy.

____________________________________

Czartoryski, Adam Kazimierz, Katechizm Rycerski, Warszawa, Wydawnictwo Bellona, 1993, ISBN 83-11-07913-7.