Należy zwiększyć efektywność Programu ASOS!

Pogarszająca się sytuacja demograficzna stawia przed Polską wyzwania związane z planowaniem i kształtowaniem polityki na rzecz aktywnego i zdrowego starzenia się. W Polsce postępuje proces starzenia się społeczeństwa. Według prognozy GUS, w perspektywie do 2050 r. liczba ludności Polski zmniejszy się o 4,5 mln, natomiast populacja osób w wieku 60 lat i więcej wzrośnie do 13,7 mln i będzie stanowiła ponad 40% ogółu ludności. W Polsce, na koniec 2018 r., liczba ludności wynosiła 38,4 mln, w tym ponad 9 mln stanowiły osoby w wieku 60 lat i więcej. Trwający proces starzenia się ludności Polski będący wynikiem wydłużania się trwania życia jest pogłębiany niskim poziomem dzietności. Zmiany te są jednocześnie zintensyfikowane przez emigrację młodych osób. Niestety Polska należy do ścisłej czołówki europejskich krajów, w których kryzys demograficzny występuje w największym stopniu. Jedną prób budowy odpowiedzialnej polityki senioralnej jest powstanie Rządowego Programu ASOS – Aktywności Społecznej Osób Starszych. Pierwszy Program ASOS realizowany był od września 2012 r. do grudnia 2013 r., a drugi będzie kontynuowany do końca grudnia 2020 r. Na sfinansowanie Programu w latach 2012–2013 przeznaczono z budżetu państwa 60 mln zł, a w latach 2014–2020 – 40 mln zł rocznie.

Program zakłada praktyczne włączenie sektora organizacji pozarządowych do działań służących aktywności społecznej seniorów w czterech Priorytetach: I. Edukacja osób starszych; II. Aktywność społeczna promująca integrację wewnątrz- i międzypokoleniową; III. Partycypacja społeczna osób starszych; IV. Usługi społeczne dla osób starszych. Niestety realizacja programu przy dotychczasowej formie i nakładach finansowych nie przyniosła poprawy sytuacji osób starszych. Niewielka kwota środków przeznaczonych na poszczególne edycje programu nie pozwala projektować działań spójnych, trwałych i efektywnych długofalowo. Zatem działania miały w większości charakter docelowy niestrategiczny. Skuteczność Programu ASOS, rozumiana, jako osiągnięcie trwałych efektów w odniesieniu do założonego celu głównego była niska, jak wynika również z raportu NIK. Tylko około 27% zbadanych projektów ukierunkowanych było na pobudzenie czynnej aktywności seniorów i osiągnięcie trwałych efektów. Jednorazowe działania polegające głównie na konsumpcji różnorodnych usług.

W ocenie NIK, działania takie są potrzebne w ramach realizacji polityk lokalnych, nie powinny jednak być dominujące. Różnorodność realizowanych projektów, swoboda oferentów w ustalaniu rezultatów i brak standardu ich pomiarów utrudniały ocenę realizowanych zadań. Przyjęty sposób zarządzania Programami ASOS w niewielkim stopniu umożliwiał porównanie nakładów i efektów między poszczególnymi ofertami a tym samym wybór w konkursach najbardziej efektywnych projektów.

Krytycznie należy ocenić nieprzeprowadzenie przez Ministra w 2017 r. rewizji Programu ASOS, co ogranicza możliwość dostosowania go do strategicznych celów polityki senioralnej zawartych m.in. w Założeniach Długofalowej Polityki Senioralnej na lata 2014–2020, a także powoduje, że w dalszym ciągu system monitoringu i ewaluacji jest niedostosowany do skutecznego zarządzania programem. Nadzór nad realizacją Programu ASOS sprawował Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. W ramach nadzoru Minister nie przeprowadził rewizji Programu ASOS, nie uwzględnił rekomendacji wynikających z badania Programu ASOS przeprowadzonego przez Instytut Rozwoju Służb Społecznych. Rada ds. Polityki Senioralnej przy współpracy z RDPP nie monitorowały na potrzeby Ministra realizacji Programu ASOS. Program ASOS stanowi odpowiedź na współczesne problemy demograficzne i wykluczenie osób starszych. Dlatego też konieczne jest przeprowadzenie dogłębnej analizy dotychczasowego funkcjonowania programu oraz wypracowanie spójnych i kompleksowych rozwiązań w celu zwiększenia jego efektywności.