Geneza powstania Ruchu Ludowego w Polsce.

Szukając odpowiedzi na ważne pytanie dotyczące genezy Ruchu Ludowego należy odnieść się do tego złożonego zagadnienia wielostronnie i odpowiedzialnie uwzględniając okoliczności polityczne i społeczne, w jakich wykuwała się idea Ruchu Ludowego. Jest jedną z najstarszych formacji politycznych w Europie. W polskiej historii był jednym z trzech wielkich nurtów politycznych, obok narodowego i socjalistycznego, które wywarły największy wpływ na losy narodu i państwa w XX wieku. Do najważniejszych czynników determinujących powstanie Ruchu Ludowego w Polsce należy zaliczyć zarówno uwarunkowania polityczne ,w jakich znalazła się nasza ojczyzna, która po rozbiorach dokonanych w latach 1772, 1793, 1795 utraciła swą niepodległość, którą odzyskała dopiero po 123 latach na skutek I wojny światowej.

Powstanie idei Ruchu Ludowego było również wyrazem dążenia chłopów do poprawy sytuacji materialnej. Pojawiło się również ogromne wyzwanie w kontekście uobywatelnienia chłopów jako dużej grupy społecznej, która dotychczas nie posiadała należytych praw politycznych. Ówczesne stosunki własnościowe były bardzo niekorzystne dla chłopstwa biorąc pod uwagę czynnik wydajności czy też wielkość posiadanych gospodarstw. Również w kontekście dostępu do oświaty czy kultury chłopi byli grupą pomijaną przez władzę. W 1889 powstały pierwsze chłopskie komitety wyborcze, dzięki czemu po raz pierwszy wybrano czterech posłów chłopskich. Dotychczas chłopi zmuszeni byli głosować na kandydatów reprezentujących inne grupy społeczne i dbających o interesy tych grup, np. szlachty czy kleru. W 1891 Jan Potoczek jako pierwszy polski chłop został posłem austriackiej Rady Państwa.  

W Galicji działalność ruchu zapoczątkował ksiądz Stanisław Stojałowski. Tu w 1893 powstała też pierwsza w Europie polityczna organizacja chłopska, o nazwie Związek Stronnictwa Chłopskiego. 28 lipca 1895 powstała bardziej znacząca organizacja, partia chłopska Stronnictwo Ludowe. 20 września 1895 Stronnictwo Ludowe wydało odezwę przedwyborczą wzywająca do masowego głosowania na własnych kandydatów. Wówczas stronnictwo przystąpiło do rywalizacji wyborczej z hasłem: „Chłopi, wybierajcie chłopa”. Niezmiernie dosadne wydaje się wspomnienie z dnia 29 września 1895, kiedy podczas mszy świętej w kościele parafialnym w Dąbrowie Tarnowskiej odbyło się nabożeństwo dziękczynne za sukces odniesiony przez chłopów w wyborach do Sejmu Krajowego. Po raz pierwszy wtedy na Posła z tego powiatu został wybrany Jakub Bojko, któremu po nabożeństwie na oczach wszystkich złożył gratulację kandydat konserwatystów hrabia Józef Męciński. Bojko wspomina, iż odruchowo pomylił się nad pańską ręką, żeby ją zwyczajem chłopskim ucałować jednak w ostatniej chwili opamiętał się, że jest już parlamentarzystą, że takie zachowanie nie przystoi. Ta scena de facto jest odbiciem ówczesnych relacji społecznych. 

Wkrótce potem podobne ugrupowania chłopskie utworzono na ziemiach polskich pod zaborem rosyjskim i pruskim. W Królestwie Polski w 1904 roku powstał Polski Związek Ludowy. Działały także inne ruchy chłopskie o charakterze oświatowym skupiające się wokół pisma „Zaranie”. W 1915 roku Zaraniarze wraz ze Związkiem Chłopskim oraz Związkiem Ludu Polskiego utworzyli PSL. W zaborze pruskim wysiłki Ludowców skupiały się na przeciwdziałaniu germanizacji. Chłopi organizowali się wokół Mazurskiej Partii Ludowej. Do głównych postulatów programowych Polskiego Ruchu Ludowego należy zaliczyć konieczność poprawy warunków bytowych i materialnych społeczności wiejskiej. Ułatwienie dostępu do oświaty, kultury, szkolnictwa należy pamiętać, iż realizacja tego postulatu miała być elementem budowania świadomości społecznej i obywatelskiej chłopów, był to jak na owe czasy postulat de facto rewolucyjny dla wielu możnych przedstawicieli szlachty uświadomienie szerokich mas chłopskich w jej prawach było realnym zagrożeniem. Ludowcy apelowali również o możliwość dostępu wsi polskiej do prasy, należy pamiętać, iż rozwój czytelnictwa był ważnym elementem budowy świadomości społecznej synów i córek Ruchu Ludowego, do którego niejednokrotnie w latach późniejszych odwoływał się wielki twórca PSL Wincenty Witos. 

Głównym celem Ludowców było odzyskanie przez Polskę niepodległości oraz wprowadzenie postępowych reform społecznych i politycznych w myśl hasła: „Ziemia, władza i oświata dla ludu”. Wielki marsz Ruchu Ludowego rozpoczęli nasi przodkowie, dziś to na naszych barkach spoczywa odpowiedzialność za przyszłość i pomyślność naszej formacji politycznej. Walka o naszą tożsamość, pielęgnowanie naszych wartości, dbałość o naszą historię to nasz moralny obowiązek. A służba ludziom i ojczyźnie winna być dla nas zawsze najwyższym nakazem.