Ruch Ludowy – Filar Polskiego Państwa Podziemnego.

Chociaż ruch ludowy był klasowym ruchem chłopskim, od początku miał na względzie interes narodowo-państwowy. Niejednokrotnie dowiódł, że interesy państwa i narodu były dla niego ważniejsze niż interesy klasy chłopskiej. W tym duchu kształtowali świadomość i postawy chłopów wszyscy przywódcy ludowi na czele z Wincentym Witosem. W okresie II wojny światowej osiągnął stan najpełniejszego rozwoju, stał się potężnym ruchem niepodległościowym, główną siłą i ostoją Polski Podziemnej. W zasadniczy sposób określał charakter walki narodowowyzwoleńczej. Jego szczytowe osiągnięcie stanowi działalność Batalionów chłopskich. Ruch ludowy, korzystając z wolności i swobód jakie dawała II RP, osiągnął wysoki stopień rozwoju organizacyjnego i politycznego. Liczba członków wahała się od 150-300 tys. SL była więc w okresie II RP partią masową. Ważną cezurą w dziejach ruchu ludowego było jego zjednoczenie w 1931 r. Zatem w okres wojny wchodził ruch ludowy zjednoczony i głównie dlatego stał się najważniejszym składnikiem Polskiego Państwa Podziemnego. Po raz pierwszy w swoich dziejach powołał własną organizację wojskową. Ludowcy pełnili też najwyższe funkcje w rządzie polskim na obczyźnie premier - Stanisław Mikołajczyk i jego krajowej Delegaturze - Jan Piekałkiewicz. Chłopi polscy, stanowiący podstawę społeczną demokracji, przeszli w latach wojny wyższą szkołę wychowania obywatelskiego, zdobyli wysoką świadomość narodową i państwową. Wieś polska stała się w okresie okupacji niemieckiej i sowieckiej niewyczerpanym źródłem patriotów, bojowników o wolną i demokratyczną Polskę. W 1939 r. chłopi stanowili podstawową masę Wojska Polskiego. W czasie okupacji utworzyli Bataliony Chłopskie, ale także stanowili największą siłę w Armii Krajowej. Chłopi wypełniali luki powodowane przez politykę okupantów; aresztowania i eksterminację polskiej inteligencji. Spełniało się to, co powiedział Witos: „w chłopie żyje i odradza się naród”. Zasięg organizacyjny i wpływy ruchu ludowy na poszczególnych terenach kraju rozkładały się one różnie. Największe były one w województwie krakowskim, następnie kieleckim, lubelskim, warszawskim, łódzkim, poznańskim, lwowskim. Struktury organizacyjne SL pod koniec okupacji działały w 10 województwach. Stronnictwo było najliczniejszą partią polityczną w okupowanej Polsce. Wiosną 1941 r. tylko na terenie Polski centralnej istniało 100 zarządów powiatowych, niemal 700 gminnych i ponad 3700 wiejskich. Do końca okupacji SL „Roch” objęło swą działalnością w kraju 160 powiatów, ok. 1 tys. gmin i ponad 8 tys. gromad. Ludowcy stworzyli także struktury na emigracji. W czasie wojny w swym programie Stronnictwa na pierwszy plan wysuwało walkę o wyzwolenie kraju. Podjęło różnorodne działania dla wzmocnienia ducha patriotycznego. Duże znaczenie miał tu kolportaż informacji o sytuacji w kraju i za granicą. Tylko do lipca 1941 r., mimo okupacyjnego terroru, wydano i rozprowadzono na ziemiach polskich ponad 170 tys. egzemplarzy prasy i broszur. Ponadto sabotowano zarządzenia okupanta. Niesiono pomoc ofiarom prześladowań i walczono zbrojnie. Utworzono w BCh dwa piony: oddziały taktyczne i oddziały terytorialne. Oddziały taktyczne miały charakter ściśle wojskowy, przeznaczony do bieżącej walki zbrojnej i powstańczej. Oddziały terytorialne miały bardziej charakter porządkowy, administracyjno-policyjny. Od końca 1942 r., szczególnie w związku z akcją wysiedleńczą na Zamojszczyźnie, Bataliony Chłopskie przystąpiły do działań partyzanckich. Pod koniec okupacji hitlerowskiej formacja liczyła ok. 160 tys. zaprzysiężonych żołnierzy. W połowie 1944 r. BCh działały na terenie 166 przedwojennych powiatów. Obejmowały wówczas swym zasięgiem większość gmin i gromad centralnej Polski. Ogółem jednostki siły zbrojnej ruchu ludowego wykonały w czasie II wojny światowej kilka tysięcy akcji. Straty BCh w czasie II wojny światowej ocenia się na ok. 10 tys. zabitych.