Kulisy zmiany władzy w PZPR - 20. XII.1970

Już 15 lub 16 grudnia ówcześni lidery PZPR opozycyjni w stosunku do Władysława Gomułki uznali, że jednym z warunków uspokojenia sytuacji w kraju i przerwania rozlewu krwi, jest zmiana na stanowisku I sekretarza KC PZPR. Rozpoczęły się dyskusje dotyczące konieczności zmian w kierownictwie PZPR oraz rozwiązania kryzysu metodami politycznymi. 

Do Edwarda Gierka z wizytą udali się wówczas Franciszek Szlachcic oraz Stanisław Kania, którzy poinformowali go, że przeprowadzili liczne rozmowy z wieloma członkami Biura Politycznego i Komitetu Centralnego, którzy zadeklarowali poparcie dla jego kandydatury na funkcję I sekretarza PZPR, argumentując, iż kierownictwo wojska i MSW nie udzieli poparcia żadnemu kandydatowi, który uczestniczył w podjęciu decyzji o użyciu broni w Grudniu 1970 roku. 19 grudnia, zgodnie z wcześniejszymi uzgodnieniami, ze Stanisławem Kanią i gen. Wojciechem Jaruzelskim, Józef Tejchma w bezpośredniej rozmowie poinformował Władysława Gomułkę, że w istniejącej sytuacji powinien zrzec się z funkcji I sekretarza PZPR. Podczas rozmowy zasugerował jednocześnie Gomułce, iż na stanowisku I Sekretarza PZPR zastąpić go powinien Edward Gierek. 

Tego samego dnia z Moskwy do Katowic przybył Pełnomocnik Breżniewa informując, że ZSRR rozumie i popiera zmianę na stanowisku I sekretarza. Władzę ZSRR zdawały sobie sprawę z napiętej sytuacji politycznej w strukturach Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, posiadały również informacje dotyczące bezpieczeństwa, sytuacji gospodarczej i społecznej w PRL. Kanałami informacji w ramach rządowej współpracy Polsko - Radzieckiej były osobiste kontakty przedstawicieli władz, a także oficjalne przedstawicielstwo KGB przy MSW oraz kontakty wynikające z uczestnictwa PRL w Radzie Wzajemnej Pomocy Gospodarczej i Układzie Warszawskim. Moskwa z niepokojem obserwowała sytuację wśród aparatu partyjno-państwowego. Dysponując rozpoznaniem sytuacji politycznej podjęto czynności mające na celu zabezpieczenie interesów ZSRR – w tych uwarunkowaniach obrona pozycji Władysława Gomułki nie wchodziła w rachubę. 

Obrady posiedzenia otworzył Cyrankiewicz i zakomunikował zgromadzonym, że I sekretarz, ze względu na zły stan zdrowia, nie będzie uczestniczył w posiedzeniu, po czym do sali wszedł Gomułka wraz z towarzyszącym mu lekarzem, który przedstawił stan zdrowia I sekretarza. Gomułka poinformował wówczas, że jego leczenie dość długo potrwa, powiedział również, iż partia powinna jak najszybciej rozwiązać stojące przed krajem problemy, a także wycofać się z podwyżki. Zakomunikował, że w czasie jego choroby partią powinien kierować tymczasowy koordynator, którym powinien zostać Edward Gierek. W takiej atmosferze rozpoczęło się VII plenum KC PZPR, obradom Biura Politycznego przewodniczył Cyrankiewicz, gdyż Gomułka musiał udać się do szpitala. W trakcie obrad większość członków Biura Politycznego całą winę za rozwój wydarzeń usiłowała zrzucić na nieobecnego I sekretarza. Za natychmiastowym wybraniem Gierka na I funkcje I sekretarza KC wypowiedzieli się m. in. Tejchma, Kociołek, Olszowski i Jaruzelski. 20 grudnia rano Cyrankiewicz i Kliszko uzyskali od Gomułki zgodę na rezygnację ze stanowiska I sekretarza. 

Na zwołanym pośpiesznie 20 grudnia VII plenum KC PZPR przyjęto rezygnację Gomułki, a na I sekretarza wybrano Edwarda Gierka. Dokonano wówczas także istotnych zmian w składzie Biura Politycznego i Sekretariatu KC. Ze stanowisk sunięto Mariana Spychalskiego, Bolesława Jaszczuka, Ryszarda Strzeleckiego i Zenona Kliszkę. Nowymi członkami Biura Politycznego zostali Edward Babiuch, Piotr Jaroszewicz, Mieczysław Moczar, Stefan Olszowski i Jan Szydlak. Stanowiska zastępców członka Biura Politycznego uzyskali: Wojciech Jaruzelski, Henryk Jabłoński i Józef Kępa, a sekretarzy KC: Edward Babiuch, Kazimierz Barcikowski i Stanisław Kociołek. Układ sił w Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej zdawał się być nietrwały ze względu na podziały frakcyjne i różnice ideologiczne osób zasiadających zarówno w Biurze Politycznym, jak i Sekretariacie KC.