W notce poświęconej Wrocławiowi zabrakło mi jednej fotografii. Przepadła gdzieś w czeluściach współczesnych technik rejestrowania obrazów. Jednak odnalazłem, bo co ma wisieć nie utonie, jak mówi stare porzekadło. Dom Towarowy " Rudolf Petersdorff, czyli współczesny " Kameleon " to moja ulubiona realizacja projektu światowej sławy architekta Ericha Mendelsohna. Oczywiście po Wieży Einsteina na Telegrafenbergu w Poczdamie, która jest niekwestionowanym numerem 1.
Telegrafenberg. Wieża Einsteina
Życie Ericha Mendelsohna, historia jego rodziny to przyczynek dla moich dociekań nad - nazwijmy to - niemiecką duszą. Rodzina Mendelsohnów przybyła do Prus prawdopodobnie po edykcie marcowym, kiedy Żydzi nabyli w Prusach pełnię praw obywatelskich. Dziadkowie architekta i sam ojciec David Mendelsohn urodzili się już w okolicach nieodległego od Olsztyna, Barczewa.
Dom rodzinny Ericha Mendelsohna
Ojciec architekta po osiedleniu się w Olsztynie. dorobił się dobrze prosperującego sklepu i szóstki dzieci. Musiał być osobą niezwykle społecznie aktywną. Zasiadał w radzie miejskiej, był inicjatorem powstania i pierwszym komendantem straży ogniowej w mieście. Podczas pierwszej wojny światowej organizował kolumny sanitarne i brał bezpśredni udział w ewakuacji z pola bitwy rannych żołnierzy. Był kawalerem niezliczonej ilości orderów przyznanych przez samego kajzera. Niezwykle szanowany w rodzinnym mieście, spotykajacy się podczas rozmaitych miejskich uroczystości z burmistrzami, landratami, nadburmistrzami, a nawet i prezydentami rejencji. Człowiek spełniony w swojej pracy i karierze. Wszystko to jak nożem uciął przestało być ważne po uchwaleniu ustaw norymberskich. Wokół sędziwego już Davida Mendelsohna robi się pustka. Nie ma już Niemców, dawnych znajomych, kolegów, przyjaciół okazujących szacunek w uznaniu autentycznych dokonań. Dziwne. David Mendelsohn umiera w czerwcu 1937, szczęśliwie nie doczekawszy zagłady gminy żydowskiej, gdzieś w dołach na Białorusi.
Erich Mendelsohn, syn Davida, architekt o światowej renomie był już na wskroś Niemcem, choć należał do żydowskiej " verein " to był też chyba troszkę antysemitą. Co wcale nie stoi w sprzeczności, wszak wybitnym antysemitą był Julian Tuwim. Tak mi ten antysemityzm Ericha Mendelsohna wyziera z jego korespondencji i opiniach na temat liderów gminy żydowskiej w Olsztynie. Dość pogardliwe to były opinie, mające po części za przyczynę zatarg związany z realizacją pierwszego - jeszcze studenckiego - projektu architektonicznego, czyli domu pogrzebowego Bet Tahara.
Bet Tahara, dom pogrzebowy na dawnym cmentarzu żydowskim w Olsztynie.
Potem dopiero przyszło uznanie, zlecenia i światowa sława. A poczucie bycia Niemcem, poczucie związku z niemiecką kulturą było u architekta bardzo silne. Silne do tego stopnia, że mieszkając już w Berlinie - jako urodzony w Prusach - przyjeżdża do Olsztyna tzw. pociągiem plebiscytowym by wziąć udział w plebiscycie z lipca 1920 mającym na celu rozstrzygnięcie do kogo mają sporne tereny należeć. Troska architekta by ziemie Warmii nie przypadły Polsce była bardzo silna, czemu daje wyraz w korespondencji z żoną. Przewidywał, że nic dobrego z tego wyniknąć nie może. Niesłusznie, bo zanim Polacy rozgościli się na Warmii po 1945 roku to Niemcy zagłodzili brata architekta, Maxa Mendelsohna. Żydom po wprowadzeniu reglamentacji żywności w 1939 roku, nie przyznano kartek na żywność, a jedyną sprawiedliwą pośród mieszkańców Olsztyna, ratującą Żydów od śmierci głodowej, była prosta katoliczka Gertruda Hermann. Za co zapłaciła 3 letnim pobytem w więzieniu. I w tym miejscu rodzą się moje wątpliwości. Po co komu ta wysoka niemiecka kultura: muzyka, literatura, filozofia, kiedy zachować się godnie, jak na istotę ludzką przystało, potrafi tylko prosta kobieta, która za jedyny życiowy drogowskaz ma Dekalog.
PS. A Erich Mendelsohn po wylądowaniu w Ameryce zrobił naprawdę wielką światową karierę, choć zrobił też mimochodem Niemcom " kuku " bowiem budował na amerykańskich pustyniach makiety niemieckich miast z dykty, aby chłopcy z USAF mogli ćwiczyć dywanowe bombardowania.
Inne tematy w dziale Rozmaitości
