Twierdza Dęblin, nazywana również Iwangorod to zespół obiektów fortecznych wzniesionych przez Rosję w XIX wieku u ujścia Wieprza do Wisły. Pierwszymi osobami, które zwróciły uwagę na dogodne miejsce do budowy twierdzy byli Napoleon Bonaparte i gen. Ignacy Prądzyński. Po upadku powstania listopadowego, na stanowisko namiestnika Królestwa Polskiego powołany został Iwan Paskiewicz, któremu car, obok wielu godności i tytułów, przyznał prawo do przejęcia w dziedziczną własność ziem wchodzących w skład klucza dęblińskiego. Ponadto Skarb Królestwa Polskiego obciążony został przez Rosję wysoką kontrybucją pieniężną, obowiązkiem utrzymania armii okupacyjnej oraz kosztami rozbudowy twierdzy w Modlinie i budowy w Dęblinie, którą to miejscowość, w związku z imieniem nowego właściciela, przemianowano na Iwangorod. W roku 1832 Mikołaj I wmurował kamień węgielny pod budowę twierdzy iwangorodzkiej. Głównym projektantem był Iwan Dehn, zaś jej budowniczym pułkownik inżynier Rydzewski. Cytadela dęblińska była murowanym z cegły obiektem o narysie pentagonalnym, otoczonym głęboką fosą, zewnętrznymi skarpami i przeciwskarpami, a od strony Wisły zabezpieczonymi pokrytymi nasypem ziemnym kazamatami. Każdy z czterech boków posiadał kurtynę flankowaną z dwoma pół-bastionami usytuowanymi w szczytach figury. Prócz zadań obronnych miała ona, podobnie jak Cytadela Aleksandrowska w Warszawie, pełnić funkcje policyjne. W 1847 r. dobudowano na przeciwległym brzegu Wisły fort imienia księcia Michała Gorczakowa osłaniający twierdzę od zachodu. Lata siedemdziesiąte i osiemdziesiąte XIX wieku stały się okresem intensywnych prac budowlanych na terenie Dęblina. Wiązały się one zarówno z rozwojem kolei, jak i rozszerzaniem rejonu fortecznego twierdzy Iwangorod. „Na wniosek generała Todtlebena, postanowiono twierdzę zmodernizować na obóz warowny przez wzmocnienie go wysuniętymi do przodu siedmioma fortami (pierścieniem) z czego cztery zlokalizowano na prawym brzegu Wisły, zaś pozostałe trzy na brzegu lewym”. Główny zamysł nowego projektu sprowadzał się do przekształcenia dotychczasowej twierdzy w wielki obóz warowny, mogący w swym obrębie pomieścić do stu tysięcy żołnierzy. Wszystkie forty, cytadela i fort Gorczakowa połączone były bitymi drogami wewnętrznymi, a także posiadały łączność telegraficzną.
• Fort nr 1 (Młynki), wybudowany w latach 1881-1882 przy drodze do Stężycy.
• Fort nr 2 (Mierzwiączka) oddalony około 3 km od cytadeli przy drodze na Ryki- przez Stawy.
• Fort nr 3 (Dęblin), zbudowany w sąsiedztwie pałacu Mniszchów, przy ówczesnym trakcie prowadzącym do Bobrownik, półtora kilometra od prawego brzegu Wieprza.
• Fort nr 4 (Borowa), usytuowany na lewym brzegu Wieprza, w odległości ponad jednego kilometra od rzeki.
• Fort nr 5 (Borek), na lewym brzegu Wisły wybudowany w pobliżu wsi Borek, najbardziej wysunięty obiekt na południe.
• Fort nr 6 (Głusiec), wybudowany w latach 1883-1884 między wsiami Głusiec a nieistniejącą dziś Piwonią.
• Fort nr 7 (Nagórnik), zbudowany w 1885 roku na lewym brzegu Wisły w pobliżu miejscowości Nagórnik. Zwany też fortem Wannowskiego, wysunięty najbardziej na zachód fort pierścienia, oddalony od Cytadeli o około 3,5 km, przez jego teren przechodził tor kolejowy.
W latach 1914–15 okolice twierdzy były polem ciężkich zmagań między wojskami rosyjskimi a niemieckimi i austro-węgierskimi. W październiku 1914 r. Niemcy i Austriacy bezskutecznie próbowali zdobyć twierdzę. Ich ataki załamały się na przedpolu trzech fortów na lewym brzegu Wisły. W wyniku przewagi liczebnej wojsk rosyjskich armie państw centralnych po trzech tygodniach walk musiały się wycofać. „Po raz drugi do walk na tym terenie doszło na przełomie lipca i sierpnia 1915 r. Tym razem, mimo że Twierdza Dęblin była znacznie lepiej przygotowana do obrony, Rosjanie w wyniku ogólnej sytuacji na froncie zostali zmuszeni do wycofania się z Królestwa Polskiego”. W wielodniowych ciężkich walkach odznaczyły się także bataliony Legionów Polskich, które brały udział w boju pod Laskami w okolicy dzisiejszych Pionek. W sierpniu 1915 r. Rosjanie opuścili linię Wisły oddając przeciwnikowi twierdzę w Modlinie, Warszawie i Dęblinie. Wycofując się, wysadzili forty i część obiektów iwangorodzkiej cytadeli. Krwawe walki I wojny światowej na terenie środkowej Wisły w latach 1914-1915 były na nagłówkach gazet całego świata. W historiografii zostały nazwane „operacją warszawsko-dęblińską”.
Twierdza odegrała ważną rolę w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 roku. Na terenie twierdzy, a także w okolicach Dęblina miała miejsce koncentracja wojsk polskich, przewidzianych do ataku na tyły i skrzydło armii bolszewickiej stojącej u bram Warszawy. Zwane kontruderzeniem znad Wieprza. Po Kampanii Wrześniowej 1939 r. twierdza zapełniła się Kleeberczykami, po zakończeniu działań wojennych w Europie Zachodniej w 1940 r. jeńcami belgijskimi, francuskimi i holenderskimi. Po agresji Rzeszy Niemieckiej na Związek Radziecki w czerwcu 1941 r., Niemcy zamienili dęblińską twierdzę w największy obóz jeniecki, głównie dla żołnierzy sowieckich. Zaś od września 1943 przywożeni byli do twierdzy Włosi. Dziś na terenie XIX wiecznej Cytadeli stacjonuje 1 Dębliński Batalion Drogowo-Mostowy.
Inne tematy w dziale Kultura
