Uniwersytety trzeciego wieku – czy warto się kształcić po sześćdziesiątce?

Człowiek uczy się przez całe życie, a więc także i w wieku emerytalnym. Wielu seniorów nie znosi bezczynnego siedzenia w domu. Chcą być aktywni, mają głód wiedzy. Dla starszych osób udział w zajęciach pozwala ponownie otworzyć się na świat i stać się prawdziwą pasją. 

Uniwersytet trzeciego wieku – dla kogo?

Uniwersytety trzeciego wieku są formą aktywizacji starszych osób, stwarzają możliwości ciągłego poszerzania wiedzy, pobudzają do aktywności społecznej, ułatwiają nawiązywanie przyjaźni, a także zapewniają możliwość dbania o kondycję fizyczną.

Kto może uczestniczyć w zajęciach:

• wszyscy, którzy w młodym wieku nie mieli możliwości się kształcić
• wszyscy, którzy chcą uzupełnić wiedzę, albo poszerzyć horyzonty
• wszyscy, którzy mają nadmiar wolnego czasu
• wszyscy, którzy szukają życiowej pasji i nowych zainteresowań
• wszyscy, którzy chcą zaimponować młodszym od siebie
• wszyscy, którzy czują się samotni i chcą się spotykać z podobnymi do siebie osobami
• wszyscy, którzy szukają pretekstu do wyjścia z domu

Jak się zapisać na uniwersytet trzeciego wieku?

Jeżeli chodzi o wymagania formalne, głównie wiek, wykształcenie kandydatów, czy też kryteria naboru, to jest to zależne od poszczególnych ośrodków i modeli ich funkcjonowania. Zróżnicowanie kryteriów naboru uwarunkowane jest możliwościami finansowymi oraz charakterem danego uniwersytetu. Trzeba sprawdzić, czy w Twojej miejscowości funkcjonuje taki ośrodek i co oferuje.

Zwykle przeprowadza się rozmowy kwalifikacyjne, biorąc także pod uwagę osobiste aspiracje i zainteresowania poszczególnych kandydatów, ich aktywność, chęć działania na rzecz placówki i oczekiwania względem niej. Wiek osób przyjmowanych jest zróżnicowany, zazwyczaj powyżej 40 lat. Wymagane wykształcenie jest również zróżnicowane – niektóre uniwersytety przyjmują osoby bez ograniczeń, inne ograniczenia te stosują.

Słuchacze UTW uczestniczą w zajęciach na zasadzie dobrowolności. Zauważono, że przeważają wśród nich kobiety, które mają wykształcenie formalne na średnim lub wyższym poziomie. Studenci UTW stanowią swoistą elitę osób starszych, dla których ważny jest indywidualny rozwój poprzez edukacje, mimo osiągniętego wieku.

Wśród słuchaczy UTW przeważają kobiety, fot. Barbara Peukert, poznan.uw.gov.pl

Uniwersytety trzeciego wieku - historia

W ciągu minionych trzech dekad w Europie i na świecie obserwuje się znaczącą zmianę w możliwościach kształcenia osób starszych. Początki Uniwersytetów Trzeciego Wieku datuje się na lata 7-. XX w. Pierwszy UTW został stworzony w 1973 roku we Francji przez Pierre Vellasa, który w centrum uwagi postawił badania naukowe, ażeby pomóc wszystkim ludziom starszym. Dwadzieścia lat później istniało we Francji ponad 40 tego typu placówek. W latach 80. idea ta upowszechniła się w Wielkiej Brytanii. Grupa entuzjastów z Cambridge stworzyła model nieco odmienny od francuskiego zakładającego zależność organizacji od uniwersytetów. Do dziś funkcjonują dwa modele UTW - francuski i brytyjski.

• model francuski – UTW ściśle związane z ośrodkami akademickimi, cechuje je wysoki poziom działalności dydaktycznej i naukowo-badawczej, zróżnicowane pod względem form organizacyjnych (pełna integracja z uczelnią, ścisła współpraca lub niezależność od uczelni).
• model brytyjski – oparty na samokształceniu i samopomocy seniorów, bez wsparcia ze strony uczelni.

UTW w Polsce

Polska była trzecim krajem na świecie (za Francja i Belgią), w którym rozwinął się ruch UTW. Prof. Halina Szwarc, która współpracowała z Pierre Vellasem pod nazwą Studium III Wieku, 12 listopada 1975 roku, inaugurowała pierwszy rok akademicki UTW.

Intensywny rozwój UTW przypadł na lata 1975-1979 (powstały UTW we Wrocławiu, Opolu, Szczecinie, Poznaniu, Gdańsku, Łodzi). Po kilkuletniej przerwie, po roku 1982, zaczęły znów powstawać nowe tego typu instytucje. Po 1989 roku nastąpił dalszy rozwój UTW w wyniku zmian systemowych, jak również rosnącej populacji ludzi starszych w kraju.

Obecnie w Polsce działa blisko 400 Uniwersytetów Trzeciego Wieku, które średnio zrzeszają 230 słuchaczy, co daje łącznie około 90 tys. osób. Największa liczba uniwersytetów powstała w województwie mazowieckim, śląskim, dolnośląskim oraz wielkopolskim. Natomiast na wsi funkcjonuje jedynie 11% wszystkich uniwersytetów trzeciego wieku. Według danych zawartych w raporcie „Zoom na Uniwersytety Trzeciego Wieku" najmniejszy dostęp do UTW obserwuje się w trzech województwach: świętokrzyskim, podlaskim i podkarpackim.

Wymagania, które muszą spełnić uniwersytety, aby móc określać się jako uniwersytety trzeciego wieku, które określono podczas konferencji zorganizowanej w 2004 roku przy współudziale polskich UTW, Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, a także Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności, należą do nich:

• lokalizacja placówki przy szkole wyższej (najlepiej humanistycznej) jako jej część, w ramach zawartej z uczelnią umowy, czy też ścisłej współpracy z nią, bądź bezpośredniego patronatu uczelni. Mogą to być także placówki utworzone przy filiach tychże uczelni.
• wykładowcami tego typu uniwersytetów winni być wyłącznie pracownicy naukowi szkół wyższych
• dodatkowym wymogiem formalnym ma być dogodna, pod względem komunikacji, lokalizacja, umożliwiająca dojazd pracowników naukowych danej uczelni na wykłady.

Taki model uniwersytetu (wzór francuski) ma zapewnić akademicki poziom kształcenia i kładzie duży nacisk na zajęcia dydaktyczne.

Lista uniwersytetów trzeciego wieku w Polsce

Inauguracja  ostrowskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku, fot. poznan.uw.gov.pl

Oferta uniwersytetów trzeciego wieku

Rodzaj zajęć i sposób ich prowadzenia również jest zależny od poszczególnych ośrodków i modeli ich funkcjonowania. UTW w dużych miastach dysponują większymi możliwościami, jeśli chodzi o wykwalifikowaną kadrę, dlatego dominuje tam model francuski. Natomiast w mniejszych miejscowościach, gdzie trudno o bliskie związki z uczelnią wyższą, realizowany jest model brytyjski. Wiele zależy od kreatywności i dyspozycyjności osób zaangażowanych w tworzenie lokalnego UTW.

O ile w modelu akademickim mamy wykłady np. z ekonomii, historii sztuki, medycyny, o tyle w modelu samopomocy niezwykle twórcze stają się warsztaty rękodzielnicze. Zwykle w obu modelach występują: lektoraty języków obcych, zajęcia komputerowe, fitness i rekreacja, spotkania turystyczne, saloniki literackie. W mniejszych miejscowościach to często słuchacze decydują o programie studiów - powstają np. sekcje brydżowe, szachowe, kulinarne czy robótek ręcznych. W dużych miastach program jest z góry ustalony i adepci UTW raczej nie mają możliwości kształtować go według własnych gustów.

Zajęcia "Aktywny i bezpieczny senior" na UTW w Koszalinie, fot. koszalin.policja.gov.pl

Z badań GUS z 2015 roku wynika, że UTW prowadzone przez stowarzyszenia i fundacje kładły większy nacisk na organizowanie pomocy wzajemnej wśród słuchaczy, reprezentowanie ich interesów wobec władz lokalnych i rządowych oraz upowszechnianie zdrowego trybu życia niż placówki tego typu prowadzone przez szkoły wyższe.

Najczęściej spotykaną formą okazały się imprezy kulturalne organizowane przez 98,7% UTW. Angażowanie seniorów w aktywność społeczną i umożliwianie nawiązywania kontaktów towarzyskich wiązało się przede wszystkim z organizacją imprez okolicznościowych, takich jak Wigilia, Nowy Rok, czy andrzejki (88,1%).

Równie popularne było organizowanie przez UTW wycieczek i wyjazdów turystycznych (87,3% UTW). Niewiele mniej popularne były zorganizowane wspólne wyjścia do kina, czy teatru (79,7%). Ponad połowa uczestniczących w badaniu Uniwersytetów angażowała się w organizację imprez plenerowych (66,2%), zabawy taneczne i dyskoteki (54,1%) oraz występy sekcji tanecznych lub teatralnych – 51,9%.

Seniorzy chętnie jeżdżą na wycieczki, fot. naukadlaciebie.gov.pl

W ofercie 455 badanych UTW (tj. 98,1%) znalazły się także zajęcia regularne prowadzone w formie lektoratów, kół zainteresowań, warsztatów czy treningów. Cechą tych zajęć jest regularność lub cykliczność obejmująca przynajmniej trzy spotkania i wymóg aktywnego uczestnictwa słuchaczy. Średnia frekwencja na zajęciach regularnych organizowanych w ramach UTW wyniosła w Polsce ponad 70%, a 12 Uniwersytetów odnotowało wręcz 100%-wą frekwencję. Najczęściej zajęciami tego typu były lektoraty z języka angielskiego (83,3% UTW organizujących zajęcia regularne) oraz zajęcia sportowe, a wśród nich gimnastyka – 80,4%, Nordic Walking – 63,7% oraz pływanie – 51,0% UTW.

Atrakcyjnymi zajęciami dla seniorów były także zajęcia komputerowe. Zajęcia z zakresu korzystania z nowoczesnych technologii informacyjnych pozwalających na aktywne uczestnictwo we współczesnym świecie realizowało ponad 72,5% UTW prowadzących regularne zajęcia.

Ponad 97% UTW w Polsce organizowało wykłady i seminaria. Poddane badaniu statystycznemu Uniwersytety przeprowadziły łącznie w roku akademickim ponad 18 tys. wykładów, co oznacza średnio 39 wykładów na 1 UTW. Ponad 1/3 wykładów miała charakter otwarty, a więc również dla osób niezwiązanych z UTW. Najwięcej, tj. 90,7% wykładów/seminariów organizowanych w UTW dotyczyło tematyki medycznej i zdrowotnej, 70,1% podejmowało zagadnienia z zakresu turystyki/geografii, a 62,2% - tematyki psychologicznej. Zdecydowanie najmniej wykładów poświęcono naukom ścisłym – matematyce, fizyce, chemii (70 wykładów) oraz technice (42 wykłady).

Jak wynika z badania UTW-1 najsłabiej funkcjonującą formą działalności w ramach UTW była szeroko pojęta działalność społeczna. Mniej niż połowa UTW była zaangażowana w pomoc na rzecz osób potrzebujących. Zajmowały się tym głównie jednostki działające w ramach stowarzyszeń i fundacji, stanowiąc 62,4% Uniwersytetów zaangażowanych w taką działalność. W tę formę działalności włączonych było zaledwie 3,5% ogółu słuchaczy UTW w Polsce, a działania skupiały się najczęściej wokół pomocy dla słuchaczy danego UTW (59,6% działań) oraz osób starszych (44,6%).

Sadzenie lasu przez uczestników UTW, fot. wolow.wroclaw.lasy.gov.pl

Ile kosztują zajęcia na UTW

Część uczelni pobiera wpisowe za udział w zajęciach. Z reguły nie przekracza ono 50 zł. Bywa słuchacze płacą miesięczne czesne, które wynosi kilka złotych. Mogą pojawić się dodatkowe opłaty za wynajem sali lub opłacenie instruktora czy nauczyciela - zwykle do 10 zł za jednorazowe zajęcia. W przypadku warsztatów kulinarnych czy rękodzielniczych obowiązuje umowa - albo uczestnicy przynoszą własne materiały, albo składają się i kupuje je organizator. Osobno płaci się za wycieczki turystyczne czy wyjścia kulturalne. Najczęściej seniorom oferowane są duże zniżki.

Uniwersytety Trzeciego Wieku finansują swoją działalność z wielu źródeł. Najwięcej z nich, bo 77,6% jest finansowanych przynajmniej w części z opłat wnoszonych przez słuchaczy, 64,9% korzysta z dotacji ze środków samorządowych, a 53,4% ze składek członkowskich.

Uniwersytety trzeciego wieku jako instytucje przeciwdziałające marginalizacji osób starszych

Po przejściu na emeryturę człowiek wypada ze swoich dotychczasowych ról, które pełnił przez większość życia, przestaje czuć się potrzebny. Jeśli dochodzi do tego jakiś rodzaj niepełnosprawności, odległe miejsce zamieszkania czy niezamożność, czuje się wykluczony z udziału w życiu społecznym czy kulturalnym. UTW ze swoją darmową lub bardzo tanią ofertą oraz stosunkowo łatwą dostępnością starają się to zmienić.

Zasadnicze zadania UTW to dążenie do utrzymania indywidualnego dobrostanu psychofizycznego seniora oraz osiągnięcie należytej i godnej pozycji człowieka starszego w społeczeństwie.

Drogą do realizacji tych zadań jest edukacja, która może spełniać wiele funkcji:

• ćwiczyć umysł dla podtrzymania ogólnej sprawności organizmu
• integrować środowisko osób starszych ze sobą, jak również z innymi pokoleniami
• przeciwdziałać osamotnieniu
• przekazywać, upowszechniać i aktualizować wiedzę
  
• zapobiegać marginalizacji i wykluczaniu ludzi starszych.

Główne cele, jakie stawiają sobie uniwersytety trzeciego wieku, to:

• upowszechnianie inicjatyw edukacyjnych
• aktywizacja intelektualna, psychiczna, społeczna i fizyczna osób starszych
• poszerzanie wiedzy i umiejętności seniorów
• ułatwianie kontaktów z instytucjami takimi jak służba zdrowia, ośrodki kultury, ośrodkami rehabilitacyjnymi i innymi
• angażowanie słuchaczy w aktywność na rzecz otaczającego ich środowiska
• podtrzymywanie więzi społecznych i komunikacji międzyludzkiej wśród seniorów

X Olimpiada Sportowa Uniwersytetów Trzeciego Wieku i Organizacji Senioralnych, fot. katowice.uw.gov.pl

Nauka dla Ciebie

W ramach strategii ministra nauki Jarosława Gowina funkcjonuje program "Nauka dla Ciebie", którego celem jest upowszechnianie nauki oraz badań naukowych i ich zastosowań wśród słuchaczy uniwersytetów trzeciego wieku. Program polega na wyłanianiu w województwach animatorów, którzy organizują dla słuchaczy UTW wykłady, warsztaty, ćwiczenia, wyjazdy i inne zajęcia. Są to działania wpisujące się w „Trzecią Misję Uczelni”, czyli kreowanie relacji uczelni z ich otoczeniem, popularyzację nauki oraz wspomaganie rozwoju społecznego. W pierwszym roku funkcjonowania programu Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczyło na jego realizację 4 mln zł, zaś w drugim roku (2018) aż 6 mln zł.

źródło: wikipedia.pl, senior.gov.pl, stat.gov.pl

ja

© Artykuł jest chroniony prawem autorskim. Wykorzystanie tylko pod warunkiem podania linkującego źródła.