Perun – najwyższy bóg Słowian cz. 3/1

Perun – najwyższy bóg Słowian

Na powyższych obrazkach bóg Perun z różnymi, ale zawsze właściwymi atrybutami władzy, według wiedzy, wizji i wyobraźni różnych autorów

Perun to najwyższy bóg w mitologii słowiańskiej odpowiadający indoeuropejskiemu Gromowładcy. Jest on bogiem burz, piorunów i błyskawic, a jego symbolami są tarcza, siekiera, dąb i koń . Jego obecność jest dobrze poświadczona na całej słowiańszczyźnie zarówno w tekstach źródłowych jak i w przekazach ludowych.

Etymologia imienia Perun, opiera się na dwóch hipotezach.

Pierwsza hipoteza wskazuje na prasłowiański rdzeń „per”, „pir” i posiada wielorakie odniesienia – od zwrotu grom czyli „perunъ” powiązanej ze słowem „pьrati”, bić, uderzać, napierać, nastawać, płonąć, jaśnieć, iskrzyć, wybuchać, grzać, gorzeć, sprzeciwiać się, przeciwstawiać, ale także czyścić, myć i prać (perę, prę).

Druga hipoteza opiera się na ogólnoindoeuropejskim rdzeniu „querc”, który występuje też jako greckie „quercus” lub hetyckie „perunaš” a oznacza kamień, skałę, dąb i las.

Drugi człon imienia –„run” oznacza spaść, gwałtownie upaść, spadać szybko, upaść z hukiem, czyli tak jak spadają pioruny.

W wierzeniach bóg Perun to uosobienie gromowładcy, boga grzmotów i piorunów.

Inne nazwy Peruna to: Perun-Tłuk, Perun-Grom, Perun-Derzkij (Dirżkyj), Peryn, Periń, Porun, Piren, Parom, Piarun, Pieron, Perkun, Piorun.

Przydomek Tłuk, czyli tłukący, uderzający, porażający łukiem, tlący się, czyli palący, spalający, łukowaty, wygięty. Tłuk to inaczej bóg Idący po Tle, czyli po podniebiesiech. Tłuk - tłuczek to maczuga, kołek do ubijania. W tym słowie zawiera się wiele pojęć opisujących błyskawicę i podkreślających atrybuty męskości.

Przydomek Grom, oznacza ogromnego, wielkiego i groźnego boga, budzącego grozę, gniewnego, grzmiącego, gromiącego, wygrażającego, czyniącego wrzawę. Stąd ogień gromadny rozpalany był pierwotnie od płonącego drzewa zapalonego gromem, z miejsca uświęconego uderzeniem pioruna oraz gromnica, świeca chroniąca przed uderzeniem gromu.

Przydomek Derzkij-Dirżkyj oznacza boga srogiego, dzierżącego władzę, kującego, uderzającego, darzącego kijami, dzierżącego kij. Warto dodać, że słowo kij dawniej miało inne znaczenie niż obecnie. Prasłowiański kij to maczuga i ogromny młot żelazny. W języku dolnołużyckim, „kyj” do dzisiaj oznacza młot, u Słoweńców wielki młot drewniany, lub buławę czyli młot bojowy.

Perun opiekował się rycerzami i pilnował przestrzegania przysiąg. Przeciwstawiany był mu Weles, bóg podziemi. Ich współdziałanie miało stworzyć świat. W micie południowosłowiańskim bóg Perun zstąpił na pierwotne wody, gdzie spotkał Welesa (Diabła) i wysłał go na dno wód po garść mułu.

Po powstaniu ziemi i człowieka Perun stoczył walkę z Welesem, w której dosiadł konia lub rydwanu, posługując się swą bronią, czyli piorunami i ciskanymi głazami.

Mit z tym motywem walki sprowadza się do tezy, że Perun mógł zniszczyć Welesa wszędzie lecz nie wtedy, gdy ten ukrył się pod wodą.

Perun był więc władcą błyskawic i pogody. Pełnił również funkcję boga wojny, dlatego właśnie jednym z jego atrybutów był młot. Zamieszkiwał stare dęby, gaje dębowe lub szczyty wzgórz.

Posiadał małżonkę o imieniu Perperuna oraz trzech synów, Perunica, Turpita i Porunita. (O bogini Perperunie i trzech synach – następna notka).

Najstarsza pisemna wzmianka dotycząca Peruna pochodzi z VI wieku. Prokopios z Cezarei pisał o słowiańskim bogu grzmotu, którego Słowianie czcili jako najwyższego boga, składając mu ofiary ze zwierząt. Pisał: „Słowianie uważają, że jeden tylko bóg, twórca błyskawic, jest panem całego świata i składają mu w ofierze woły i wszystkie inne zwierzęta ofiarne”. Nie podał jednak imienia tego boga. Dopiero pierwszą wzmianką o słowiańskim bogu Perunie, zwanym Pyrenosem zamieścił w VII wieku Demetriusz z Salonik. W annałach bułgarskich pierwszy zapis o Perunie pochodzi z X wieku. Tam nazwano go Porun . U Bałtów był nazywany Perkunem.

W źródłach pisanych wschodniosłowiańskich Perun również występuje od X wieku.

W roku 944 traktat zawarty przez księcia Igora z Cesarstwem Bizantyjskim informował o złożeniu przez Rusinów przysięgi na Peruna.

W roku 980 Włodzimierz Wielki postawił w Kijowie drewniane posągi bóstw, z których najważniejszym był Perun "z głową srebrną i wąsem złotym", który został zniszczony po chrzcie Włodzimierza w roku 988. Najsłynniejszy posąg Peruna , odkryty został przez archeologów w jego świątyni w Nowogrodzie Wielkim. Miejsce kultu otoczone było tam kręgiem o średnicy ok. 33 m. Wewnątrz kręgu znaleziono fragmenty kamiennego cokołu i posągu, który był na nim osadzony.

Perun był pierwotnie bogiem bezpostaciowym, zaś posąg wzniesiony przez Włodzimierza był pewnego rodzaju innowacją w kulcie. Jako święte drzewo gromowładcy czczony był dąb. Świadectwem roli dębu w kulcie Peruna jest nazwa przeginia „peregynia”, „beregynia”, oznaczająca las dębowy.

Pomimo informacji źródłowych pochodzących jedynie z Rusi, domniemywać można, że kult Peruna rozpowszechniony był na całą Słowiańszczyznę. Dowodem na ogólnosłowiański kult Peruna mogą być niektóre nazwy miejscowości n.p. „Prohn” koło Strzałowa, czy nazwa miejscowości na Bałkanach, jak Perunovac. Tam też jest poświadczony kult żeńskiego bóstwa imieniem Perperuna, partnerki Peruna.

Wśród Połabian występował kult bóstw o imionach Prowe i Porenut, które mogły być miejscowymi odmianami kultu Peruna.

Podstawowym dowodem na istnienie kultu Peruna na obszarze Polski jest słowo określające wyładowanie atmosferyczne jako "piorun", które najprawdopodobniej pochodzi od imienia tego boga.

Źródła pisane i przekazy ludowe poświadczają na przykład mitologiczny motyw walki pomiędzy Perunem a uosabiającym siły chaosu Żmijem, czyli jednym z wcieleń władcy zaświatów Welesem.

Mimo grozy, jaką roztaczał, był jednym z najbardziej wyczekiwanych przez lud bogów. Rozpoczynał bowiem wiosnę uderzeniem srebnobłyskawicy. Jego piorun zwiastował ponowne rozpoczęcie wzrostu i wydobycie roślin na światło świata, przez otwieranie brzucha Ziemi.

Był bezwzględnym tępicielem Ciemnych Bogów i ich sług. Ścigał Ciemne Moce, sprawował rządy i sądy nad Żywiołami i godził je.

Uderzeniami pioruna powoływał wybranych wprost na drzewo Wyraj w Rajcu. Wspinając się stamtąd na sam wierzchołek wyraju jako zmarli mogli stać się Ątelami czyli Bezciałymi Skrzystymi Ludźmi, którzy na wieki pozostali w Kłódzi złączeni ze Swątem.