Kontynuując cykl notek o finansowaniu partii politycznych dostrzegam potrzebę wyjaśnienia kilku podstawowych kwestii, które często umykają uwadze czytelników.
Najważniejsze akty prawne dotyczące finansowania partii politycznych w Polsce to: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483) oraz ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych. Tekst jednolity (Dz.U. 2018 poz. 580).
Konstytucja w art. 11. 2. stanowi, że finansowanie partii politycznych jest jawne. Jest to podstawowa zasada finansowania partii politycznych.
Ustawa o partiach politycznych w rozdziale czwartym (art. 23a-41) zatytułowanym Finanse i finasowanie partii politycznych określa składniki tworzące majątek partii politycznej. Na tej podstawie oraz przy uwzględnieniu zakresu toczącego się obecnie sporu politycznego można generalnie wyróżnić następujące źródła finansowania:
• samofinansowanie (głównie składki członkowskie)
• finansowanie ze środków niepublicznych (np. kredyty, darowizny)
• finansowanie ze środków publicznych (głownie subwencje i dotacje z budżetu państwa)
Od dłuższego czasu w Polsce toczy się dyskusja na temat modelu finansowania partii politycznych. Często zagadnienie to podnoszone jest w kontekście kampanii przedwyborczych, jako jeden z elementów programowych partii politycznych lub jako element taktyki prowadzonej walki politycznej. Generalnie na osi sporu po dwóch przeciwległych biegunach ścierają się dwa stanowiska. Zwolennicy pierwszego stanowiska, (najdalej idącego) opowiadają się za wprowadzeniem zakazu finansowania partii politycznych z budżetu państwa . Przedstawiciele drugiej opcji opowiadają się za utrzymaniem szerokiego finansowania partii politycznych z budżetu państwa, które de facto stanowi obecnie podstawowe źródło finansowania partii politycznych działających w parlamencie.
Prowadzony spór polityczny nie toczy się w próżni i obok pomysłów partii politycznych warto przedstawić tu stanowisko reprezentowane przez obywateli. Od początku transformacji ustrojowej większość społeczeństwa opowiada się za modelem samofinansowania partii politycznych opartym głownie na składkach członkowskich. Jednocześnie obywatele wyrażają sprzeciw, przeciwko „sponsorowaniu” partii politycznych przez bogatych biznesmenów, firmy lub inne podmioty posiadające osobowość prawną.
Naturalnym jest, że każdy obywatel chciałby płacić jak najniższe podatki. Warto odnotować, że w ostatnich 13 latach z budżetu państwa wydano na partie polityczne prawie miliard złotych . Zrozumiała staje się niechęć obywateli do finansowania partii politycznych z budżetu państwa.
Wydaje się, że najlepszym modelem finansowania partii politycznych byłoby samofinansowanie, jednak pozyskane w ten sposób środki są zazwyczaj niewielkie i wprost proporcjonalne do liczby członków. Jak pokazuje doświadczenie III RP, działania partii nigdy nie koncentrowały się na pozyskaniu, jak największej ilości członków, lecz raczej na pozyskaniu sponsorów lub poszukiwaniu innych źródeł finansowania. Sprzyjało to pogłębianiu się negatywnego trendu wykluczania politycznego obywateli na rzecz sponsorów i grup interesu. Takie działania w rezultacie prowadzą do ograniczenia rozwoju demokracji przedstawicielskiej.
Partie polityczne nie są kojarzone przez obywateli, jako element pozytywny lub element niezbędny dla zdrowego systemu demokratycznego. Notowania polityków nigdy nie były wysokie a w wyborach większość obywateli ciągle głosuje przeciwko konkretnej partii - niż opowiadając się za konkretną partią. Głosowanie negatywne bardzo często uzasadnia się wyborem mniejszego zła.
Na ogół obywatele nie uświadamiają sobie, że partie polityczne stanowią formę organizacyjną, za pomocą której sami mogą aktywnie realizować cele polityczne i wpływać metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa. Obywatele traktują partie, jako byty dość zamknięte, nieprzystępne, mało komunikatywne i niewrażliwe na głosy obywateli. Taka ocena zniechęca do angażowania się obywateli w działalność partii politycznych lub ich finansowego wspierania.
Być może wynika to z faktu, że obywatele nie są dostatecznie poinformowani o zaletach finansowania partii politycznych z budżetu państwa. Zazwyczaj pomijany jest fakt, że organy państwa mogą skuteczniej kontrolować wydatki partii politycznych oraz stawiać większe wymagania, co do ich transparentności. Skuteczność takich działań państwowych jest daleko większa niż gdyby takiej kontroli chcieli dokonywać zwykli obywatele pozbawieni wsparcia ze strony państwa.
Do świadomości publicznej niestety nie przebijają się opinie ekspertów dotyczące roli partii politycznych oraz pozytywnych skutków finansowania działalności partii politycznych z budżetu państwa.
Budżetowe finansowanie partii politycznych „może być usprawiedliwione i prawnie dopuszczalne – partie są, bowiem zgodnie z przyjętym w Polsce modelem prawnym składnikiem systemu parlamentarnego . Jawność finansowania partii politycznych zmniejsza ryzyko korupcji. Ale jednocześnie powinna wzmacniać ustrój demokratyczny, sprzyjać pluralizmowi politycznemu, powstawaniu i rozwojowi nowych partii oraz wyrównywać szanse w rywalizacji wyborczej.
Ustrojową zasada jawności finansowania rodzi po stronie obywateli prawo podmiotowe - prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów . W konsekwencji obywatele mają prawo zapoznawania się ze sposobami pozyskiwania i wydatkowania środków pochodzących z budżetu państwa.
W kolejnej notce przedstawię podstawowe stanowiska ekspertów zajmujących się problemem finansowania partii politycznych. Nie o nazwiska chodzi, lecz o prezentowane poglądy tak, aby przedstawić Państwu spektrum problematyki. Zachęcam do dyskusji.
Bardziej dociekliwych zapraszam do zapoznania się z moimi wcześniejszymi notkami na ten temat oraz do przeczytania komentarzy pod tekstem, w których często rozwijałem pewne rozważania.
https://www.salon24.pl/u/realkonkret/965901,o-finansowaniu-partii-politycznych-z-budzetu-panstwa-w-odpowiedzi-folt37
https://www.salon24.pl/u/realkonkret/913035,zakaz-korzystania-z-kredytow-bankowych-przez-partie-polityczne
https://www.salon24.pl/u/realkonkret/898106,zakazac-partiom-obrotu-obligacjami-skarbu-panstwa-i-bonami-skarbowymi
Inne tematy w dziale Polityka
