XX Przemyski Festiwal Poetycki: poezja a ‘bon mot’ w globalnej kulturze XXI wieku

Zgodnie z zapowiedzią ( w poprzedniej notce) prezentuję w ramach mojego uczestnictwa w XX Jubileuszowym Przemyskim Festiwalu Poezji 23-25 wrzesień 2020, niepublikowany jeszcze tekst, który przygotowałem na sesję eseistyczną przemyskiego festiwalu w 18-19 czerwca 2015 roku. Pełny tytuł:

Poezja a ‘bon mot’ w globalnej kulturze XXI wieku.

Wiersze Krzysztofa Kamila Baczyńskiego „Historia” i „Sur le pont d’Avignon’

Historia

Arkebuzy dymiące jeszcze widzę,

jakby to wczoraj u głowic lont spłonął

i kanonier jeszcze rękę trzymał,

gdzie dziś wyrasta liść zielony.

W błękicie powietrza jeszcze te miejsca puste,

gdzie brak dłoni i rapierów śpiewu,

gdzie teraz dzbany wrzące jak usta

pełne, kipiące od gniewu.

Ach, pułki kolorowe, kity u czaka,

pożegnania wiotkie jak motyl świtu

i rzęs trzepot, śpiew ptaka,

pożegnalnego ptaka w ogrodzie.

Nie to, że marzyć, bo marzyć krew,

to krew ta sama spod kity czy hełmu.

Czas tylko warczy jak lew

przeciągając obłoków wełną.

Płacz, matko, kochanko, przebacz,

bo nie anioł, nie anioł prowadzi.

Wy te same drżące u nieba,

wy te same róże sadzić jak głos

na grobach przyjdziecie i dłonią

odgarniecie wspomnienia i liście, jak włos

siwiejący na płytach płaskich.

Idą, idą pochody, dokąd idą,

których prowadzi jak wygnańców laski

ląd krążący po niebie. A może

niebo po lądzie dmące piaskiem

tak kształt ich zasypuje. Jak noże

giną w chleb pogrążone - tak oni

z wolna spływają. Piach ich pokrywa.

Jeszcze słychać śpiew i rżenie koni.

dn. 8.III.42 r.

Tom: Wiersze wybrane, 1942

Sur le pont d'Avignion

Ten wiersz jest żyłka słoneczna na ścianie

jak fotografia wszystkich wiosen.

Kantyczki deszczu wam przyniosę -

wyblakłe nutki w nieba dzwon

jak wody wiatrem oddychanie.

Tańczą panowie niewidzialni

"na moście w Awinion".

Zielone, staroświeckie granie

jak anemiczne pączki ciszy.

Odetchnij drzewem, to usłyszysz

jak promień - naprężony ton,

jak na najcieńszej wiatru gamie

tańczą liściaste suknie panien

"na moście w Awinion".

W drzewach, w zielonych okien ramie

przez widma miast - srebrzysty gotyk.

Wirują ptaki płowozłote

jak lutnie, co uciekły z rąk.

W lasach zielonych - białe łanie

uchodzą w coraz cichszy taniec.

Tańczą panowie, tańczą panie

"na moście w Awinion".

szpital, kwiecień 1941

Wstęp. O poezji, sieci internet, zmęczeniu siecią i popularności

Od lutego 2006 roku zarabiam na swoje utrzymanie prowadząc strony internetowe. Od tego czasu do czerwca 2015 roku a więc przez 9 i pół roku przeczytałem według ostrożnych obliczeń ponad pół miliona notek, not, postów, artykułów, obejrzałem kilkaset filmów oraz wysłuchałem wiele tysięcy clipów muzycznych.

Doświadczenie tego typu – czysto internetowe i niezwiązane z klasycznym drukiem – nauczyło mnie kilku rzeczy. I chciałem się nimi z Państwem podzielić.

Jeśli mówimy o kryzysie czytelnictwa literatury poetyckiej, zwijaniu się księgarni w przypadku Polski stoi za tym często kwestia finansowa – albo ludzie nie mają pieniędzy albo wydawnictwa nie mają pieniędzy albo kanały dystrybucji mają inne priorytety.

Najczęściej występują te 3 czynniki. Inaczej nie można wytłumaczyć zwinięcie się znakomitej księgarni „Traffic” w samym centrum Warszawy, 300 metrów od Nowego Światu.

Sama promocja czytelnictwa choćby prowadzona wielkimi środkami finansowymi, państwowymi i społecznymi oraz wolontariatu niewiele da jeśli nośnik czytelnictwa czyli warstwa inteligencji humanistycznej nie będzie finansować literatury pięknej – tomów poezji, czasopism literackich – czyli mówiąc krótko nie będzie mieć wystarczającej ilości pieniędzy.

Jest jeszcze innym czynnik popularyzatorski – charakterystyczny dla ery Internetu która ma swój charakterystyczny język blogerski, internautowy oraz forów społecznościowych. Są to emotikony, skróty literowe, powiedzmy ogólnie – slang internetu.

W internecie występują jeszcze dwa inne zjawiska: zmęczenie siecią oraz wielozadaniowość tak charakterystyczna dla „robotników” sieci. Użytkowników, surferów, blogerów, etc. Obydwa powodują bierność i wyłączanie się z życia społecznego a więc i uczestnictwa w kulturze.

Sieć w głównym swoim nurcie – jeśli idzie przynajmniej o Polskę - z kolei utrzymuje się z reklam a więc z tzw. klikalności i jest zorientowana na wydarzenia i sensacje.

Poezja nie wywołuje sensacji, dramatów, tragedii, seriali plotkarskich – i stąd nie daje klikalności a więc i zysków z reklam.

Posłużę się tutaj charakterystycznym obrazem jednego z 2 największych portali blogerskich Salonu24.pl na którym jestem od 2007 roku. Jeśli zaczyna się jakieś wydarzenie polityczne, przeważnie sensacyjne Salon24.pl jest zatkany setkami notek politycznych – a jednocześnie blogerzy piszący o kulturze wyłączają się w dość dużym stopniu unikając rozpłynięcia się w fali newsowej

Naukowcy mogą przedstawiać swoje badania mówiące, że ludzie uczestniczący w kulturze są szczęśliwsi, a artyści a więc i poeci są najmniej konfliktowi wśród wszystkich zawodów i profesji.

W świecie logistyki biznesowej, marketingu, reklam nikogo to nie wzrusza.

Są jednak przykłady z przed kilku dekad, które dają jednak inny obraz możliwości. I każą trochę inaczej spojrzeć na naszą polską rzeczywistość. Są to lata 60-te i 70-te XX wieku z modą na poezję, ale i z wielkimi postaciami polskiej kultury jak Marek Grechuta, Czesław Niemen, Wanda Warska czy Ewa Demarczyk. Śpiewali do tekstów wielkich polskich poetów jak Norwid, Białoszewski, Gałczyński, Baczyński, Tuwim.

Wymieniam postaci najbardziej znane.

‘Bon mot’

Jest też inna szalenie interesująca kwestia:

jak to się dzieje, że niektóre utwory są bardziej rozpoznawalne, częściej cytowane, bardziej popularne, inne nie? Otóż po wielu latach doszedłem do wniosku, że każdy taki wiersz czy tekst zawiera jakiś charakterystyczny i przemawiający do czytelnika zwrot, frazę, zwrotkę czy refren – która w dzisiejszych czasach śmiało można określić jako ‘bon mot’.

Trudno tutaj namawiać poetów, żeby zrezygnowali z pisania poezji wyrafinowanej używającej trudnych środków technicznych i przerzucili się na pisanie bon motów. Czekając na gwiazdy muzyki pop, żeby zrobili z ich tekstów przeboje. Jest to raczej niemożliwe. Możliwe jest natomiast, żeby delikatnie podsuwać taki pomysł ambitnym songerom.

Jest to ważne gdyż przykład dwóch wierszy wojennego przecież poety K. K. Baczyńskiego: „Historia” i ‘Na moście w Avignon’ pokazuje, że mimo ich oczywistego piękna – zaangażowanie dodatkowego czynnika jakim są artyści innych specjalizacji daje popularność i wpuszczenie w nurt kultury poszczególnych fraz czy całego wiersza.

Popularność poety rośnie wtedy, wzrasta sprzedaż jego tomów, robi się popularny.

W przypadku Baczyńskiego główna tutaj zasługa nieocenionej Ewy Demarczyk, która wyśpiewała kilka jego utworów. Starsi czytelnicy pamiętają wielkie jej przeboje do wierszy Baczyńskiego „Na moście w Avignon” i „Niebo złote ci otworzę” - śpiewane na polskich festiwalach piosenki.

Wszyscy je wtedy śpiewali, nucili, były popularne.

Również słynny wers kończący wiersz „Historia” – „Jeszcze słychać śpiew i rżenie koni” – wszedł jako bon mot do polskiej kultury dzięki jednemu z filmów w latach 70-tych.

Lekcja jaką się wynosi z wieloletniej lektury tekstów poetyckich jest też taka: częściej do obiegu trafiają wiersze piękne, o języku który da się użyć za tworzywo do songów, pieśni czy innych utworów muzycznych. Niż wiersze dosadne jak Tuwima, Hemara, Bursy, etc.

Wydaje się też, że ich los jest znacznie dłuższy.

‘Bon mot’ a rola festiwali poetyckich

Festiwale poetyckie takie jak przemyski o formule szerokiej pokazującej różne wykonania i zastosowania poezji służą wzajemnemu poznawaniu i przenikaniu sztuk. Pozwalają na szeroką analizę poszczególnych wierszy, esejów, pieśni, piosenek, teatralnych form, performance, recytacji, etc.

Z tego tygla zawsze coś wynika, gdyż współczesne sztuki zawsze się jakoś zazębiają, przenikają i uzupełniają.

netografia

Ewa Demarczyk pieśni do słów K.K. Baczyńskiego

„Na moście w Avignon”