Żeby zrozumieć kapitał społeczny, trzeba rozumieć, czym jest społeczeństwo. Częstokroć uważamy, że to zbiorowość ludzi zamieszkująca na pewnym terytorium. Ale takie przekonanie to za mało. Społeczeństwo to zbiorowość ludzi zamieszkujących dane terytorium, ale połączonych kulturą, wartościami, normami, tożsamością i interakcjami. Kapitał społeczny obejmuje kilka elementów, czyli po pierwsze normy społeczne takie jak współpraca, rzetelność.
Kolejnym elementem jest zaufanie do drugiego człowieka, jak i do siebie nawzajem w ramach tej wspólnoty. Zaufanie to pewnego rodzaju nadzieja, gotowość polegania na drugim człowieku, gotowość powierzenia mu życia i istotnych dla nas spraw w oparciu właśnie o nadzieję i wiarygodność. Abyśmy mogli zaufać, to zaufanie musi się w nas wykształcić, a kształtuje się ono od pierwszych dni życia. Najpierw w życiu dziecięcym, w relacji pomiędzy dzieckiem a matką. Kiedy matka dobrze opiekuje się dzieckiem, ono czuje się bezpieczne i wykształca się w nim zaufanie do świata i drugiego człowieka. Jeżeli to zaufanie pierwotne nie powstanie, to człowiekowi trudno jest później nabrać jakiegokolwiek zaufania. Następnie zaufanie kształtuje się w relacjach pomiędzy ludźmi. Im więcej razy zostaniemy zawiedzeni, im więcej złego doświadczymy, tym to zaufanie jest niższe.
Trzecie to zaangażowanie obywatelskie za działalność w różnego rodzaju organizacjach społecznych ukierunkowanych na realizację wspólnych oddolnych inicjatyw, ale także zaangażowanie w sprawy państwa, na przykład poprzez udział w wyborach. Innymi słowy, to staranie się o wpływ na rzeczywistość społeczną nas otaczającą. Zaangażowanie obywatelskie występuje wtedy, kiedy wierzymy, że mamy wpływ na otaczający nas świat, czyli mamy poczucie sprawczości. Jeżeli brak nam tego przekonania, nie wynieśliśmy go z domu, szkoły, czy otoczenia, to będziemy mieli trudności z zaangażowaniem się, ale nie znaczy, że jest ono niemożliwe. Do zaangażowania potrzebujemy społecznej sieci ludzi, do której możemy się włączyć, albo - jeżeli tej sieci nie ma - to musimy być pionierami w jej tworzeniu. Potrzebuje ono także umiejętności krytycznego myślenia, abyśmy naszą energię pożytkowali na cele dobre i budujące dla wspólnoty, oraz abyśmy byli odporni na manipulację.
Czwarte, kapitał społeczny, czyli lojalność wobec wspólnoty w której żyjemy. Tę lojalność powinniśmy nazywać patriotyzmem. Patriotyzm jest także normą i postawą, którą wynosi się przede wszystkim z domu i co ciekawe, bardziej z rozmów z dziadkami niż z rodzicami. Badania wykazały, że to jacy jesteśmy, w dużym stopniu zależy od dziadków. Zatem to relacja nie tylko z mamą, tatą, ale właśnie ze starszym pokoleniem jest kluczowa. Patriotyzm kształtujemy także w szkole, między innymi poprzez czytanie dzieł literatury dotyczących postawy narodowej, poznawanie historii bohaterów z przeszłości, którzy mieli i realizowali idee związane z lojalnością wobec własnej wspólnoty, a niekiedy poświęcili jej życie. Zatem kapitał społeczny to moc grupy, moc społeczeństwa do tego, aby razem realizować wspólne cele i interesy. Interesy - to takie mniej przyjemne słowo, ale może nie powinniśmy się go bać?
Poziom kapitału społecznego jest różny u różnych osób, przejawia się na różne sposoby w życiu codziennym i ma istotny wpływ na poziom bezpieczeństwa i dobrobytu jednostek. Na przykład zaufanie, które jest jednym z elementów kapitału społecznego, jest niezbędne do rozwoju człowieka. Dzieci wychowywane w atmosferze zaufania i bezpieczeństwa są mniej podatne na różnego rodzaju patologie, rzadziej wchodzą w przestępcze grupy społeczne, takie jak gangi, i rzadziej dołączają do sekt. W społeczeństwach o wysokim kapitale społecznym notuje się mniejszą liczbę ciąż wśród nastolatek oraz niższy poziom przestępczości wśród młodych ludzi.
Kapitał społeczny wpływa także na zdrowie psychiczne i fizyczne członków wspólnoty. W społeczeństwach o wysokim kapitale społecznym notuje się mniejszą liczbę samobójstw. Dzieje się tak nie tylko dlatego, że ludzie czują się bezpieczniej, ale także dlatego, że mają silniejsze wsparcie społeczne. Problem samobójstw nasila się, gdy więzi społeczne ulegają osłabieniu, podczas gdy kapitał społeczny buduje te więzi. W społeczeństwach o wysokim kapitale społecznym dzieci rzadziej pozostają same, ponieważ sąsiedzi wspierają się nawzajem, na przykład oferując opiekę nad dziećmi, kiedy rodzice są zajęci. Dzięki wzajemnej pomocy ludzie czują się bardziej związani ze swoją społecznością i mają większe poczucie bezpieczeństwa.
Silne więzi społeczne, które są podstawą kapitału społecznego, mają również wpływ na dorosłe życie. Dorośli, którzy mają dobre relacje z sąsiadami i innymi członkami społeczności, mogą liczyć na wsparcie w trudnych chwilach, co pomaga im radzić sobie z depresją, uzależnieniami, stresem i innymi problemami zdrowia psychicznego. Gdy umiera bliska osoba, wspierająca społeczność pomaga przejść przez okres żałoby. W sytuacji utraty pracy przyjaciele i znajomi mogą pomóc w znalezieniu nowego zatrudnienia. To nie jest nic złego, bo rekomendacja dobrze znanej osoby jako wartościowego pracownika przynosi korzyści wszystkim – zarówno pracodawcy, jak i pracownikowi.
Kapitał społeczny odgrywa również kluczową rolę w miejscu pracy. Pracownicy, którzy są nastawieni na współpracę, są rzetelni i lojalni wobec swoich kolegów oraz pracodawców, przyczyniają się do lepszego funkcjonowania przedsiębiorstw. Zaufanie w miejscu pracy sprzyja innowacyjności, terminowości i kreatywności, a także buduje atmosferę sprzyjającą realizacji celów firmy. Przedsiębiorstwa, w których brakuje zaufania, współpracy i lojalności, mają mniejsze szanse na rozwój i sukces. Zaufanie między pracownikami a menedżerami jest fundamentem efektywnego zarządzania i rozwoju przedsiębiorstwa. Oczywiście, możliwe jest budowanie firmy na zasadzie dyktatu i przymusu, ale takie podejście rodzi opór, prowadzi do nierzetelności i nielojalności pracowników, a w efekcie – do upadku firmy.
Dzięki kapitałowi społecznemu, pracownicy angażują się w swoją pracę, są bardziej skłonni do podejmowania inicjatyw na rzecz firmy i troszczą się o dobro swoich kolegów. Lojalność wobec pracodawcy i kolegów z pracy tworzy atmosferę, w której ludzie chcą pracować i czują się spełnieni. Praca przestaje być jedynie obowiązkiem, staje się miejscem realizacji własnych aspiracji, co pozytywnie wpływa na rozwój zarówno pracowników, jak i całej organizacji.
Wysoki kapitał społeczny ma również znaczenie po zakończeniu kariery zawodowej, w okresie emerytalnym. Badania pokazują, że jednym z największych problemów seniorów jest samotność. W społeczeństwach o wysokim kapitale społecznym życie seniora jest znacznie łatwiejsze. Sąsiedzi i lokalna społeczność interesują się losem starszych osób, oferując im pomoc w codziennych obowiązkach, takich jak zakupy czy prace domowe. Seniorzy mogą także angażować się w różnorodne inicjatywy społeczne, takie jak wolontariat, co pozwala im czuć się potrzebnymi i aktywnie uczestniczyć w życiu społecznym. Kontakt z młodszymi pokoleniami, na przykład poprzez wolontariat, jest bardzo ważny w kontekście międzypokoleniowego przekazu wartości.
Kapitał społeczny w Polsce.
Z badań przeprowadzonych przez dr Katarzynę Obłąkowską i dr Artura Bartoszewicza, których wyniki opublikowano w raporcie „Wybrakowany potencjał. Deficyt w polskim kapitale społecznym i patriotyzmie gospodarczym”, wynika, że kapitał społeczny w Polsce jest na poziomie niższym niż w wielu krajach Europy Zachodniej czy Skandynawii. Raport ten wskazuje na niski poziom zaufania społecznego i zaangażowania obywatelskiego, co może wynikać z trudnej historii Polski. Jako Polacy doświadczyliśmy bardzo długiego okresu bez własnego państwa. Polacy byli niszczeni przez inne narody, podlegali procesowi kolonizacji, który nazywamy tak romantycznie rozbiorami Polski. W tym czasie nasza kultura, zaufanie do siebie nawzajem, było niszczone przez zaborców, czyli przez Rosję, Niemcy i Austrię. Później, gdy odzyskaliśmy niepodległość w1918 roku, mieliśmy ją na krótko, bo nastała II wojna światowa. A następnie znowu kolejny okres niszczenia kapitału społecznego, zaufania tym razem przez Związek Radziecki, czyli czwartego kolonizatora. Zatem polska historia była bardzo trudna i niszcząca dla kapitału społecznego. Jeżeli dodamy lata zaborów, II wojnę światową, a potem okres PRL, to w rezultacie mamy prawie 200 lat, kiedy byliśmy poddawani procesowi degradacji kapitału społecznego i nie mieliśmy szansy rozwijać go tak mocno, jak rozwijały go na przykład państwa skandynawskie.
Badanie pokazało, że w naszym społeczeństwie jest 11 proc. liderów kapitału społecznego. Są to osoby, które niosą wysoki kapitał społeczny, uważają, że w Polsce jesteśmy uczciwi, wiarygodni, lojalni i życzliwi wobec siebie nawzajem, wierzą, że my Polacy mamy te dobre cechy, istotne dla kapitału społecznego. Tacy ludzie mają zaufanie społeczne, angażują się obywatelsko, czyli są członkami jakiś organizacji społecznej. Mają także często, choć nie zawsze, zaufanie do instytucji państwa, ten wymiar zaufania jest bardziej skomplikowany. Mają ponadto również zaufanie gospodarcze, czyli do polskich firm i ich produktów, a jest to bardzo ważne dla naszych przedsiębiorców i naszej zamożności. Zatem to są właśnie liderzy, którzy niosą wysoki kapitał społeczny i oni swoją postawą oraz swoją motywacją mogą zarażać kolejnych członków naszego społeczeństwa do tego, aby ten kapitał społeczny rozwijać.
Po liderach są przeciętniacy stanowią 33 proc. społeczeństwa, którzy charakteryzują się trzema lub czterema z tych cech. Przykładowo zauważają, że realizujemy normy wzajemności w społeczeństwie albo mają zaufanie społeczne i zaangażowanie obywatelskie. A wtedy na przykład nie ufają państwu, nie są patriotami gospodarczymi, czy też nie posiadają zaufania gospodarczego.
Największa część naszego społeczeństwa to maruderzy to grupa stanowiąca aż 42 proc. naszego społeczeństwa. To ci, którzy charakteryzują się tym, że posiadają jedną lub dwie cechy charakterystyczne dla kapitału społecznego. Na przykład ufają drugiemu człowiekowi lub angażują się w organizację społeczną, może też są patriotami gospodarczymi, albo mają zaufanie do państwa.
Ostatnia grupa to nędzarze to niestety duża część naszego społeczeństwa aż 13 proc. nazwana przez nas nędzarzami. To są ludzie, którzy nie niosą żadnego kapitału społecznego. Widzą społeczeństwo polskie tylko w czarnych barwach, są grupą bez żadnych norm wzajemności, nie ufają innym, nie angażują się w organizacje pozarządowe, nie ufają państwu. Nie są też patriotami, nie mają zaufania do przedsiębiorców, ani do polskich produktów i usług. I w ten sposób także nie wpływają na rozwój naszego społeczeństwa pozytywnie.
Niski poziom kapitału społecznego w Polsce to wyzwanie, ale i szansa na poprawę. Ważne jest, aby budować zaufanie społeczne, angażować się w działania obywatelskie, promować lojalność wobec wspólnoty i wzmacniać poczucie tożsamości narodowej. Każda inicjatywa, która sprzyja budowaniu kapitału społecznego, przyczynia się do poprawy jakości życia jednostek i całego społeczeństwa. Poprzez edukację, wspieranie inicjatyw społecznych i promowanie wartości wspólnotowych, możemy krok po kroku budować silniejsze i bardziej zjednoczone społeczeństwo, które będzie zdolne do realizacji wspólnych celów i stawiania czoła wyzwaniom przyszłości.
Celem Fundacji jest podejmowanie oraz wpieranie wszelkich inicjatyw służących rozwojowi gospodarczemu naszego kraju.
Nowości od blogera
Inne tematy w dziale Gospodarka
