Drozd: Inauguracja (koronacja) Putina

Jacek Drozd

Już dziś Władimir Władimirowicz Putin zostanie zaprzysiężony na funkcję prezydenta Federacji Rosyjskiej. Zważywszy na jego pozycję i znaczenie w Rosji, można pokusić się o stwierdzenie, że dokona się w tym kraju kolejna „koronacja na cara”. Oczywiście, sam akt zaprzysiężenia będzie oparty o ściśle określone procedury protokołu i zapewne bardzo starannie przygotowany oraz wyreżyserowany na potrzeby dzisiejszych mediów i przekazu dla społeczeństwa rosyjskiego. Zanim jednak Władimir Putin zostanie zaprzysiężony na trzecią w swojej karierze, „carską” kadencję, poszukajmy pewnych konotacji historycznych, i przyjrzyjmy się jak wyglądała sprawa obioru i koronacji cara w państwie moskiewskim w epoce nowożytnej.

Źródło: Veselahata.com. Open source.

Otóż, wybór oraz koronacja na urząd carski w epoce nowożytnej, zostały zaliczone przez Huberta Łaszkiewicza do kategorii „spektakli władzy carskiej”[1]. Pod tym pojęciem rozumie on „proces komunikacji, w którym władza objawia swoją tożsamość, komunikuje swoje cele i wychowuje poddanych do wiary, zaufania i posłuszeństwa wobec władzy (…) Komunikacja cara z jego poddanymi opierała się na zachowaniach, gestach i słowach, które były zrytualizowane, powtarzalne”[2].

Sam wybór na cara wg. Grigorija Karpowicza Kotoszychina[3] dokonywał się przez głosy hierarchii duchownej i Soboru Ziemskiego, czyli przedstawicieli ogółu świeckiego społeczeństwa Carstwa Moskiewskiego. Obrzęd koronacyjny („венчание на царство”) nawiązywał do obrzędu zaślubin i z ideologicznego punktu widzenia pokazywał, że car koronowany to car, który związał się ze swą domeną i był nierozdzielny z obszarem i ludźmi, którymi władał. W hierarchii godności tytuł „cara” traktowany był jako znak władzy uniwersalnej. Tytuł ten ustalił się w piśmiennictwie rosyjskim od XIV wieku, a u Kotoszychina, który opisuje czasy panowania pierwszych Romanowów występował w trzech wyraźnie odrębnych znaczeniach odnoszących się do Carstwa Moskiewskiego, prawosławnych władców księstw kaukaskich oraz tatarskich władców Kazania, Astrachania i Syberii. Obrzęd carskiej koronacji nawiązywał również do tradycji bizantyńskiej, wedle której namaszczenie monarchy było kulminacyjnym momentem wstąpienia nowego władcy na tron. Nie małe znaczenie ogrywała także symbolika religijna, m.in. namaszczenie cara krzyżem, zgodnie z opracowanym przez metropolitę Makarego ceremoniałem, a zastosowanym po raz pierwszy podczas koronacji car Iwana IV Groźnego w dniu 16 stycznia 1547 roku, a także przekazanie insygnium carskiego (świętej korony) – czapki Monomacha, symbolu władzy państwowej i władzy dziedziczonej z Bizancjum[4]. Jak podkreśla Borys Uspienski, bardzo ważną symbolicznie rolę odgrywało także tzw. „carskie miejsce”, znajdujące się naprzeciw umieszczonych w ikonostasie soboru Uspienskiego tzw. „carskich wrót”, które prowadziły do ołtarza czyli do Chrystusa, tak by obaj carowie, tzn. car ziemski i car niebiański mogli znaleźć się bezpośrednio obok siebie, co miało podkreślać boskie pochodzenie koronowanego[5]. Także namaszczenie nowego cara świętymi olejami miało swe ważne, rytualne znaczenie. W ten sposób car moskiewski uzyskiwał szczególny status sakralny wraz z charyzmatem władzy, która nadana wolą Bożą nie podlegała żadnym prawom ziemskim, a on sam stawał się jego pomazańcem.

Podsumowując, obrzędy koronacyjne carów moskiewskich były przede wszystkim świadectwem samoświadomości władzy i władcy. Były także scenariuszami informującymi o tym co sama władza o sobie myślała, natomiast świadomość odbiorców spektaklu koronacji, postępowała często za odmiennymi zasadami interpretacji i rozumienia władzy i osoby cara[6]. Z tego też względu, „spektakl władzy carskiej” rozegrany już dziś, powinien być niezwykle interesujący i wart obserwowania.

Kontakt z autorem: jacekdrozd@politykawschodnia.pl