Nie zawsze po drodze było mi z programem szkolnym, ale książki lubiłem od zawsze. W szkole byłem osobliwym typem wagarowicza, który na wagary uciekał…do czytelni miejskiej. Do dziś ten zwyczaj mi pozostał, czasem lubię się wymknąć i zatopić w niezliczonych książkach. Tak trafiłem na ciekawe podręczniki toponimii (toponomastyki), czyli nauki o nazwach miejsc zamieszkałych i niezamieszkałych. Zaciekawiły mnie nazwy miejscowości na ternie województwa w którym się urodziłem, a którego już nie ma.
Województwo tarnobrzeskie – jedno z 49 województw, ze stolicą w Tarnobrzegu, które na mapie Polski pojawiło się na mocy reformy administracyjnej z roku 1975. Istniało w latach 1975–1998, zostało utworzone z północnej części dawnego województwa rzeszowskiego, południowo-wschodniej części dawnego województwa kieleckiego i południowo-zachodniej części dawnego województwa lubelskiego.
Annopol – miasto założone w 1761 r. przez Antoniego Jabłonowskiego, który nazwał je na cześć swojej zony Anny. Element -pol pochodzi od greckiego polis – miasto, który był popularny na ziemiach ruskich w XVIII wieku. Na obszarze Polski pojawia się w nowszych nazwach, głównie we wschodniej części kraju.
Baranów Sandomierski – miasto, którego założenie datuje się na rok 1349. Nazwa ta pochodzi od nazwy osobowej Baran. Z uwagi na popularność tej nazwy w XII wieku oraz bliskie położenie względem Sandomierza wprowadzono określenie Sandomierski.
Koprzywnica – w XII w. w Koprzywnicy zostało założone opactwo Cystersów, pierwsze zapisy pochodzą z dyplomów klasztornych, z początku XIII wieku – Copriunica. W roku 1578 pojawia się nazwa Pokrzywnica, obie nazwy, w gwarze, stosowane są wymiennie. Rzeka nad którą leży miejscowość to Koprzywianką, dawniej Koprzywinicą. Nazwa pochodzi od wyrazu pokrzywa, który w staropolszczyźnie brzmiał koprzywa. Jest to przykład, wg Taszyckiego , nazwy topograficznej, najbardziej pierwotnego typu nazw osadniczych. Do rdzenia nazwy pokrzywa dodano formant -nica. Taki stan rzeczy potwierdza etymologia ludowa, wskazując obszar dzisiejszej Koprzywnicy jako miejsce słynące z dużej ilości pokrzyw.
Majdan Królewski – nazwa Maydan rejestrowana jest od XVIII wieku, początkowo oznaczała plac obozowiska. Później obozowisko robotników leśnych. Zestawienie nazwy majdan z przymiotnikiem królewski miało wyróżnić osadę jako królewszczyznę. Nazwy majdan, majdanek są nazwami typu kulturowego i są związane z gospodarką leśną, występują najliczniej w Polsce południowo-wschodniej.
Nowa Dęba – od XVII wieku znana jest wieś Dęba, według dokumentów historycznych, w okolicy była rzeka Dęba oraz las, również zwany Dęba. Są to przykłady nazw topograficznych. Jest to przykład bezprzyrostkowego przymiotnika rodzaju żeńskiego. Po drugiej wojnie światowej, w okolicy powstaje miasto, które w roku 1961 otrzymało drogą urzędową nazwę Nowa Dęba.
Opatów – według Jana Długosza jedna z pierwszych parafii po wprowadzeniu chrześcijaństwa, związana z opactwem benedyktynów na Łysej Górze. Nazwa kulturowa, utworzona za pomocą przyrostka -ow od wyrazu opat. Jej nazwa oznaczała własność opata.
Osiek – nazwa notowana od roku 1253 jako Ossek, w XIII w. obocznie występowała forma Hosiek. Było to wynikiem przybierania przez samogłoskę o protezy h w staropolszczyźnie. Nazwa Osiek, w średniowieczu oznaczała przesiekę lub zasiekę, czyli umocnienie obronne utworzone ze ściętych drzew.
Ożarów – miasto założone w roku 1569 przez Józefa Ożarowskiego, który otrzymał zezwolenie od króla Zygmunta Augusta na założenie miasta. Ożarów to klasyczna nazwa patronimiczna, pochodząca od nazwiska założyciela.
Połaniec – nazwa notowana od XII wieku, wtedy Połaniec otrzymał prawa miejskie. Etymologia nazwy nie jest jasna, prawdopodobnie pochodzi o rdzenia -pol, występującego w leksemach pole, połeć, które pierwotnie oznaczały pas ziemi.
Sandomierz – nazwę Zandomir notuje już bulla gnieźnieńska , obok takich grodów jak Kraków i Wrocław. Nazwa pochodzi od złożonego w tym miejscu grodu Sędomira, utworzona została za pomocą przyrostka dzierżawczego. Pod wpływem grafii łacińskiej (Sandomiria) utrwaliła się nazwa Sandomirz. gród wyróżniający się rodowodem i intensywnym rozwojem posiadał osady służebne, do najbardziej charakterystyczny w pobliżu Sandomierza należą: Skotniki, Świniary, Winiary, Kobierniki.
Smerdyna – zapisy wskazują na pierwotną nazwę Śmierdzina od czasownika śmierdzieć, z sufiksem – ina. Gw. Smerdzieć. Możliwe również pochodzenie od smerda – mały chłopiec. Etymologia ludowa wskazuje na pochodzenie nazwy od okolicznych kamieniołomów i procesu ich wydobycia, stad bardziej prawdopodobny wariant pierwszy, tj. od czasownika śmierdzieć. Nazwa po raz pierwszy wymieniona w XV w. w Liber benificiorum dioecesis Cracoviensis Jana Długosza.
Skwirzowa – nazwa po raz pierwszy wymieniona w Księdze dochodów beneficjów diecezji krakowskiej, w XIV wieku. Nazwa dwuznaczna, może pochodzić od skwirz – świerszcz lub może by nazwą patronimiczną od Skwirz – gród Skwirza. Według etymologii ludowej to zakwalifikowanie nazwy jak patronimicznej jest zgodne ze stanem faktycznym, brak bliższych danych.
Stalowa Wola – osada powstała wokół budowanej w latach trzydziestych XX w. huty stali. W roku 1936 osadzie nadano urzędową nazwę Stalowa Wola. Nazwa złożona, kulturowa. Zestawienie stalowa i wola jest zestawieniem sztucznym, wzorowanym na nazwach z członem wola które miały znaczeniowe uzasadnienie (zwolnienie mieszkańców na jakiś czas od podatków).
Tarnobrzeg – miasto założone w 1593 roku przez kasztelana sandomierskiego, Stanisława Tarnowskiego. Początkowo były to grunty wsi Michocin (obecnie Miechocin, osiedle Tarnobrzega) należącej do Michoty będące przysiółkiem Dzikowa – osady przyleśnej, należącej do Tarnowskich, która pełniła funkcję obozu podczas polowań. Zrost Tarno/brzeg nawiązuje do nazwiska założyciela oraz geograficznego usytuowania. Według Rosponda część tarno może nawiązywać do tarniny, która porastała brzegi Wisły.
Zawichost – nazwa notowana od połowy XII wieku. Zawichost powstał na ważnym węźle komunikacyjnym, dzięki temu w osadzie kontrolowano przerwy przez Wisłę. Według klasyfikacji semantycznej nazwa złożona-zrost, nazwa kulturowa, według etymologii ludowej przyjmuje się, że to nazwa żartobliwa, nawiązująca do zawijania chwostów, tj ogonów koniom przy przeprawianiu się przez rzekę.
P.S Jeśli kogoś zainteresował temat toponomastyki, to polecam książki K. Rymuta.
Inne tematy w dziale Rozmaitości
