Osoby, które nie wierzą w wolną wolę, są...

Uwaga, poniższy tekst w całości jest cytatem!

Fragment z:
https://charaktery.eu/artykul/sily-woli-do-woli

AGNIESZKA CHRZANOWSKA i DOROTA KRZEMIONKA: – Bywa, że zadajemy sobie pytanie: przypadek to czy konieczność, że sprawy tak się potoczyły? Przypadek czy konieczność – w tej alternatywie nie ma miejsca na wolność. Ludzie często mylą wolność...
ROY F. BAUMEISTER*: – To prawda. Często rozumieją wolność jako całkowitą niezależność, niepodleganie żadnym wpływom. Taka wolność sprowadza się do totalnie przypadkowego działania pod wpływem kaprysu lub impulsu. A to nie jest dobre ani dla jednostki, ani dla społeczeństwa. Dla wielu ludzi wolność sprowadza się do przekonania, że mogą robić, co tylko zechcą. Nie muszą hamować impulsów. Takie zachowanie może dostarczyć nam przyjemności tu i teraz, ale co to za wolność? To potrafi każde zwierzę, a my różnimy się od zwierząt tym, że możemy zmienić swoje zachowania, przystosować się do reguł społecznych. Potrafimy podejmować decyzje, uwzględniając dostępne nam możliwości i przewidując skutki naszych działań w dłuższej perspektywie czasu. Wolność polega na wyborze takich zachowań i możliwości, które nie są może zbyt atrakcyjne teraz, ale kiedyś przyniosą nam korzyści. Potrafimy pokonać aktualne impulsy. Nie poddajemy się zachciankom, ale myślimy, co jest dobre na dłuższą metę. Analizujemy różne wizje przyszłości, by określić, która jest lepsza, a następnie potrafimy tak pokierować swoim zachowaniem, by osiągnąć zamierzony cel. Wątpię, by studenci ciężko pracowali i uczyli się dlatego, że sprawia im to przyjemność. Robią to, ponieważ wierzą, że wykształcenie w przyszłości da im ciekawsze życie, wyższe zarobki, kontakty z interesującymi ludźmi. Odraczanie gratyfikacji jest podstawą wolnej woli.

Stanisław Jerzy Lec mawiał żartobliwie, że życie zmusza nas do wielu czynności dobrowolnych. Co na to psychologia? Wolna wola istnieje, czy jest tylko iluzją?
– Wolna wola ma różne znaczenia. Niektóre religie nadają jej znaczenie wręcz nadprzyrodzone. Sam nie wierzę w tak rozumianą wolną wolę. Interesuje mnie aspekt praktyczny, dotyczący tego, że ludzie mają możliwość podejmowania decyzji, kierowania swoim zachowaniem. I to się dzieje naprawdę, naprawdę dokonujemy wyborów. Tak rozumiana wolna wola wyewoluowała po to, byśmy mogli sprostać coraz większym wymaganiom życia społecznego. W tym znaczeniu jesteśmy bardziej wolni niż jakiekolwiek inne zwierzęta. Ludzie generalnie wierzą w wolną wolę, są przekonani, że mogą decydować o sobie. Co więcej, ta wiara ma widoczne konsekwencje dla ich zachowań.

Na przykład jakie? Co zmienia się w naszym zachowaniu, gdy jesteśmy przekonani, że mamy wolną wolę?
– Dzięki temu przekonaniu całe społeczeństwo lepiej funkcjonuje. Liczne badania pokazują, że ludzie, którzy wierzą w wolną wolę, zachowują się lepiej niż ci, którzy w nią nie wierzą. Są bardziej prospołeczni, moralni, mniej skłonni do agresji. Przekonanie, że ponosimy odpowiedzialność za swoje zachowanie, że potrafimy je kontrolować, że mamy możliwość podejmowania decyzji i dokonywania wyborów – sprawia, że traktujemy innych bardziej uczciwie i lojalnie, jesteśmy wobec nich fair. Osoby, które nie wierzą w wolną wolę, są bardziej skłonne kłamać, oszukiwać, snuć intrygi, a nawet kraść. Postępują bardziej konformistycznie, bezmyślnie naśladują zachowania innych, nie wierzą, że mogą postąpić inaczej. Nie są chętne do pomocy innym, a gdy popełnią błąd, nie mają poczucia winy.

Być może więc przekonanie o braku wolnej woli jest antidotum na poczucie winy. Pozwala nam usprawiedliwić różne niezbyt piękne czyny...
– Czasem wolimy przyznać, że nie mamy wolnej woli niż trwać w poczuciu winy. Nie jest ono bowiem przyjemnym uczuciem, ale prowadzi do zmiany zachowania w przyszłości. Sprawia, że postępujemy bardziej moralnie. Gdybyśmy mogli w jakiś sposób znieść poczucie winy, na przykład zażywając pigułkę znieczulającą nasze sumienie, ucierpiałaby na tym nasza kultura. Wina opiera się na poczuciu, że mogłem i powinienem był postąpić inaczej. Wspólnie z Tylerem Stillmanem przeprowadziłem badanie, które pokazało, że poczucie winy ma pozytywne skutki, promuje zachowania prospołeczne. Osoby, które nie wierzą w wolną wolę, są mniej skłonne do refleksji nad swoim zachowaniem i wyciągania wniosków ze swoich błędów.

----------------

*Roy F. Baumeister jest profesorem psychologii, pracuje na Florida State University, gdzie wspólnie z Dianne M. Tice kieruje Laboratorium Psychologii Społecznej.