durchaus einsichtige

Jeszcze jeden kamyczek do mego japońskiego ogródka...

Gdy naukowiec na starość zaczyna zajmować się filozofią, to istne dziwy wychodzą. Naukowiec - to Kurt Gödel, zaś jego sylwetkę i soczyste fragmenty z biografii przytacza Ark w swej ostatniej notce. Także, cytuje 14 filozoficznych postulatów Gödla - zarówno po angielsku jak i po polsku.

Niniejszy wpis - to uwagi na marginesie tej notki, zbyt obszerne na komentarz. Pomijam już prawdopodobny los tego tekstu jako potencjalnego komentarza - albo zostałby objęty milczeniem, albo by zniknął pod obfitą nawałą komentatorstwa, którą ostatnie wpisy arkowe sie cieszą (a któremu ja ponoć zazdroszczę).

Jedną z pozycji bibliograficznych, podanych przez Arka, jest książka Hao Wanga, chińskiego matematyka i logika pracującego w Stanach. . Fragmenty tej książki dostępne są w google.books.com (wystarczy wrzucić w Google ten zadziwiający zlepek słowny "durchaus einsichtige"). W komentarzach, Hao Wang używa frazy "attempt to outline" w odniesieniu do do Gödla filozoficznych wierzeń (co dość daleko stoi od Arkowego określenia - "credo") .

Także, Hao Wang określa łagodnie czternastkę postulatów Gödla jako "optimistic beliefs and conjectures" - czyli "optymistyczne wierzenia i przypuszczenia". Autor żałuje (taka figura retoryczna - sądzę), iż nie wiadomo na jakich przesłankach lub racjach - "reasons" - Gödel się opierał.

Jednak, dwie strony wcześniej (str. 314) podaje przykład sposobu myślenia Gödla. Otóż, w 1953 roku Eisenhower został prezydentem USA (jak wiadomo - wybór następuje jesienią poprzedniego roku, zaś inauguracja - w styczniu, przypisek mój - [t]). Nieco póżniej - w tym samym roku - zmarł Józef Stalin (osobnik znany [t]) oraz Robert Taft(konkurent Eisenhowera do nominacji republikańskiej w prezydenckich wyborach 1952 [t]).

Przypadek? O, nie! - twierdzi Gödel.

Wróćmy jednak do Gödla czternastki postulatów i Arkowego wykładu.

Dlaczego fraza "durchaus einsichtige" jest zadziwiająca - wręcz podejrzana? Dlatego, bo niemiecki przysłówek durchaus sam w sobie jest podejrzany, jego znaczenie waha się od "raczej" do "kompletnie". Więc - raj dla intrepretatorów. Sam przymiotnik einsichtige - tudzież. Dlatego w angielskim tłumaczeniu - jako dowód bezradności Wanga przy tłumaczeniu - wciąż jest podawany, jak sądzę - na wszelki wypadek:

7. The development of human thought since the Renaissance is thoroughly intelligible (durchaus einsichtige).

Przy tłumaczeniu na polski:

7. Rozwój ludzkiej myśli, począwszy od Renesansu, jest całkowicie rozumowy (plus wątpliwości Arka).

Ponieważ tłumaczenie jest z drugiej ręki (z angielskiego tłumaczenia) - obie frazy powinny być zawarte. Inaczej, byłaby to cudna ilustracja zjawiska głuchego telefonu.... od "zrozumiałego" bądź "poznawalnego" do... "rozumowego".

Dochodzi jeszcze kwestia rozumienia przez późnego Gödla "rozumienia", czyli wiedzy, poznania... Oto punkt 6 szkicu:

6. There is incomparably more knowable a priori than is currently known.

Ark opuścił "a priori " - choć różnica między poznaniem a poznaniem a priori jest większa niż między krzesłem a krzesłem elektrycznym.

Ta wstrętna gramatyka w punkcie 9!

9. Formal rights comprise a real science.

9. Prawa formalne stanowią rzeczywistą naukę.

W języku polskim - pod biczem konieczności poprawnej deklinacji - trzeba się zdecydować na przypadek gramatyczny, ergo - logiczny. Inaczej - co ma zawierać lub stanowić co?

Czy prawa formalne wchodzą w skład prawdziwej nauki, czy na odwrót - prawdziwa nauka składa się li tylko z praw formalnych?

Z twierdzeń Gödla wynika - mówiąc potocznie a filozoficznie - iż istnieją "prawa" niewywiedlne z aksjomatów, stąd nie-formalne (nieformalne znaczy co innego, np. wypowiedziane po paru kieliszkach na imieninach u cioci lub na salonowym blogu). Zatem, prawa formalna wchodzą, owszem, ale także - w domyśle - inne. Zatem, nie stanowią one nauki. Zgadzałoby się to z punktem 6, w którym Gödel upomina się o rangę wiedzy a priori- czyli tej poza doświadczeniem lub dowodem logicznym.

Znowuż, opuszczenie a priori powoduje miszmasz. Przy okazji, "Formal rights" - dziwnie, bardzo dziwnie brzmi. Język angielski dobitnie rozgranicza dwa sensy "prawa", "prawo do czegoś" - right i "prawidłowość" - law. Sensownym zwrotem byłoby "Formal laws"... Ktoś tu coś pomieszał, lecz tym razem nie Ark!! Może chiński też nie oddziela obu znaczeń? ODpowiedź na to pytanie wykracza poza moje poznanie, czy a priori czy a posteriori.

W punkcie 11:

11. The higher beings are connected to the others by analogy, not by composition.

Z Arka wychodzi cały fizyk, gdyż tłumaczy enigmatyczne "composition" jako fizykalny "skład":

11. Wyższe istoty są połączone z innym poprzez analogie a nie poprzez skład.

Gdyby wyszedł z Niego muzyk, napisałby po prostu "przez kompozycję" lub "jako utwór", gdyby matematyk - "przez złożenie", gdyby logik - "przez rachunek logiczny".

Ponieważ Gödel był raczej logikiem (z matematycznymi ciągotami - choć to sprawa dyskusyjna - bardziej niż muzycznymi lub fizycznymi), stąd - uważam - o to ostatnie mu chodziło Byłoby to bardzo bliskie interpretacji matematycznej lub artystycznej a wciąż bardzo dalekie fizykalnej.

Hao Wang, biograf Gödla, na wielu stronach zastanawia się nad sensem, znaczeniem, podstawą racjonalną czternastki postulatów. Jedyny postulat, którego sens wydaje się dlań być zrozumiały - to

1. The world is rational.

Dla wyżej podpisanego - też ten jeden jest zrozumiały, abstrahując od zgadzania się czy niezgadzania z nim.

Na koniec, Ark pisze, iż "Gödel otworzył tu puszkę Pandory" - i zapowiada ciąg dalszy. Ma być też o wężach.