Co wolno związkom?

W polskich mediach trwa dość intensywna nagonka na tzw. „przywileje związkowe” czyli po prostu uprawnienia związkowców wynikające z ustawy o związkach zawodowych. Warto zatem przyjrzeć się rozwiązaniom w innych krajach europejskich, dotyczących oddelegowania pracowników do pracy związkowej oraz przekazywania pomieszczeń i sprzętów biurowych przez pracodawcę. Wiedzy w tym zakresie dostarczawww.worker-participation.eu, portal internetowy na temat związków zawodowych i stosunków pracy w Europie, prowadzony przez Europejski Instytut Związków Zawodowych (instytucja badawcza).

BELGIA Wymiar czasu oddelegowania dla działaczy związkowych zależy od liczby pracowników. W przedsiębiorstwie między 300 a 500 pracowników, organizacji związkowej przysługują trzy etaty związkowe w pełnym wymiarze godzin. W większych przedsiębiorstwach, każdy związek zawodowy dysponuje swoim biurem zapewnianym przez pracodawcę, z telefonem a czasem również faxem i komputerem. Członkowie rad pracowniczych i reprezentanci związku zawodowego mają prawo do płatnych szkoleń odbywanych w trakcie dnia pracy, organizowanych przez związki zawodowe. Szczegóły dotyczące częstotliwości szkoleń i innych kwestii zawierane są w branżowych układach zbiorowych, zwykle jest to 6-8 dni w roku. Szkolenia są opłacane przez związki zawodowe, wynagrodzenie za dni pracy opłacane jest przez pracodawcę.

BUŁGARIA Przewodniczący związku zawodowego ma prawo do oddelegowania, które bardziej szczegółowo opisane jest w układzie zbiorowym. Minimum to 25 godzin w roku. Prawo to dotyczy również pracowników, którzy są przewodniczącymi związków na poziomie branży, regionu i kraju. Związek zawodowy ma prawo do wykorzystania środków niezbędnych do jego funkcjonowania. Reprezentanci pracowników, zarówno wybrani by reprezentować prawa społeczno-gospodarcze pracowników, jak i wybrani w celu egzekwowania prawa do informacji i konsultacji, mają prawo do oddelegowania jeśli konieczne jest to do wypełniania ich obowiązków związanych z pełnioną funkcją, poprzez zmniejszenie godzin pracy lub dodatkowy urlop. Mają prawo do udziału w szkoleniach. Wszystkie te ustalenia muszą być uzgodnione z pracodawcą i zapisane w układzie zbiorowym lub innym porozumieniu.

CZECHY Reprezentanci pracowników mają prawo do „niezbędnego” płatnego oddelegowania. Dla organizacji związkowych oznacza to zwykle częściowe oddelegowanie z miejsca pracy w przedsiębiorstwach, gdzie mają między 400 a 600 członków oraz pełne i płatne oddelegowanie, gdy liczba członków przekracza 600 osób. W zakładach pracy gdzie liczba członków przekracza 1500 osób, etaty związkowe przysługują dwóm osobom ze związku. Związkowcy mają również prawo do pięciu płatnych dni urlopu na związkowe szkolenia. Pracodawcy powinni zapewnić, „w rozsądnej skali” pokoje z niezbędnym wyposażeniem oraz płacić za utrzymanie i eksploatację, zapewnić potrzebną pracownikom dokumentację. Szczegółowy zakres wsparcia oferowanego przez pracodawcę nie jest regulowany prawnie.

DANIA Reprezentanci związkowi zwykle są oddelegowani do pełnienia funkcji związkowych. Mają prawo do płatnych urlopów szkoleniowych na szkolenia organizowane przez związek. Szczegóły zależą od zapisów w branżowych układach zbiorowych. Od 2007 r. w kilku układach zbiorowych reprezentanci związkowi mają prawo do 4 płatnych dni na szkolenia. Koszt szkoleń jest finansowany z funduszu powołanego przez obie strony.

FRANCJA Delegaci związkowi mają prawo do płatnego czasu na działalność związkową. W przedsiębiorstwach 50-50 pracowników to 10 godzin miesięcznie,             151-499 – 15       godzin miesięcznie, powyżej 500 pracowników – 20 godzin miesięcznie. Reprezentanci sekcji związkowych ze związków niereprezentatywnych na poziomie zakładu pracy, mają prawo do 4 płatnych godzin miesięcznie jeśli w firmie jest co najmniej 50 pracowników. Osoba, która jest jednocześnie delegatem pracowników, delegatem związku zawodowego oraz członkiem rady pracowniczej, w większej firmie może uzyskać 55 godzin miesięcznie na wykonywanie swoich funkcji. Jeśli związek jest reprezentatywny na poziomie zakładu pracy (popiera go 10% pracowników), działacze mają prawo do 10 godzin rocznie przeznaczanych na przygotowanie się do negocjacji, jeśli w firmie pracuje ponad 500 osób, lub 15 godzin rocznie, jeśli firma zatrudnia ponad 1000 pracowników. W przedsiębiorstwie powyżej 200 zatrudnionych, pracodawca musi zapewnić pokój dla wszystkich sekcji związkowych, niezależnie od tego czy są reprezentatywne na poziomie zakładu pracy czy nie, a w przedsiębiorstwach powyżej 1000 zatrudnionych, każdy związek reprezentatywny na poziomie zakładu pracy, ma prawo do własnego pokoju.

WĘGRY Reprezentanci związków zawodowych mają prawo do 2 godzin miesięcznie płatnego oddelegowania na każdych trzech członków związku w firmie. Jeśli nie wykorzystają tych godzin, mają prawo do finansowego odszkodowania, maksymalnie połowy dostępnego czasu. Związek zawodowy powinien mieć siedzibę w celu wykonywania funkcji związkowych.

IRLANDIA Nie istnieją prawne zapisy regulujące czas na wykonywanie zadań związkowych dla pracowników – reprezentantów związkowych. Jednakże Code of Practice orzeka, iż powinni mieć prawo do oddelegowania „koniecznego do wykonywania swoich funkcji”, na które mogą być nałożone „rozsądne ograniczenia”. Zwykle jest to regulowane w porozumieniach zawieranych z pracodawcą, jeśli zaś takich porozumień nie ma, przedstawiciele pracowników powinni uzgadniać je wcześniej. Czas oddelegowania powinien być wykorzystany na spotkania związkowe, szkolenia przydatne reprezentantom pracowników. W praktyce wymiar czasu oddelegowania może się znacznie różnić w zależności od przedsiębiorstwa. W sytuacji, gdy jest wielu zatrudnionych oraz związek jest dobrze zorganizowany, jeden lub więcej przedstawicieli związkowych może sprawować funkcje związkowe na pełen etat. W innych przypadkach czas oddelegowania może być bardzo ograniczony. Zaleca się by reprezentanci pracowników mieli „rozsądny dostęp” do zakładu pracy, gdzie mają członków, miejsca gdzie mogą umieszczać informacje związkowe, zbierać deklaracje członkowskie oraz dystrybuować materiały związkowe. Powinni mieć również dostęp do odpowiedniego szczebla kierownictwa. Praktyka może jednak wyglądać różnie.

NORWEGIA Na podstawie podstawowych porozumień, reprezentanci związkowi są uprawnieni do czasu potrzebnego na wykonywanie swoich obowiązków. Szczegóły zapisane są w zakładowych porozumieniach. Mogą organizować spotkania związku w czasie godzin pracy bez utraty wynagrodzenia. Dostają wynagrodzenie za czas poświęcony na prowadzenie negocjacji z kierownictwem oraz za spotkania rady pracowniczej. W praktyce, reprezentanci związkowi są całkowicie oddelegowani na stanowiska związkowe w większych firmach, ich wynagrodzenia będzie pokrywał pracodawca. Podstawowe porozumienie rozstrzyga również o materialnym wsparciu dla związku zawodowego. Zwykle jest to dostęp do urządzeń biurowych, czyli telefonu, faxu oraz szafki. Mogą również korzystać z usług zewnętrznych ekspertów, przy uprzednim poinformowaniu kierownictwa, co jest regulowane w układach zbiorowych.

HISZPANIA Reprezentanci związkowi mają takie same uprawnienia do oddelegowania jak reprezentanci rad pracowniczych, którzy są uprawnieni do wykorzystania czasu pracy na sprawowanie swoich funkcji. W firmach do 100 pracowników jest to 15 godzin miesięcznie, między 101-250 pracowników to 20 godzin, 251-500 to 30 godzin, 501-750 to 35 godzin, powyżej 750 – 40 godzin miesięcznie. Jest to minimum, które może być rozszerzone w układzie zbiorowym. W praktyce, w większych przedsiębiorstwach, prawo do oddelegowania jest wykorzystywane przez kluczowych członków związku do poświęcania się całkowicie sprawowaniu funkcji związkowych. Wielu liderów związkowych na poziomie lokalnym i regionalnym to pracownicy przedsiębiorstw. Pracodawca jest zobowiązany udostępnić radzie pracowników pomieszczenia, tablice ogłoszeń. W większości przypadków również związek zawodowy ma prawo do tablicy ogłoszeń, a w przypadku gdy w firmie jest więcej niż 250 pracowników, także do lokalu. W układzie zbiorowym można umieścić zapisy poprawiające te rozwiązania.

SZWECJA Prawodawstwo szwedzkie nie określa dokładnie wymiaru czasu oddelegowania na działalność związkową. Po prostu stanowi, iż płatny czas pracy powinien być zapewniony „zgodnie z potrzebami” jednak „nie powinien być dłuższy niż możliwości w danym miejscu pracy”. Porozumienia na poziomie zakładowym często ściślej określają co rozumie się pod pojęciem „rozsądny” i interpretacje mogą być różne.

WIELKA BRYTANIA Przedstawiciele związków zawodowych mają prawo do płatnego oddelegowania w „rozsądnym wymiarze” by mogli wykonywać zadania związane z reprezentowaniem pracowników i uczestniczyć w szkoleniach. Prawo nie rozstrzyga czym dokładnie jest „rozsądny wymiar” i pracodawca może odmówić oddelegowania jeśli uważa, że jest zbyt częste lub niewskazane w danym momencie. W większych zakładach pracy wyżsi rangą przewodniczący związkowi mogą być zwolnieni z obowiązków pracowniczych częściowo bądź całościowo jednak zdarza się to coraz rzadziej. Badania wskazują, że działacze związkowi wykorzystywali na działalność związkową średnio 12,5 godziny tygodniowo, również w domu. Prawo dostępu do urządzeń i pomieszczeń jest ograniczone do określonych okoliczności, związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy, redukcjami zatrudnienia i zmianami biznesowymi. Przedstawiciele związków zawodowych nie dysponują ogólnym prawem zezwalającym im na korzystanie ze sprzętów i pomieszczeń. Zależy to od porozumień z pracodawcą. W 2009 r. zaproponowano nową wersję uprawnień związkowych. Proponuje się, by „Pracodawcy tam gdzie to możliwe, ułatwiali działaczom związkowym dostęp do niezbędnych urządzeń i pomieszczeń by mogli efektywnie wykonywać swoje zadania i komunikować się z członkami związku i innymi działaczami związkowymi różnego szczebla”. Oznacza to dostęp do pomieszczeń wykorzystywanych na organizowanie spotkań, dostęp do telefonu i innych komunikatorów, do tablicy ogłoszeń, przestrzeni biurowej oraz przestrzeni bardziej prywatnej, gdzie pracownik może spotkać się ze swoim związkowym przedstawicielem, jak również dostęp do członków pracujących w innych lokalizacjach i do elektronicznych narzędzi komunikacji.

Źródło: „Kronika związkowa OPZZ”, nr 27(2037)/2011, http://opzz.org.pl/