Polska aferalna/pokaz "Oszołoma" Zalewskiego w Krakowie

Już w najbliższą środę, 20 stycznia 2010 r. o godzinie 18:00, w Krakowie odbędzie się spotkanie dyskusyjne poświęcone aferalnym wątkom historii gospodarczej III RP, zorganizowane przez nas wspólnie z Klubem Pralnia.

Gościem spotkania będzie dr Krzysztof Pietrowicz z Zakładu Interesów Grupowych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, który bada ten temat naukowo, autor opracowania „20 afer gospodarczych na 20 lat III RP”, które ukazało się w najnowszym, 48. numerze naszego pisma. Dyskusję poprowadzi Remigiusz Okraska, redaktor naczelny „Obywatela”.

Debatę rozpocznie pokaz filmu Jerzego Zalewskiego (członka Rady Honorowej „Obywatela”) pt. „Oszołom”. Film poświęcony jest postaci Michała Falzmanna, inspektora NIK, który odkrył tzw. aferę FOZZ, największą aferę finansową w Polsce po upadku komunizmu, a następnie zmarł w niewyjaśnionych okolicznościach.

Wstęp na spotkanie i pokaz filmu – wolny.

Dyskusyjny Klub „Obywatela”, 20 stycznia 2010 (środa), godz 18:00, Klub Pralnia, ul. Studencka 15, Kraków.

Kontakt: Liliana Milewska, 508173362

 Dr Krzysztof Pietrowicz:  20 afer gospodarczych na 20 lat III RP

Afery gospodarcze, poza tym, że są niewątpliwie zjawiskami nośnymi medialnie, wydają się być ważne z kilku powodów. Na przykład z badawczego punktu widzenia, przestudiowanie kolejnych afer daje interesującą wiedzę dotyczącą kształtowania się gospodarki rynkowej w Polsce. Z kolei z perspektywy obywatelskiej, przyjrzenie się poszczególnym przypadkom afer pozwala na uchwycenie dość istotnych patologii życia społecznego.
Spróbuję na przykładzie bardzo krótko omówionych dwudziestu wybranych afer (po jednej na każdy rok trwania III RP) pokazać pewne specyficzne cechy tych zjawisk, które jednocześnie wydają się być ważne dla zrozumienia otaczającej nas rzeczywistości. Przykłady, które wybrałem, nie obejmują wszystkich największych czy najbardziej znanych afer ostatnich dwóch dekad, lecz te, które moim zdaniem dobrze ilustrują istotne zjawiska powiązane z tymi zdarzeniami.
Jakie zjawisko możemy nazwać aferą gospodarczą? Można przyjąć, że jest to rozłożone w czasie, złożone działanie grupy osób, które dążą do uzyskania poprzez zmowę nieprawomocnej korzyści kosztem dobra wspólnego. Kluczowe wydaje się tu pojęcie zmowy: jest to działanie mające na celu oszustwo, cechujące się m.in. tajnością, koordynacją działań oraz przewagą informacyjną nad osobami nie uczestniczącymi w zmowie. W przypadku afer gospodarczych zmowa ma umożliwić uzyskanie nieprawomocnych korzyści, które osiąga się poprzez m.in. łamanie formalnych i nieformalnych norm i reguł. Zmowa zapewnia poczucie bezpieczeństwa (i poniekąd bezkarności) aktorów zaangażowanych w działalność aferalną.
Złożoność działania aferalnego przejawia się tym, że aktorzy je podejmujący wykorzystują (a w niektórych wypadkach tworzą) rozbudowaną sieć powiązań. Oczywiście, grupa aktorów inicjujących aferę nie musi tworzyć złożonej sieci, lecz w przypadku afer gospodarczych jednym z istotnych elementów jest ich skala – a ta wymaga (świadomego bądź nie) zaangażowania wielu osób.
Afery gospodarcze poza tym, że godzą w dobro wspólne, są również działaniami niezgodnymi z interesem państwa. Nie oznacza to jednak, że warunkiem koniecznym dla zaistnienia afery gospodarczej jest złamanie obowiązującego prawa. Niemniej jednak próba uzyskania nieprawomocnej korzyści oraz zmowa (i związana z nią tajność) świadczą, że aktorzy podejmujący tego rodzaju działania sami definiują je jako potencjalnie nielegalne. Innymi słowy, działania aferalne to takie, co do których nie istnieją wiarygodne przesłanki, że były one skutkiem błędu, następstwem uprawnionego ryzyka biznesowego lub nieprzewidzianych okoliczności zewnętrznych.
I ostatnia sprawa – istniejąca wiedza odnośnie do afer, związana jest z aferami ujawnionymi. Okoliczności ujawniania afer są rozmaite, np. działalność służb policyjnych, prokuratury, instytucji kontrolnych, konflikty interesów osób zaangażowanych w działania aferalne, śledcza działalność mediów. Jednak ujawnienie nie jest warunkiem koniecznym, aby móc mówić o aferze (choć pojawiają się oczywiste pytania: ile jest afer nieujawnionych, czy różnią się znacząco od tych, które zostały ujawnione itp.). Ujawnienie afery jest jednak ważne, ponieważ może nieść ze sobą istotne skutki strukturalne, odmienne od skutków samej afery. Warto zauważyć, że afery ujawnione po latach również mogą mieć konsekwencje strukturalne (do momentu ujawnienia nieuświadomione), ale w tym wypadku sam fakt ujawnienia niekoniecznie powoduje takie konsekwencje. Spośród trzynastu kolejnych polskich rządów po 1990 r., przyczyną upadku trzech były m.in. ujawnione przez media afery gospodarcze (chodzi o tzw. aferę InterAms, aferę Rywina oraz aferę gruntową).

(...)

Można czasami usłyszeć stwierdzenie, że afery gospodarcze to sprawa zamknięta – coś, z czym mieliśmy do czynienia na początku transformacji ustrojowej. Można też spotkać się z opiniami, że są to zjawiska marginalne, tak ilościowo (zgodnie z tezą, że wśród wielu rozmaitych zjawisk, zdarzają się i afery), jak i jakościowo (bo nie dotyczą one kluczowych zjawisk gospodarki i nie są w nie zaangażowane osoby rzeczywiście ważne dla gospodarki i polityki).
Gdy piszę te słowa, jest początek października 2009 r. Sprawa „Trójkąta Buchacza” jest nadal aktualna: w kolejnych raportach NIK możemy przeczytać o istniejących nieprawidłowościach. Cały czas nie wiemy, jak dokładnie przebiegały afery FOZZ i Art-B. Tymczasem Grzegorz Żemek stara się o przedterminowe zwolnienie z więzienia (na razie nieskutecznie), Aleksandrowi Gawronikowi już udało się wyjść na wolność, natomiast Bogusław Bagsik jest ponownie nieuchwytny. Nadal nie mamy w Polsce laboratorium frakcjonowania osocza (a sprawa związana z budową LFO w Mielcu została sądownie umorzona). Procesy Marka Dochnala toczą się powoli, rząd tymczasem planuje kolejne prywatyzacje. Ponownie wraca „afera hazardowa”, w którą okazują się być wplątani czołowi politycy rządzącej partii... Długo można by jeszcze wymieniać. Zjawiska marginalne? Sprawy z początku lat 90.? Chyba jednak nie.

Cały tekst w najnowszym numerze OBYWATELA.