W ostatnich latach często w mediach słyszymy wiele o atrakcyjnych zamkach zbudowanych przez Krzyżaków. Planując kolejną wycieczkę po Polsce zainteresowałam się historią ruin zamku w Radzyniu Chełmińskim.
We wczesnym średniowieczu na ziemiach dzisiejszego Radzynia Chełmińskiego istniał gród drewniano-ziemny, który należał do Pomezanów, jednego z plemion pruskich. Według Roczników Długosza w 1015 roku książę Bolesław Chrobry zdobył to grodzisko, przyłączając Pomezanię do Polski. Na mapce poniżej Pomezania zaznaczona jest różowym kolorem, leży przy ujściu Wisły do Bałtyku.
Mapa Polski za panowania Bolesława Chrobrego w latach 992-1025
Pomezanie było to jedno z plemion pruskich.
Prusowie w XIII wieku
Prusowie był to plemienny lud bałtyjski, zamieszkujący ziemie od Wisły do Niemna. Na tym terenie w XIII wieku żyło około 180-200 tysięcy mieszkańców, którzy mówili językiem pruskim, podobnym do języka litewskiego i łotewskiego, należącym do podgrupy języków bałtyckich. Na teren Warmii Prusowie przybyli podobno ok. V wieku p.n.e.
Plemiona Bałtów ok. 1200 r.
Chrzest Prus 18 II 1216r.
W XII wieku do tereny Prus przybywali w celach misyjnych pierwsi cystersi. Z Radzyniem Chełmińskim związany był misjonarz Christian, który dotarł tam ok. 1210 roku. Krystyna Zielińska-Melkowska w pracy Święty Christian - cysters - misyjny biskup Prus ciekawie opisała działalność tego kapłana. [1]
W 1216 roku pruscy wodzowie Survabuna i Warpode wraz z misjonarzem Christianem udali się do Rzymu. Papież INNOCENTY III w dniu 18 lutego 1216 roku wydał bullę poświadczającą Chrzest Prus. Równocześnie Christian otrzymał z rąk papieża sakrę biskupią wraz z urzędem biskupa generalnego Prus. W takich okolicznościach Prusy dołączały do rzymskiego chrześcijaństwa. [2]
W 1218 biskup Christian otrzymał od Konrada Mazowieckiego Grudziądz, zaś w 1222 roku na mocy dokumentu "łowickiego" ziemię chełmińską. [3] [4]
Ziemia Chełmińska przekazana biskupowi Christianowi przywilejem z 1222r.
Na początku XIII wieku gród w Radzyniu Chełmińskim należał do wojewody mazowieckiego Krystyna, zamordowanego w 1217 roku z polecenia Konrada Mazowieckiego. Po jego śmierci w 1224 roku synowie sprzedali gród za 80 grzywien srebra biskupowi Christianowi.
W 1231 roku biskup Christian zawarł umowę z Krzyżakami, tj. Zakonem Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie. Za otrzymaną pomoc przekazał im 1/3 swoich ziemi wraz z grodem w Radzyniu Chełmińskim, sobie zatrzymał 2/3 ziemi oraz prawa zwierzchnictwa na całym terytorium.
Pomimo że biskup Christian był dobroczyńcą Krzyżaków, szybko stał się ich głównym wrogiem, cele ich działalności były inne. Cysterska misja biskupa dążyła konsekwentnie do chrystianizacji Prus. Krzyżacy planowali wyłącznie podbój Prus i stworzenie własnego silnego państwa zakonnego. [1]
W roku 1233 biskup dostał się do niewoli pruskiej w Sambrii, skąd rodzina wykupiła go w 1239 roku za 400 grzywien srebra. W tym czasie Krzyżacy przejęli wiele ziem należących do biskupa niszcząc jego misyjne dzieło.
Zamek Krzyżacki w Radzyniu Chełmińskim
Już w 1234 roku Krzyżacy na polecenie mistrza Hermana von Balk zbudowali pierwotny gród warowny o konstrukcji drewniano-ziemnej, zwany Ratzin. W roku 1251 Ratzin stał się siedzibą komtura. Pierwszym komturem był Hartwich. [7]
Nie wiadomo dokładnie, kiedy przystąpiono do budowy zamku. W 1329 ukończono budowę ceglanego zamku komturskiego nad Jeziorem Zamkowym, otoczonego fosą nawadnianą z jeziora. Kamienny fundament powstał na planie prawie kwadratu (52,8 m*52,1 m). [1]
Plan zamku wysokiego z Radzyniu Chełmińskim
1. Wieża główna, 2. Przejazd, 3. Kaplica,
4. Refektarz, 5. Kapitularz, 6. Dormitorium,
7. Ganek, 8. Dziedziniec.
W północno-zachodnim narożu znajdowała się masywna, ośmioboczna wieża pełniąca funkcję wartowniczą i sygnalizacyjną. Krzyżacy swoje zamki rozmieszczali w odległości około 20 km, tak aby móc przekazywać sobie sygnały świetlne.
Na parterze i w piwnicach mieściły się pomieszczenia gospodarcze, magazyny żywności i zbrojownia. Na wyższych kondygnacjach były spichrze i ganki obronne. Skrzydła zamku wokół dziedzińca otaczał krużganek.
Rekonstrukcja zamku z XIV wieku
W kolejnych latach zbudowano wiele zamków o regularnym kształcie wzorowanym na architekturze warowni z Radzynia Chełmińskiego.
Historia zamku w kolejnych wiekach opisana jest na stronie Radzyń Chełmiński. Ruina zamku komturów krzyżackich.
Litografia Napoleona Ordy z 1880 r.
Widok dzisiaj południowej ściany.
Zrekonstruowany fragment wykonano z jaśniejszej cegły
Osadnictwo niemieckie na terenie Prus
Dzisiaj podziwiając pozostałości zamków krzyżackich, w tym w Radzyniu Chełmickim, możemy sobie wyobrazić jak przebiegało osadnictwo niemieckie na tych ziemiach.
Miejscowa ludność pruska w XIII wieku nie posiadała jeszcze organizacji państwowej, a więc łatwo można było ją pokonać. Krzyżacy górowali nad nią umiejętnościami bojowymi, ilością rycerzy i byli wspaniale zorganizowani. Na zdobytych terenach dotychczasowe zabudowania palono, miejscową ludność zabijano albo wykorzystywano ją jako darmową siłę roboczą.
Bezpośrednio po zdobyciu pruskich ziem zakon je kolonizował sprowadzając osadników z Niemiec, równolegle zaczynając budowę kolejnych zamków. P
