O krytyce Pięcioksięgu Mojżeszowego (2)

Alfred J. Palla

O krytyce Pięcioksięgu Mojżeszowego (2)

Teza dokumentarna opiera się na kilku założeniach:

• Po pierwsze: różne imiona Boże, występujące w Pięcioksięgu, mają dowodzić różnych źródeł.
• Po drugie: w Pięcioksięgu występują dublety, a więc powtórzenia, co także wskazuje na różnych autorów.
• Po trzecie: po piśmie semickim nie ma śladu aż do czasów króla Dawida, a zatem Pięcioksiąg Mojżeszowy nie mógł powstać przed X wiekiem p.n.e.
• Po czwarte: opisy czasów patriarchów są pełne legend i nie odzwierciedlają realiów II tysiąclecia p.n.e.

Przekonamy się, że ani jedno z tych fundamentalnych założeń krytyki starotestamentowej nie wytrzymało próby czasu, odkryć i badań.

Imiona Boże

Początek tezie dokumentarnej dało założenie, że imiona Boże w Pięcioksięgu (Elohim i Jahwe, albo ich połączenie Jahwe-Elohim) [1] dowodzą różnego autorstwa fragmentów, w których występują. [2] Na przykład: w pierwszym opisie stworzenia pojawia się imię Elohim (Rdz. 1), a w drugim – Jahwe (Rdz. 2), z czego wydedukowano, że rozdziały te muszą pochodzić z różnych okresów.

Wniosek ten jest jednak dowodem ignorowania etymologii imion Bożych. W języku hebrajskim oba te imiona mają swe znaczenie. Elohim oznacza Boga w ogólnym sensie, zaś Jahwe ukazuje Boga w kontekście przymierza z człowiekiem. [3] Użycie ich w pierwszych rozdziałach księgi Rodzaju zależy od kontekstu. Pierwszy rozdział ukazuje Boga transcendentnym Stwórcą całego świata, dlatego pojawia się w nim imię Elohim. Drugi rozdział pierwszej księgi mojżeszowej ukazuje Boga antropomorficznego, który związuje się przymierzem z ludzkością, dlatego występuje w nim imię Jahwe. W rozdziale trzecim, gdy na scenę wkracza diabeł i grzech, narrator powraca do imienia Elohim, z wyjątkiem tego miejsca, gdzie Bóg przywołuje ukrytego Adama i strofuje Ewę. Występuje tam znów imię Jahwe, gdyż autor chciał podkreślić, że Bóg nie zerwał przymierza z człowiekiem, mimo grzechu (Rdz. 3:13-14). Poselstwo to jest zresztą treścią reszty Pisma Świętego, aż po ostatnie rozdziały Apokalipsy, które ukazują Boga ze zbawionymi ludźmi. Opisana w tych rozdziałach Nowa Ziemia, z jej rzeką życia, drzewem życia i obecnością Boga, jest powrotem ludzkości do Ogrodu Eden (Ap. 21-22).

Tak przemyślany i zgodny z etymologią dobór imion Bożych, jaki występuje w pierwszych rozdziałach księgi Rodzaju, sugeruje raczej jednego autora niż różne źródła.

Oczywiście, w tych miejscach, gdzie nie ma znaczenia żaden z aspektów natury Bożej (transcendentny lub antropomorficzny), imiona Boże występują wymiennie. Dlatego w Septuagincie pojawia się czasem imię Jahwe tam, gdzie w tekście masoreckim jest Elohim i vice versa. [4] Zasada, jaką krytycy wywiedli, opierając się na różnych imionach Bożych, nie jest więc regułą nawet w Pięcioksięgu, a zatem wynikające z niej założenie o różnym autorstwie i czasie powstania poszczególnych fragmentów ksiąg mojżeszowych jest bezpodstawne.

W literaturze bliskowschodniej często pojawiają się w tym samym fragmencie różne imiona jednego boga bez żadnej przyczyny, np. w Koranie występują dwa imiona (Allach i Rabbu), a jednak nikt nie sugeruje, że Koran pochodzi z dwóch źródeł. Także w pismach ugaryckich [5] i egipskich [6] często występują różne imiona jednego boga, a mimo to nikt z uczonych nie szatkuje tych pism na fragmenty, aby przypisać je różnym epokom, jak to krytycy czynią z Pięcioksięgiem Mojżeszowym.

Dzięki coraz lepszej znajomości starożytnej literatury bliskowschodniej z II tysiąclecia p.n.e. popularność tezy J. Wellhausena maleje w środowiskach akademickich z każdym rokiem. [7]