Nieludzka była „sztuka pływania”. Kapo wybierał więźnia,
kazał kłaść się do kałuży i poruszać rękami jak pływającemu.
Jedną nogą stawał mu na plecach,
drugą przyciskał głowę do wody, aż ciało przestało drgać.
(Ks. Konrad Szwed, W obozowej kaźni,
nr Oświęcimia 7 669, nr Dachau 30 312)
3 maja 2019 roku, podczas spotkania Donalda Tuska z wielbicielami jego talentu, organizator tego eventu, który przedstawił się jako „supporter”, wygłosił przemówienie, będące zlepkiem antyklerykalnych haseł. Określił Kościół Katolicki mianem instytucji, która utraciła mandat do sprawowania władzy nad sumieniem Polaków, i porównał go do tarzającej się w błocie świni.
Cztery dni przed tym warszawskim eventem z Donaldem Tuskiem w roli głównej, 29 kwietnia, Kościół katolicki w Polsce obchodził Dzień Męczeństwa Duchowieństwa Polskiego. Główne uroczystości odbyły się w sanktuarium św. Józefa w Kaliszu, będącego od 1948 r. miejscem pielgrzymek księży, byłych więźniów obozu koncentracyjnego w Dachau. Wybór daty jest nieprzypadkowy – 29 kwietnia 1945 roku, w niedzielę, wojska amerykańskie wyzwoliły KL Dachau, miejsce kaźni polskiego duchowieństwa. Pierwszym żołnierzem, który przekroczył bramę obozu, był Amerykanin polskiego pochodzenia, syn emigrantów przybyłych do USA przed I wojną światową.
W obozie koncentracyjnym w Dachau przetrzymywano 1773 polskich duchownych, z czego doczekało oswobodzenia 858. Oswobodzeni polscy księża złożyli przysięgę, że co roku będą spotykać się w miejscu kultu św. Józefa, by mu dziękować za ocalenie. Od 1948 r. tego dnia ocaleni księża, więźniowie Dachau, gromadzili się w Sanktuarium św. Józefa w Kaliszu, dziękując za ocalenie życia. Z roku na rok było ich coraz mniej, ale mimo chorób i starości pielgrzymowali do Kalisza. Ostatni kapłan zmarł w kwietniu 2013 r.
Od kilku lat, na prośbę kardynała Ignacego Jeża, tego dnia obchodzony jest Dzień Pamięci o wszystkich kapłanach zamordowanych przez dwa reżimy totalitarne.
Więźniem KL Dachau był ksiądz Leon Stępniak, który przybył do obozu z Poznania 24 maja 1940 r. „Wszystkim kazano ustawić się piątkami, po czym asfaltową drogą biegnącą wzdłuż osiedla esesmańskiego – jak zbrodniarzy – pędzono nas pod eskortą uzbrojonych w karabiny SS-manów do odległego obozu”. Więźniów od razu zaprowadzono na plac obozowy, gdzie odbywały się apele. Były one szczególnie ciężkie do zniesienia o świcie, gdy więźniom doskwierał chłód. „Człowiek wtedy cały kostniał i ogarniała go senność, apatia i chwilami się modlił o prędki koniec męczarni na tym świecie. Ponad kilkunastotysięcznym tłumem więźniów odzianych w pasiaki unosiły się opary z oddechów, przykra woń chorych ciał i bez przerwy stłumiony kaszel cierpiących płuc (…). I tak ludzie stali w milczeniu posępni, owrzodziali na ciele, jakby wyrzuceni przez inną ludzkość na olbrzymie gnojowisko” – wspominał inny więzień obozu Aleksander Miedziejewski.
Przez to miejsce kaźni przeszło 2 794 duchownych, w tym 1773 kapłanów z Polski. Byli oni zmuszani do wyczerpującej pracy fizycznej, stosowano wobec nich wyrafinowane kary za wszelkie przejawy modlitwy, dokonywano na nich eksperymentów pseudomedycznych. Na kleryku Kazimierzu Majdańskim, późniejszym arcybiskupie szczecińsko-kamieńskim, przeprowadzano doświadczenia ze sztuczną flegmoną. Kiedy zachorował na tyfus plamisty, który bardzo często kończy się śmiercią, nie podano mu żadnego leku. Wśród więźniów Dachau był m.in. przyszły błogosławiony, pomocniczy biskup włocławski Michał Kozal oraz późniejsi kardynałowie: Adam Kozłowiecki i Ignacy Jeż.
Spośród 1034 zamęczonych w Dachu duchownych było aż 799 Polaków – kapłanów, kleryków i braci zakonnych. Księża dali niezłomne świadectwo wiary i poświęcenia współwięźniom: spowiadali ich, pocieszali na duchu, dzielili się z nimi głodowymi racjami żywnościowymi, potajemnie odprawiali msze. Symbolem poświęcenia polskich księży w Dachau może być postać ks. Stefana Wincentego Frelichowskiego, który niosąc pomoc ofiarom tyfusu plamistego sam się zaraził tą chorobę, co stało się przyczyną jego śmierci. Ojciec św. Jan Paweł II beatyfikował ks. Frelichowskiego 7 czerwca 1999 r. Spośród polskich męczenników Dachau, 43 spośród nich zostało zaliczonych w poczet błogosławionych.
W 1972 r. na ścianie kaplicy znajdującej się na terenie KL Dachau umieszczono pamiątkową tablicę z napisem:
„Tu, w Dachau, co trzeci zamęczony był Polakiem, Co drugi z więzionych tu księży polskich złożył ofiarę życia. Ich Świętą pamięć czczą Księża Polacy – Współwięźniowie”.
Polscy księża ginęli też w KL Auschwitz, a wśród nich św. o. Maksymilian Maria Kolbe, który oddał swe życie za współwięźnia, ojca rodziny, a także w innych obozach zagłady - KL Mauthausen czy KL Sachsenhausen. Mordowano ich za to, że nie chcieli podeptać medalika czy krzyża, nieraz w sadystyczny sposób, na przykład poprzez utopienie w kloace.
W żadnym z krajów pod okupacją hitlerowską duchowieństwo nie było tak represjonowane jak w Polsce. Względnie dobra sytuacja panowała w Generalnej Guberni. Natomiast na obszarach przyłączonych do Rzeszy duchowieństwo katolickie zostało poddane eksterminacji. Księży mordowano już od pierwszego dnia wojny. Już 1 września w Gdańsku aresztowano wszystkich polskich duchownych, wywieziono do obozu koncentracyjnego i wszystkich – poza jednym – rozstrzelano. Kapłani byli także wśród ofiar masowych egzekucji we wrześniu i październiku 1939 r. na Pomorzu i w Wielkopolsce. Na podstawie sporządzonych jeszcze przed wojną przez gestapo wykazów duchowieństwa, już w pierwszych tygodniach wojny internowano księży zajmujących eksponowane stanowiska kościelne i tzw. społeczników. Na terenach włączonych do Rzeszy zamknięto 1200-1300 kościołów i kaplic, a około 500 zamieniono na magazyny, dwa wysadzono w powietrze, część oddano ewangelikom. Np w Łodzi z wyjątkiem dwóch kościołów katolickich wszystkie pozostałe zostały zamknięte. Skonfiskowano własność i fundusze, rozwiązano organizacje kościelne.
Brytyjski historyk Richard J. Evans napisał:
„Pod koniec 1941 polskojęzyczny Kościół katolicki został skutecznie wyjęty spod prawa w Kraju Warty. Germanizacją objęto w większym lub mniejszym stopniu także inne terytoria, pomimo encykliki wydanej przez papieża już 27 października 1939, w której wypowiedział się on przeciwko prześladowaniom.
W Prusach Zachodnich 460 polskich duchownych zostało aresztowanych, na ogólną liczbę 690 pracujących na tamtych terenach przed wybuchem wojny. Tylko 20 polskich duchownych pozostawało na swoich placówkach w 1940. Z 460 aresztowanych 214 zamordowano, pozostałych wywieziono do Generalnego Gubernatorstwa. W archidiecezji wrocławskiej zabito 49,2 % duchowieństwa, w chełmińskiej 47,8 %, w łódzkiej 36,8 % , w poznańskiej 31,1 %. W archidiecezji warszawskiej Niemcy zabili 212 duchownych, w wileńskiej 92, lwowskiej 81, krakowskiej 30, kieleckiej 13. Ciężki los dotknął również zakonnice: 400 sióstr zostało internowanych w bojanowskim obozie koncentracyjnym. Wielu seminarzystów i osób zakonnych zostało przymuszonych do katorżniczej pracy.
Kard. Hlond podczas wojny informował papieża, iż
„w diecezji chełmińskiej, której obszar wcielono do Rzeszy, prawie całkowicie zamarło życie religijne. Katedrę zamieniono na garaż, niszcząc zabytkową figurę Matki Bożej. Splądrowano również rezydencję biskupa. Torturowano zarówno osoby duchowne, jak i katolików świeckich, przejmując własność kościelną. Z 650 duchownych zostało 20. Pozostałych uwięziono, deportowano lub przymuszono do katorżniczej pracy, szereg z nich przypłaciło to życiem”.
Jak napisał profesor Czesław Madajczyk:
„w Kraju Warty do 1944 roku na skutek zarządzeń Urzędu Namiestnika i Gestapo: (...) zamknięto 1200-1300 kościołów i kaplic, a około 500 zamieniono na magazyny, dwa wysadzono w powietrze, część oddano ewangelikom. Katedry w Poznaniu i Włocławku ograbiono z najcenniejszych dzieł sztuki, częściowo dzieła te zniszczono. Zdewastowano bazylikę gnieźnieńską, zlikwidowano poznański ośrodek życia religijnego (Akcja Katolicka, wydawnictwa), usunięto większość pomników, świątków i przydrożnych krzyży". Za zgodą Greisera gestapo deportowało 1092 polskich księży do obozów koncentracyjnych i więzień, w których straciło życie 662 księży.
Podczas WW II spośród Episkopatu polskiego Niemcy aresztowali lub internowali: biskupa Fulmana i biskupa sufragana W. Gorala z Lublina, arcybiskupa A. Nowowiejskiego i biskupa sufragana L. Wetmańskiego z Płocka, biskupa sufragana M. Kozala z Włocławka, biskupa sufragana Tomczaka z Łodzi, wikariusza diecezjalnego Kozłowskiego z Siedlec i arcybiskupa Jałbrzykowskiego z Wilna. W areszcie domowym umieszczono biskupa Dymka z Poznania. Arcybiskup A. Nowowiejski i biskup sufragan L. Wetmański z Płocka zginęli w obozie w Działdowie, zabici przez zmuszanie ich do pracy ponad siły. Biskup lubelski Goral zmarł w obozie w Oranienburg-Sachsenhausen. Biskup z Włocławka Kozal zmarł w Dachau. Internowany w Gdańsku biskup chełmiński Dominik zmarł tam w 1942 roku. Poza diecezję do Inowrocławia wysiedlono biskupa Blericqua. Do Generalnej Guberni wysiedlono biskupa łódzkiego W. Jasińskiego i bpa sufragana Tomczaka. W 1941 roku usunięto również do Generalnej Guberni biskupa katowickiego Adamskiego i wikariusza Bieńka.
Na zakończenie, ocena jaka wystawił polskiemu duchowieństwu katolickiemu zarządzający tzw. Generalnym Gubernatorstwem dr Hans Frank:
"[…] wiem, że klechy są naszymi śmiertelnymi wrogami (...). Kościół pozostawał zawsze w rezerwie jako ostatni ośrodek polskiego nacjonalizmu, jak długo były jeszcze do dyspozycji inne środki działania. Kościół jest dla umysłów polskich centralnym punktem zbornym, który promieniuje stale w milczeniu i spełnia przez to funkcję jakby wiecznego światła. [...]. Katolicyzm nie jest bowiem w tym kraju żadnym wyznaniem, lecz koniecznością życiową".
(Hans Frank, 2.II 1940 roku, w „Tagebuch Arbeitssitzungen” 1940, II-XI, k.29)
***
Przy pisaniu notki autorka korzystała z informacji zawartych w publikacjach:
• Kościół w czasie okupacji, https://silesia.edu.pl/slask/index.php?title=Kosciol_w_czasie_okupacji
• Richard J. Evans: The Third Reich at War. Nowy Jork: Penguin Press, 2009
• C. Madajczyk, Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, Warszawa 1970, t. 2
• https://dzieje.pl/aktualnosci/rocznica-wyzwolenia-kl-dachau-przez-wojska-amerykanskie
• https://ekai.pl/dzien-meczenstwa-duchowienstwa-polskiego
Inne tematy w dziale Kultura
