W artykule przeanalizujemy konsekwencje reform jakie zapowiedział i realizuje premier Tusk : stwierdził on, z jednej strony, że minister nowo powołanego Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji, dokona przeglądu planów projektów teleinformatycznych w całej administracji rządowej oraz zaproponuje ich racjonalizację zarówno pod względem technicznym i organizacyjnym, jak i pod kątem wydatków, z drugiej zaś zapowiedział reformę ubezpieczeń społecznych dla rolników (KRUS). Wynika z tego – co już zapowiedział minister Sawicki, że musi dojść do zmiany funkcjonowania w strukturze państwa zarówno ZUS jak i KRUS. Zmiana funkcjonowania ZUS –u i KRUS -u wiąże się nieuchronnie z zmianami systemów informatycznych obsługujących obie instytucje. Stąd wniosek, że pierwszym wielkim zadaniem ministra Boniego będzie koordynacja właśnie tego projektu. Dlatego konieczne jest przypomnienie procesu wprowadzenia reformy emerytalnej ZUS –u przeprowadzonej w Polsce pod koniec XX wieku, bowiem bez znajomości jego realizacji ryzykujemy popełnienie tych samych irracjonalnych błędów
Informatyzacja ZUS-u, była integralną częścią reformy systemu ubezpieczeń społecznych, których podstawą był pomysł tzw. II filaru systemu emerytalnego opartego na obowiązku lokowania środków w prywatnych otwartych funduszach inwestycyjnych, systemu będącego zmodyfikowaną, niekonsekwentną transplantacją rozwiązania zastosowanego w Chile w czasie rządów Augusto Pinocheta. Procesu informatyzacji ZUS-u nie można rozpatrywać w izolacji od całości reformy, bowiem np. opóźnienia w jego realizacji miały bezpośredni, negatywny skutek na działanie funduszy emerytalnych.
To "sprzężenie zwrotne" między procesem wprowadzania reformy emerytalnej a procesem informatyzacji ZUS-u, uzależniało w dużym stopniu władze państwowe od firmy, która realizowała Krajowy System Informatyczny ZUS. Sukces informatyzacji ZUS-u był sukcesem jego kierownictwa. Klęska informatyzacji, klęską ZUS-u, rządu i także – w dużym stopniu - reformy emerytalnej. Co w takiej sytuacji należało robić? Lub inaczej – jak w takich sytuacjach postępują rządy krajów zachodnich?
Postępują zgodnie ze zdrowym rozsądkiem i elementarną wiedzą ekonomiczną, której pierwszą i naczelna zasadą (egzekwowaną bezlitośnie przez władze UE), jest niedopuszczenie do monopolu jakiejś firmy na rynku określonego towaru czy usługi. To jest elementarz racjonalnej i liberalnej ekonomii i dlatego władze państwa wyznającego te zasady nie dopuściłyby nigdy do realizacji tak wielkiego i ważnego społecznie przedsięwzięcia jak informatyzacja rent i emerytur przez jedną firmę.
Każdy racjonalnie myślący polityk, wie że – niezależnie od intencji np. prezesa przedsiębiorstwa – monopol skutkuje obniżeniem jakości wykonanej usługi. Dlatego w przypadku informatyzacji ZUS-u podzielono by ją na co najmniej 2 moduły i rozpisano by nie jeden przetarg a dwa. W ten sposób państwo zachowało by pole manewru między firmami.
Nasze państwo, czyli nasi urzędnicy postąpili dokładnie odwrotnie: rozpisali jeden przetarg na realizacje Krajowego Systemu Informatycznego ZUS czyli oddali państwo w niewole jednej firmy ponieważ – powtórzę to jeszcze raz – obowiązkiem przedsiębiorstwa jest maksymalizacja zysków i dbanie o realizacje interesów swoich akcjonariuszy a nie dbanie o realizacje interesu publicznego.
Monopol, czyli brak jakiejkolwiek konkurencji daje każdemu przedsiębiorstwu wiele okazji do podnoszenia ceny za wykonywane usługi. Czy tak było w przypadku Prokomu, który wygrał przetarg na realizacje KSI ZUS ? Nie wiem. W 2001 r. redaktor tygodnika Computerworld spytał Mariusza Ulickiego aktualnego wiceprezesa ZUS – ile kosztuje polskiego podatnika projekt informatyzacji ZUS-u wykonywany przez firmę PROKOM? Odpowiedź brzmiała : "Poproszę inny zestaw pytań...".
Zwracam uwagę, że wiceprezes ZUS-u nie odpowiedział: nie wiem, lub trudno powiedzieć, lecz udzielił odpowiedzi sugerującej, że firma Prokom doi polskie państwo jak tylko może. Tajemnicza aluzyjna odpowiedź wiceprezesa ZUS-u jest charakterystyczna dla procesu informatyzacji tej instytucji dosłownie utopionego w niedomówieniach, niedopowiedzeniach i różnego rodzaju „państwowych tajemnicach”, które powodują, że pisanie artykułu o tym kontrakcie zamienia się prawie automatycznie w śledztwo. To co jest najdziwniejsze – a jednocześnie stanowi normę – w realizacjach wielkich projektów informatycznych w III Rzeczpospolitej to sfera poufności , tajności i tajemnic państwowych, których ujawnienie groziłoby najprawdopodobniej jakąś katastrofa państwową, a które bronią po prostu urzędniczej nieudolności i niekompetencji.
Aneks do umowy z PROKOMEM jest tajny, koncepcja informatyzacji ZUS-u była także opracowywana w tajemnicy przed opina publiczną, przetarg wygrywa oczywiście firma, która oferuje najniższą cenę czyli Prokom tylko w niecałe trzy lata później okazało się, że cenę budowy systemu lepiej wyceniły firmy, które przetarg przegrały. Ale to są detale, przypomnijmy fakt najważniejszy, informatyzacje ZUS-u rozpoczęto zanim znane były rozwiązania prawne, (automatycznie pociągające za sobą reorganizacje ZUS-u), na których opierać ma się system ubezpieczeń w Polsce.
Innymi słowy cały proces wprowadzenia reformy systemu ubezpieczeń postawiono na głowie, zamiast cyklu: nowe prawo, reorganizacja ZUS-u, informatyzacja, w III Rzeczpospolitej wprowadzono metodę: najpierw informatyzacja, potem nowe prawo a na końcu reorganizacja ZUS-u. Tą rewolucyjną metodę – zgodnie ze standardami panującymi w naszym kraju – uprawomocniła Gazeta Wyborcza do której autorytetu w sprawach ZUS-u odwołało się kierownictwo tej instytucji. Andrzej Giryn, wiceprezes ZUS-u w 1997 r, stwierdził:
„Szerokie uzasadnienie stworzenia w ZUS nowoczesnego systemu informatycznego, które w pełni podzielamy, zostało przedstawione w artykule Andrzeja Bratkowskiego pt. "Czy zdążymy oszczędzać na starość", opublikowanym w Gazecie Wyborczej (...). W artykule tym udokumentowano tezę, że podstawowe zagrożenie dla tej reformy tkwi w konieczności szybkiego stworzenia odpowiedniej infrastruktury. Wymaga to przede wszystkim przeprowadzenia głębokiej reorganizacji systemu informacyjnego ZUS, co w praktyce jest uwarunkowane stworzeniem w tej instytucji zupełnie nowego, kompleksowego systemu informatycznego.”
Najpierw informatyzacja, potem prawo a z tego wynikało że monopol PROKOM-u miał charakter nie tylko ekonomiczny lecz wręcz ideowy, konsekwencje tego faktu dla funkcjonowania ZUS-u były katastrofalne. Na początku 2004 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych rozesłał do osób, które same ubezpieczają się w ZUS-ie, listy z pogróżkami o czekających ich karach za przestępstwo, jakich rzekomo się dopuścili nie składając w październiku 2003 roku nowych deklaracji ubezpieczeniowych. Jak się okazało, ZUS zmienił we wrześniu 2003 roku kody klasyfikacji rodzajów ubezpieczeń, co zostało opublikowane w Dzienniku Urzędowym Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej.
Zmiana ta spowodowała konieczność zmiany kodów w deklaracjach osób ubezpieczonych. Jednak zamiast dokonać tej zmiany w systemach informatycznych ZUS i o zmianach poinformować ubezpieczonych, uznano, że to oni są winni, że we wcześniej złożonych deklaracjach maja stare kody. Obywatele są winni za błędy instytucji i za błędy firmy obsługującej systemy informatyczne ZUS-u ! Kierownictwo ZUS w ciągu kilku lat zapomniało, ze ich głównym obowiązkiem jest bronić interesu podatników a nie interesu PROKOM-u.
Ta przedziwna sytuacja spowodowana metodą wprowadzania reformy ubezpieczeń społecznych doprowadziła – po kilku latach informatyzacji ZUS-u - do stanu permanentnego zamętu, który był w gruncie rzeczy na rękę wszystkim decydentom. Po pierwsze, był on na rękę ZUS-owi. Gdyby system działał, można by dość sprawnie policzyć, ile pieniędzy do tej instytucji wpływa, a ile wypływa. Okazałoby się, że istotna część nakładów, które przeznaczamy na tzw. ubezpieczenia społeczne, jest marnotrawiona czy wręcz rozkradana. Porównałoby się efektywność działania np. funduszu emerytalnego do efektywności działania ZUS i okazałoby się, że każdy Polak zrobiłby lepiej chowając pieniądze w skarpecie (nie wspomniawszy o inwestowaniu!), niż oddając je ZUS-owi.
Po drugie, okazałoby się, że istotna część kadry ZUS, zapewne nawet większość, nie jest tam potrzebna, a najmądrzej brzmiące nazwy stanowisk i opisy obowiązków nie byłyby w stanie ukryć faktu, że bałagan panujący w ZUS-ie jest jedynym usprawiedliwieniem ich pracy. I wraz z zaprowadzeniem porządku w tej firmie straciliby oni rację bytu. Po Trzecie, zakończenie prac nad KSI ZUS byłoby niekorzystne dla wykonawcy, czyli Prokomu. Program spóźniał się coraz bardziej, a jakoś nie było słychać o karach umownych, które firma wpłacałaby do kasy Zakładu. Wniosek z tego, że umowa albo takich kar nie przewidywała, albo Prokom sobie tylko znanym sposobem ich unikał.
Nie wiemy tego, dopóki nie poznamy umowy. A firma miała klienta, który pieniędzy miał pod dostatkiem, będąc przy tym techniczne całkowicie uzależnionym od dostawcy - żyć, nie umierać! Jednak w roku 2002 Prokom zaczął odnosić wyraźne sukcesy w informatyzowaniu ZUS-u co zgodnie zauważyli wszyscy zainteresowań tym tematem. Otóż od 2000 r. Prokom oddał do użytku oprogramowanie (dostępne w Internecie) „Płatnik” służące do przesyłania danych m.in. przez ok. miliona firm do ZUS-u. „Płatnika” – jego pierwszej wersji – zaczęły używać księgowe, kadrowe, właściciele firm, informatycy itd i właśnie te osoby zaczęły bezlitośnie wytykać wszystkie błędy w oprogramowaniu.
Prokom znalazł się pod ogromną presją społeczną i zareagował na nią tak jak każda normalna firma. Stworzył natychmiast specjalny zespół liczący aż 30 osób, którego celem było naprawianie usterek zauważonych w „Płatniku” przez jego użytkowników i w bardzo szybkim czasie dostarczył nową wersje, która także była sukcesywnie poprawiana. Mało tego ponieważ „Płatnika” można było używać tylko w systemie Windows, grupa informatyków używająca innego systemu nie zgodziła się na narzucanie przez firmy standardów, które mogą być niezgodne z standardami domowych komputerów..
Internauci się zbuntowali i zorganizowali wokół projektu Janosik, który polegał na napisaniu „Płatnika” dla systemu Linux. Batalia pomiędzy informatykami skupionymi wokół projektu Janosik a ZUS-em i PROKOM-em trwała kilka lat i zakończyła się zwycięstwem internautów, zmusili oni – jedną z najpotężniejszych instytucji w III Rzeczpospolitej – do zainstalowania na swoim portalu właśnie systemu Linux. Czyli zmusili ZUS i Prokom do otwartości. Wnioski z procesu informatyzacji ZUS-u są ewidentne.
Czy minister Boni je zna ?
Piotr Piętak redaktor portalu mediologia.pl Zapraszam na Darmowy Kurs Linux
Inne tematy w dziale Polityka
