Iluzoryczna, czy faktyczna ochrona tajemnicy zawodowej adwokata, dziennikarza w polskim procesie karnym oraz procesie karnym innych państw.
W kontekście treści poprzednich postów dot. przedstawionych sytuacji dopuszczalności i trybu uchylenia tajemnicy zawodowej adwokata, radcy prawnego, notariusza, doradcy podatkowego, dziennikarza, lekarza w polskim procesie karnym, niezbędnym jest porównanie niektórych rozwiązań obowiązujących w Polsce z rozwiązaniami w tym zakresie istniejącymi w innych krajach. (oprócz Rosji i innych krajów o podobnych rozwiązaniach prawnych, w których możliwości uchylenia tajemnicy zawodowej w/w zawodów zaufania publicznego w niektórych przypadkach idą jeszcze dalej niż w Polsce.).
Nadmienię, co podniosłem w poprzednich tekstach, że trzeba odróżnić sytuację m.in. formalnego zakazu dowodzenia za pomocą określonego dowodu od sytuacji, gdy prawo co prawda zakazuje bezwzględnie lub względnie dowodzenia, ale organ/służba śledcza czy operacyjna np. w toku przeszukania i zatrzymania dokumentów, zapisków itd., lub w toku czynności kontroli operacyjnej zapozna się z treścią określonej tajemnicy zawodowej i może ją wykorzystać „pośrednio” w toku różnych czynności… (art. 180 § 1-4 kpk w kontekście treści art. 225 i 226 kpk - opisy w poprzednich tekstach).
Nie bez znaczenia jest także kwestia, czy także informacja o fakcie, iż konkretna osoba korzystała z pomocy/porady przedstawicieli zawodów na których ciąży obowiązek strzeżenia tajemnic zawodowej wchodzi już w zakres tej tajemnicy, czy nie. W tym zakresie są różne zdania i opinie doktryny oraz praktyki w systemach prawnych wielu państw.
Przypomnę z konieczności w skrócie, osobom które nie miały możliwości zapoznania się z poprzednimi tekstami (w celu dokonania porównań w jednym tekście), że w polskiej procesie karnym (kodeks postępowania karnego - kpk oraz pośrednio w ustawach dotyczących w/w zawodów) w zakresie uchylenia tajemnicy zawodowej obowiązują bezwzględne oraz względne zakazy dowodzenia określonych faktów. Do pierwszych zaliczymy bezwzględny zakaz przesłuchania w charakterze świadka obrońcy lub adwokata udzielającego zatrzymanemu pomocy/porady prawnej (art.245§1kpk) co do faktów, o których dowiedział się, udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę (art.278 pkt.1kpk) oraz bezwzględny zakaz przesłuchania w charakterze świadka duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi (art. 178pkt.2kpk). Dodam, iż obrońca i wykonywanie funkcji obrońcy to nie tylko obrońca w procesie karnym, ale także obrońca z innego postępowania przewidzianego ustawą, choćby nie był to adwokat, np. w postępowaniu dyscyplinarnym, w postępowaniu o wykroczenia.
Do powyższego należy dodać zakaz dowodzenia oświadczenia oskarżonego (podejrzanego) dotyczącego zarzucanego mu czynu, złożonego wobec biegłego albo wobec lekarza udzielającego pomocy medycznej (art.199kpk) oraz zakaz przesłuchania w charakterze świadków osób obowiązanych do zachowania tajemnicy w zakresie ochrony zdrowia psychicznego i lekarzy wykonujących czynności biegłego na okoliczności wypowiedzi osoby, wobec której podjęto czynności wynikające z ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, co do popełnienia przez nią czynu zabronionego pod groźbą kary. Powyższy zakaz obejmuje wszystkie wypowiedzi osoby, wobec której podjęto czynności wynikające z ustawy, dotyczące popełnienia przez nią czynu zabronionego, a nie tylko jej formalne przyznanie się do popełnienia tego czynu. (art. 52 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego)
Inna sytuacja obowiązuje w zakresie względnych zakazów dowodzenia za pomocą określonego dowodu w polskim procesie karnym. Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, doradcy podatkowego, lekarskiej lub dziennikarskiej z wyjątkiem (opis poniżej) mogą być przesłuchiwane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. W postępowaniu przygotowawczym w przedmiocie przesłuchania lub zezwolenia na przesłuchanie decyduje sąd (art.180§2kpk). Należy dodać, iż osoby obowiązane m.in. do zachowania tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu (inne zawody niż w/w) lub funkcji mogą odmówić zeznań co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, chyba że sąd lub prokurator zwolni te osoby od obowiązku zachowania tajemnicy, jeżeli ustawy szczególne nie stanowią inaczej (art.180§1kpk).
Na uwagę zasługuje fakt, że uregulowania dotyczące tajemnicy dziennikarskiej, jej istoty maja jednak charakter zakazu bezwzględnego, ponieważ w/w zwolnienie dziennikarza od obowiązku zachowania tajemnicy nie może dotyczyć danych umożliwiających identyfikację autora materiału prasowego, listu do redakcji lub innego materiału o tym charakterze, jak również identyfikację osób udzielających informacji opublikowanych lub przekazanych do opublikowania, jeżeli osoby te zastrzegły nieujawnianie powyższych danych (art.180§3kpk). Szczególną okoliczność stanowi sytuacja, gdy informacja, którą dziennikarz uzyskał dotyczy przestępstwa określonego w art. 240 kk. W tej sytuacji tajemnica określona powyżej w art. 180§3 kpk nie obowiązuje (art.180§4kpk). Przywołany przepis kodeksu karnego mówi o odpowiedzialności za niedoniesienie o przygotowaniach do najcięższych zbrodni (ludobójstwa, zamachu stanu, pozbawienia Rzeczypospolitej niepodległości, oderwania od Rzeczypospolitej części obszaru, zmiany przemocą konstytucyjnego ustroju, zamachu na konstytucyjne organy państwa, szpiegostwa, zamachu na życie głowy państwa, zamachu na jednostkę sił zbrojnych RP, zabójstwa, sprowadzenia niebezpieczeństwa zagrażającego życiu zdrowiu lub mieniu w wielkich rozmiarach, oraz aktów terrorystycznych – porwania statków powietrznych lub wodnych i wzięcia zakładników). Wynika z tego, że w tych szczególnych przypadkach dziennikarz ma nie tylko prawo, ale i obowiązek powiadomić organa ścigania, a za brak takiego powiadomienia odpowiada karnie.
Należy jednak dodać, że obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej m.in. adwokata, radcy prawnego, notariusza, doradcy podatkowego, nie dotyczy informacji udostępnianych na podstawie przepisów ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu.
Przejdę teraz do skróconego omówienia rozwiązań w w/w zakresie obowiązujących w innych państwach. Zastrzegam także, iż pewne wyjątki od obowiązujących w danym kraju zasad wprowadzono w ustanowionych w tych krajach procedurach w zakresie także tajemnicy zawodowej w związku z przeciwdziałaniu terroryzmowi i praniu pieniędzy w zakresie procedur jawnych oraz niejawnych, operacyjnych, wymiany informacji itd...
I tak w niemieckim procesie karnym zwolnienie z obowiązku zachowania tajemnicy obrońcy i adwokaci co do tego, co im w tym charakterze powierzono lub czego się dowiedzieli jest zastrzeżone wyłącznie dla klienta, jako osoby przecież najbardziej zainteresowanej w dochowaniu w/w tajemnicy (art.53 ust.1pkt.2 i 3 oraz ust.2 Strafprozessordung).
Także w procesach karnych w Stanach Zjednoczonych, Anglii, Norwegii zwolnienie adwokatów z zachowania tajemnicy zawodowej zastrzeżone jest tylko dla klienta.
W austriackim procesie karnym w ogóle wyłączona jest możliwość organów procesowych zwolnienia obrońcy-adwokata z obowiązku zachowania tajemnicy tego czego dowiedział się od swego klienta oraz danych niepochodzących od klienta, które uzyskał w związku z prowadzeniem sprawy (§.152 ust.1pkt.4 Strafprozessordung).
W Szwajcarii, w zależności od kantonu mamy różne rozwiązania. W tym kraju oprócz klienta z tajemnicy obrońcy-adwokata mogą zwolnić także z pewnymi zastrzeżeniami władze adwokatury oraz organy procesowe. Co ciekawe w kantonie Berno adwokaci są upoważnieni do odmowy odpowiedzi na pytania nawet wtedy, gdy są zwolnieni od obowiązku zachowania tajemnicy. W tym przypadku muszą wykazać, że interes w zachowaniu tej tajemnicy jest większy niż interes w wykryciu prawdy (art.116ust.2 Strafprozessordung).
Natomiast we Francji niedopuszczalne jest zwolnienie obrońcy-adwokata z obowiązku przestrzegania tajemnicy zawodowej i to zarówno przez klienta, władze adwokatury, czy tez organy procesowe.
W kontekście uregulowań polskiego procesu z art. 225, 226 kpk oraz kontroli operacyjnych interesująca jest treść orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 14.10.1990 roku w sprawie H.W.K. : „rzeczywiste poszanowanie tajemnicy zawodowej adwokata z klientem wymaga uznania, że wszystkie rozmowy w kancelarii adwokackiej maja charakter zawodowy. Interpretacja władz, ze obowiązujące przepisy zezwalają za zapis i przesłuchanie rozmów adwokata, a następnie ustalenia, czy są one objęte tajemnicą zawodową, jest nie do zaakceptowania i sprzeczna z prawem”.
W zakresie tajemnicy zawodowej dziennikarzy także mamy różne rozwiązania. W Stanach Zjednoczonych dziennikarze mają prawo odmowy ujawnienia w postępowaniu karnym źródeł informacji uzyskanych w toku ich działalności zawodowej ( m.in. Pierwsza Poprawka do Karty Praw /The Bill of Rights/ z 1791 roku).
W niemieckim procesie karnym dziennikarz i jego pomocnicy mają prawo do odmowy składania zeznań i to dotyczących zarówno informatora, jak i udzielonych przez niego informacji oraz nawet samego faktu dostarczenia informacji (§.53ust.1 pkt.5 Strafprozessordung).
W Szwecji prawo przewiduje nawet odpowiedzialność karną dziennikarza, który ujawniłby tożsamość informatora bez jego zgody.
W Austrii także obowiązuje prawo do odmowy składania zeznań przez dziennikarzy w zakresie informacji uzyskanych od ich informatorów.
W Szwajcarii, w poszczególnych kantonach przeważa różne rozwiązania, m.in. w kantonie Zurych dziennikarz ma prawo odmowy składania zeznań tylko w zakresie identyfikacji autora anonimu, ale ma obowiązek składania zeznań w zakresie źródeł informacji (art.27ust.3 Strafgesetzbuch). Natomiast w kantonie Berno dziennikarz i jego pomocnicy mają prawo do odmowy do odpowiedzi na pytania dotyczące treści i źródeł powierzonych im informacji, jednak sąd może zażądać odpowiedzi na w/w pytania jeżeli jest to wymagane aby uwolnić osobę z sytuacji bezpośredniego zagrożenia dla życia i zdrowia lub w inny sposób zbrodnia zagrożona kara pozbawienia wolności powyżej 5 lat nie może być wyjaśniona, albo osoba podejrzana o popełnienie w/w czynu nie może być ujęta (art. 118ust. 1 i 2 Strafprozessordung).
W celu ewentualnego zainteresowania tematem proszę o zapoznania się z n/w poprzednimi bardziej szczegółowymi opracowaniami odsłaniającymi pewne niuanse szczególnie materialne i proceduralne obowiązujących w RP przepisów dot. tajemnicy zawodowej, jej uchylania, czy „obejścia” i. ich konsekwencji.
Czy organy i służby państwowe mogą poznać treść m.in. porad prawnych, pomiędzy adwokatem, radcą prawnym, notariuszem, doradcą podatkowym, a ich klientami….
http://marek-czeszkiewicz.blog.onet.pl/Czy-organy-i-sluzby-panstwowe-,2,ID439366065,n
Korporacje prawne - współpraca ze służbami – tajemnica zawodowa….
http://marek-czeszkiewicz.blog.onet.pl/Korporacje-prawne-wspolpraca-z,2,ID438930727,n
Analizę, informacje i dane podane powyżej opracowałem m.in. na podstawie orzecznictwa, doktryny, obowiązujących aktach prawnych w Polsce i w innych państwach, opracowaniach resortowych, specjalistycznych i naukowych m.in. „Zakazy dowodowe w procesie karnym” – Zbigniewa Kwiatkowskiego, „Tajemnica zawodowa i jej ochrona w polskim procesie karnym” – Michała Rusinek, „Podstawowe problemy prawa prasowego” – Bogdana Michalskiego.
Iść za prawdą, nie zapomnieć o sprawiedliwości - Veritate sequi et tuerii iustitia
Nowości od blogera
Inne tematy w dziale Polityka
