Kobiety w ciąży mogą liczyć na dodatkowe świadczenia i urlopy. Jakie jeszcze przywileje mają kobiety, które spodziewają się dziecka?
Zobacz, jakie są zasady przydzielania urlopów i jakie świadczenia wiążą się z opieką nad dziećmi.
Świadczenia związane z macierzyństwem i rodzicielstwem
Becikowe
Becikowe to jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia dziecka, którą wypłaca państwo. Może je otrzymać każdy rodzic, opiekun prawny lub opiekun faktyczny dziecka.
Prawo do becikowego przysługuje zamieszkującym w Polsce obywatelom polskim oraz w określonych ustawowo przypadkach zamieszkującym w Polsce cudzoziemcom, jeżeli spełniają następujące warunki:
- dochód na osobę w rodzinie nie przekracza w miesiącu 1 922 zł netto,
- matka dziecka, od co najmniej 10 tygodnia ciąży do porodu, była pod opieką medyczną. Nie dotyczy to opiekunów prawnych, opiekunów faktycznych, a także osób, które przysposobiły dziecko.
Wniosek o becikowe należy złożyć w ciągu 12 miesięcy od urodzenia dziecka. W innych przypadkach wniosek należy złożyć w czasie 12 miesięcy od dnia objęcia dziecka opieką prawną lub od dnia jego przysposobienia, nie później jednak niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia.
Do wniosku o ustalenie prawa do jednorazowej zapomogi z tytułu urodzenia się dziecka należy dołączyć zaświadczenie o pozostawaniu matki dziecka pod opieką medyczną nie później niż od 10 tygodnia ciąży do dnia porodu. Nie dotyczy to osób będących prawnymi albo faktycznymi opiekunami dziecka, a także osób, które przysposobiły dziecko.
Becikowe wynosi 1000 zł i jest wypłacane jednorazowo.
Jeśli dochód w rodzinie nie przekracza miesięcznie 674 zł netto na osobę (764 zł, gdy w rodzinie jest dziecko z niepełnosprawnością) – dodatkowo można otrzymać zasiłek rodzinny i dodatek z tytułu urodzenia dziecka.
Ponadto urzędy gmin i miast często same przyznają dodatkową, jednorazową pomoc finansową, tzw. becikowe gminne, które też najczęściej wynosi 1000 zł, więc warto dowiedzieć się, czy tam, gdzie mieszkasz, jest wypłacane takie świadczenie.
"Kosiniakowe"
Kosiniakowe to potoczna nazwa świadczenia rodzicielskiego, którego projekt powstał w 2015 r., gdy Ministrem Pracy i Polityki Społecznej był Władysław Kosiniak-Kamysz.
To świadczenie przeznaczone jest dla osób, które nie są uprawnione do zasiłku macierzyńskiego albo uposażenia macierzyńskiego. Są to zatem m.in. studenci, bezrobotni, osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych.
Jeżeli zatem rodzic nie odprowadzał składek na ubezpieczenie chorobowe, pracował na podstawie umowy o dzieło, jest studentem lub jest osobą bezrobotną, może otrzymywać 1000 zł miesięcznie przez pierwszy rok życia dziecka.
Przysługuje ono:
- matce albo ojcu dziecka (ojcu po spełnieniu określonych warunków);
- opiekunowi faktycznemu dziecka w przypadku objęcia opieką dziecka w wieku do ukończenia 7. roku życia (chyba że dziecko ma odroczony obowiązek szkolny - to do 10. roku życia)
- rodzinie zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, na warunkach jak powyżej.
- osobie, która przysposobiła dziecko, na warunkach jak powyżej.
Świadczenie rodzicielskie przysługuje przez okres:
- 52 tygodni - w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie, przysposobienia jednego dziecka lub objęcia opieką jednego dziecka;
- 65 tygodni - w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie, przysposobienia dwojga dzieci lub objęcia opieką dwojga dzieci;
- 67 tygodni - w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie, przysposobienia trojga dzieci lub objęcia opieką trojga dzieci;
- 69 tygodni - w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie, przysposobienia czworga dzieci lub objęcia opieką czworga dzieci;
- 71 tygodni - w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie, przysposobienia pięciorga i więcej dzieci lub objęcia opieką pięciorga i więcej dzieci.
Okresy te liczy się od dnia porodu, przysposobienia lub objęcia dziecka opieką.
Wniosek o wypłatę świadczenia można złożyć się w terminie 3 miesięcy od dnia narodzin dziecka, a w przypadku gdy wniosek dotyczy dziecka przysposobionego - od miesiąca objęcia dziecka opieką.
Zasiłek macierzyński
Zasiłek macierzyński to świadczenie wypłacane z systemu ubezpieczeń społecznych pracownikowi, który jest na urlopie: macierzyńskim, na warunkach macierzyńskiego, rodzicielskim i ojcowskim. Zasiłek przysługuje pracownikom zatrudnionym na umowę o pracę, zleceniobiorcom lub osobom prowadzącym jednoosobową działalność gospodarczą.
Zasiłek macierzyński może otrzymać osoba, która urodzi dziecko lub przyjmie na wychowanie (dziecko do lat 7., w wyjątkowych sytuacjach do lat 10.) lub jest rodziną zastępczą, ale nie zawodową. Podstawą do otrzymania zasiłku jest podleganie ubezpieczeniu chorobowemu - przy umowie o pracę jest to obowiązkowe, przy umowie zlecenia i samozatrudnieniu jest dobrowolne.
Zasiłek wypłacany jest przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, jeśli dziecko urodziło się w okresie podlegania ubezpieczeniu chorobowemu.
Zasiłek może otrzymać tylko jeden rodzic - matka lub ojciec dziecka, przebywający na urlopie:
- macierzyńskim - od 20 do 37 tygodni,
- tacierzyńskim - za część urlopu macierzyńskiego, której nie wykorzystała matka dziecka,
- rodzicielskim - za 32 tygodnie w przypadku urodzenia lub przysposobienia jednego dziecka, i 34 tygodnie w przypadku urodzenia lub przysposobienia dwójki lub więcej dzieci,
- ojcowskim - za 14 dni trwania tego urlopu, niezależnie od liczby urodzonych dzieci.
Wysokość zasiłku macierzyńskiego jest uzależniona między innymi od zarobków czyli od tzw. podstawy zasiłku. Podstawą jest (w dużym skrócie) średnie miesięczne wynagrodzenie pracownika obliczone z 12 następujących po sobie miesięcy kalendarzowych poprzedzających urlop macierzyński. Im wyższa podstawa (wyższe zarobki), tym wyższy zasiłek.
Jeśli pracownicy nie złożą wniosku o urlop rodzicielski w terminie 21 dni, zasiłek macierzyński na czas urlopu macierzyńskiego oraz urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego będzie wynosił 100 proc. wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek
Takie wynagrodzenie będzie przysługiwało tylko za 6 tygodni w przypadku urodzenia lub przyjęcia na wychowanie jednego dziecka (8 tygodni przy większej liczbie dzieci) lub 3 tygodnie, jeśli przy przyjęciu dziecka na wychowanie pracownik korzysta z minimalnego urlopu macierzyńskiego w wymiarze 9 tygodni. Za pozostały okres trwania urlopu rodzicielskiego pracownik otrzyma 60 proc. podstawy wymiary zasiłku macierzyńskiego.
Całkowita wysokość zasiłku macierzyńskiego będzie taka sama (80 proc.), jednak to od pracownika zależy, czy będzie mu wypłacana w stałej proporcji lub najpierw 100 proc, a potem 60 proc.
Zasiłek macierzyński za czas urlopu ojcowskiego wynosi 100 proc. wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek.
Zasiłek rodzinny wraz z dodatkami
Prawo do zasiłku rodzinnego ustala się na podstawie dochodów opodatkowanych i nieopodatkowanych w Polsce oraz dochodów uzyskanych za granicą i pomniejszonych odpowiednio o zapłacony tam podatek dochodowy, składki na obowiązkowe ubezpieczenie społeczne i zdrowotne oraz alimenty płacone na rzecz innych osób.
Zasiłek rodzinny i dodatki do tego zasiłku przysługują:
- rodzicom, jednemu z rodziców albo opiekunowi prawnemu dziecka,
- opiekunowi faktycznemu dziecka,
- osobie uczącej się (osoba pełnoletnia ucząca się, niepozostająca na utrzymaniu rodziców w związku z ich śmiercią lub w związku z ustaleniem wyrokiem sądowym lub ugodą sądową prawa do alimentów z ich strony).
Zasiłek rodzinny przysługuje, jeżeli przeciętny miesięczny dochód rodziny w przeliczeniu na osobę albo dochód osoby uczącej się nie przekracza kwoty 674,00 zł. W przypadku gdy członkiem rodziny jest dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o umiarkowanym albo o znacznym stopniu niepełnosprawności, zasiłek rodzinny przysługuje, jeżeli przeciętny miesięczny dochód rodziny w przeliczeniu na osobę albo dochód osoby uczącej się nie przekracza kwoty 764,00 zł.
Osoba mająca prawo do zasiłku rodzinnego może ubiegać się o następujące dodatki:
- dodatek z tytułu urodzenia dziecka,
- dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego,
- dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka,
- dodatek z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej,
- dodatek z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego,
- dodatek z tytułu podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania,
- dodatek z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego.
Zasiłek opiekuńczy
Zasiłek opiekuńczy przysługuje wyłącznie jednemu z rodziców lub opiekunowi tylko, gdy nie ma innego członka rodziny, który mógłby zająć się chorym dzieckiem. Pracownik zostanie zwolniony z obowiązku wykonywania pracy, jeśli opiekuje się innym członkiem rodziny: małżonkiem, rodzicem, rodzicem jego dziecka, ojczymem, macochą, teściami, dziadkami, wnukami, rodzeństwem oraz dziećmi, które skończyły 14 lat, jeśli w czasie opieki będą żyć we wspólnym gospodarstwie domowym. Dzieckiem pracownika będą także dzieci biologiczne małżonka, dzieci przysposobione, a także dzieci przyjęte na wychowanie i utrzymanie.
Wysokość zasiłku opiekuńczego to 80 proc. podstawy wymiaru (czyli co do zasady wynagrodzenia pracownika obliczanego tak jak zasiłek chorobowy). Zasiłek przysługuje pracownikowi za cały okres jego trwania, także dni wolne od pracy.
500 plus
Świadczenie wychowawcze „Rodzina 500 plus” wypłacane jest miesięcznie w wysokości 500 zł, do momentu aż dziecko ukończy 18. rok życia. Jest to wsparcie przyznawane na każde dziecko w rodzinie bez względu na dochód.
Świeżo upieczeni rodzice mają aż 3 miesiące od urodzenia dziecka na złożenie wniosku. Oczywiście świadczenie 500 plus otrzymają z wyrównaniem od dnia narodzin dziecka.
Z tej pomocy skorzystać mogą również rodziny przebywające za granicą. Pierwszym warunkiem, jaki musi spełniać rodzina, to zamieszkanie w Polsce. Samo obywatelstwo polskie nie stanowi podstawy do ubiegania się o tego rodzaju wsparcie.
Ulga podatkowa
Rodzinie z małym dzieckiem przysługuje ulga podatkowa. Warunkiem skorzystania z niej jest dochód obojga rodziców, nieprzekraczający 112 tys. zł. W wypadku rodzica samotnie wychowującego niepełnoletnie dziecko kwota ta również wynosi 112 tys. zł. W sytuacji, gdy rodzic nie pozostaje w związku małżeńskim i przez część roku podatkowego nie przekroczył kwoty 56 tys. zł, również może skorzystać z ulgi.
Kwota ulgi podatkowej przysługująca:
- na jedno dziecko – 92,67 zł/mies. – w skali rocznej jest to kwota 1112,04 zł
- na drugie dziecko – 92,67 zł/mies.
- na trzecie dziecko – 166,67 zł/mies.
- na czwarte dziecko – 225,00 zł/mies.
Rozszerzony został także katalog osób uprawnionych do posiadania Karty Dużej Rodziny – dzisiaj dostępna jest ona dla wszystkich, którzy w przeszłości mieli na utrzymaniu co najmniej troje dzieci, niezależnie od tego, w jakim wieku są one dzisiaj. O KDR – w wersji tradycyjnej i elektronicznej w postaci aplikacji na urządzenia mobilne – można wnioskować za pośrednictwem portalu Emp@tia
Urlopy związane z macierzyństwem i rodzicielstwem
Urlop macierzyński
Urlop macierzyński przysługuje kobiecie w ciąży. Może ona wykorzystać maksymalnie 6 tygodni urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu. Po porodzie przysługuje jej urlop w niewykorzystanym wcześniej wymiarze. Możliwość wykorzystania części urlopu macierzyńskiego przed porodem nie przysługuje pracownicy, która urodziła w trakcie urlopu bezpłatnego. Jeżeli nie korzystała z urlopu macierzyńskiego w ciąży, pierwszym dniem urlopu macierzyńskiego jest dzień porodu.
Kobieta nie może się zrzec prawa do urlopu macierzyńskiego, może jednak zrezygnować z jego części po wykorzystaniu 14 tygodni urlopu macierzyńskiego i wrócić do pracy pod warunkiem, że:
- 14 tygodni urlopu wykorzysta po porodzie (bez znaczenia jest, czy i w jakim wymiarze wykorzystała urlop macierzyński w czasie ciąży),
- pozostałą część urlopu macierzyńskiego przejmie ojciec dziecka, złoży pisemny wniosek o rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego najpóźniej na 7 dni przed powrotem do pracy, ze wskazaniem daty powrotu, załączy kopię wniosku pracownika ojca, który przejmie pozostałą część urlopu, albo oświadczenie ojca ubezpieczonego w systemie ubezpieczeń społecznych o przerwaniu działalności zarobkowej na okres pozostałego urlopu macierzyńskiego.
Wymiar urlopu macierzyńskiego, niezależnie od tego, kto z niego korzysta, zależy od liczby narodzonych dzieci przy jednym porodzie i wynosi:
- 20 tygodni – urodzenie jednego dziecka,
- 31 tygodni – urodzenie dwojga dzieci,
- 33 tygodnie – urodzenie trojga dzieci,
- 35 tygodni – urodzenia czworga dzieci,
- 37 tygodni – urodzenie pięciorga i więcej dzieci.
Za czas urlopu macierzyńskiego przysługuje zasiłek macierzyński.
Jeśli dziecko bezpośrednio po urodzeniu wymaga dłuższej opieki szpitalnej, kobieta przez pierwsze 8 tygodni po porodzie wykorzystuje urlop macierzyński. Następnie może złożyć wniosek do pracodawcy o przerwanie urlopu macierzyńskiego. Pozostała część urlopu będzie mogła zostać wykorzystana po powrocie dziecka ze szpitala.
Identyczna zasada dotyczy hospitalizacji dziecka w czasie korzystania przez rodzica lub innego członka najbliższej rodziny z urlopu rodzicielskiego lub urlopu ojcowskiego. Liczba takich przerw nie jest limitowana.
Urlop rodzicielski
Prawo do urlopu rodzicielskiego przysługuje bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego. Urlop rodzicielski powinien zostać wykorzystany nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko skończy 6 lat. Wymiar urlopu przysługuje łącznie obojgu uprawnionym i zależy od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie. Wynosi:
- do 32 tygodni po urodzeniu jednego dziecka
- do 34 tygodni po urodzeniu więcej niż jednego dziecka.
Rodzice dziecka mogą korzystać z urlopu rodzicielskiego jednocześnie. Albo może korzystać z niego jedna z osób uprawnionych, która jest pracownikiem (ma umowę o pracę), a druga, w tym samym czasie, jako ubezpieczona w systemie ubezpieczeń społecznych (na przykład prowadząca działalność gospodarczą) może pobierać zasiłek macierzyński.
Urlop rodzicielski może zostać podzielony przez oboje uprawnionych na nie więcej niż cztery części, nie krótsze niż 8 tygodni, z wyjątkiem pierwszej części, która nie może być krótsza niż 6 tygodni, chyba że do wykorzystania pozostało mniej tygodni. Urlopu rodzicielskiego udziela się jako wielokrotności tygodnia.
Podczas urlopu rodzicielskiego można wykonywać dla swojego pracodawcy pracę w wymiarze nie większym niż połowa etatu. Wówczas urlop rodzicielski otrzymuje na pozostałą część etatu. Urlop rodzicielski ulega proporcjonalnemu wydłużeniu maksymalnie do 64. tygodni po urodzenia jednego dziecka lub 68. tygodni, jeśli dzieci było więcej.
Urlop wychowawczy
Urlop wychowawczy wynosi łącznie do 36 miesięcy i jest bezpłatny. Ewentualne świadczenia w postaci zasiłku wychowawczego otrzymują w czasie urlopu wychowawczego tylko pracownicy o niskich dochodach.
Urlop wychowawczy przysługuje pracownikowi z co najmniej 6-miesięcznym stażem pracy, do którego zalicza się także okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych, i można z niego korzystać do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko skończy 6 lat.
Urlop może być wykorzystywany przez oboje rodziców jednocześnie i podzielony na maksymalnie 5 części, które ustala się na podstawie liczby wniosków o udzielenie urlopu. Każdy z rodziców ma wyłączne prawo do wykorzystania jednego miesiąca. Nie można przenieść tego prawa na drugiego rodzica.
Urlop wychowawczy ma umożliwić rodzicowi lub opiekunowi sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem. Nie wyklucza to jednak pracy w czasie urlopu pod warunkiem, że jest możliwe łączenie jej z opieką nad dzieckiem. W czasie urlopu wychowawczego pracownik może pracować w twojej lub innej firmie, podjąć naukę, uczestniczyć w szkoleniach czy podjąć inną działalność, na przykład gospodarczą, jeżeli nie wyłącza to możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. W praktyce wykonywanie pracy w trakcie urlopu wychowawczego jest najczęściej ograniczone do części etatu.
Ochrona stosunku pracy
W okresie ciąży, a także w okresie urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę (chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownicy/pracownika i reprezentująca pracownicę/pracownika zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy). Jest to możliwe w wyjątkowych przypadkach określonych w przepisach prawa pracy (np. w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy).
W przypadku umowy o pracę zawartej na czas określony albo na okres próbny przekraczający jeden miesiąc, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, umowa ta ulega przedłużeniu do dnia porodu. Jednak takie przedłużenie nie dotyczy umowy o pracę na czas określony zawartej w celu zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy.
Pracodawca nie może także wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego wniosku o:
- dzielenie urlopu wychowawczego – do dnia zakończenia tego urlopu,
- obniżenie wymiaru czasu pracy – do dnia powrotu do nieobniżonego wymiaru czasu pracy, nie dłużej jednak niż przez łączny okres 12 miesięcy.
Rozwiązanie przez pracodawcę umowy jest dopuszczalne tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, a także gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.
Po powrocie z urlopu wychowawczego pracodawca dopuszcza pracownika do pracy na dotychczasowym stanowisku. Jeżeli nie jest to możliwe, dopuszcza do pracy na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub na innym stanowisku odpowiadającym jego kwalifikacjom zawodowym. Przy czym wówczas jego wynagrodzenie nie może być niższe od wynagrodzenia za pracę przysługującego pracownikowi w dniu podjęcia pracy na stanowisku zajmowanym przed tym urlopem.
Przywileje w opiece zdrowotnej dla ciężarnych
Kobieta w ciąży może korzystać także z innych przywilejów. Może m.in. korzystać poza kolejnością ze świadczeń opieki zdrowotnej. Żeby skorzystać z opieki lekarskiej ciężarna nie musi być ubezpieczona. Dotyczy to okresu ciąży, porodu i połogu. Powinna zostać przyjęta po okazaniu zaświadczenia od lekarza prowadzącego ciążę lub lekarza pierwszego kontaktu wraz z dokumentem potwierdzającym tożsamość i skierowaniem do lekarza, jeśli jest potrzebne.
Kobiety w ciąży jeśli ma skierowanie do specjalisty np.: kardiologa, endokrynologa czy stomatologa, powinny być przyjęte tego samego dnia lub najpóźniej w ciągu 7 dni roboczych. Konieczne jest zaświadczenie o ciąży wystawione przez ginekologa lub adnotacja na skierowaniu, który to tydzień ciąży.
Od września 2020 dla ciężarnych został przygotowany nowy projekt Ciąża Plus, oferujący pulę darmowych leków.
W sytuacji niepowodzeń położniczych lub w przypadku urodzenia noworodka o bardzo małej masie urodzeniowej (poniżej 1500 gramów), skrajnie niedojrzałego lub z wadą wrodzoną, szpital jest zobowiązany do zapewnienia kobiecie opieki psychologa.
Jeśli kobieta jest w ciąży, ma obniżone samopoczucie, odczuwa skrajne emocje, w tym smutek i lęk, jest zmęczona, zniechęcona do aktywności, brak jej energii, czyli ma tzw. objawy depresyjne, może się zgłosić – bez skierowania - do poradni zdrowia psychicznego. Powinna być przyjęta (w ramach NFZ) w dniu zgłoszenia lub najpóźniej w ciągu 7 dni roboczych.
Kobieta w ciąży ma prawo do prowadzenia ciąży przez położną Do obecności bliskiej osoby zarówno w trakcie porodu, jak i w gabinecie lekarskim przy przyjęciu do szpitala.
Przydatne informacje dla kobiet w ciąży:
KJ
Inne tematy w dziale Społeczeństwo
