Programy równoważenia rozwoju kultury

Dynamika współczesnych przemian – takich jak rozwój AI, platformizacja gospodarki, protekcjonizm państwowy, erozja klasy średniej czy walka o wolność cyfrową – wymaga nowej perspektywy refleksji nad strategią rozwoju. Z uwagi na różnorodność oczekiwań społecznych, konieczne jest zaproponowanie otwartej alternatywy, która stanie się punktem odniesienia dla rządów, samorządów, instytucji edukacyjnych i wspólnot lokalnych.

Modernizacja społecznej gospodarki rynkowej w Polsce powinna przyjąć personalistyczny charakter. Zrównoważony rozwój musi oznaczać nie tylko równowagę między środowiskiem, gospodarką i społeczeństwem, ale przede wszystkim harmonię relacji międzyludzkich, opartych na wolności, równości i solidarności.

1.    Strategie kultury gospodarowania

Ukazane na rysunku 1 napięcie między dwoma sprzecznymi modelami kultury gospodarowania: strategią oligarchizacji i strategią humanizacji, wynika z tego, że są to nie tylko różne logiki działania gospodarki, ale także przeciwstawne wizje cywilizacyjne.

Rys. 1. Dwie sprzeczne strategie kultury gospodarowania. 

Strategia oligarchizacji zakłada koncentrację kapitału i decyzji, prowadząc do dochodowej polaryzacji, strukturalnego bezrobocia oraz społecznego wykluczenia. Cyfrowe narzędzia wspierają w tym modelu centralizację i utrwalanie hierarchii.

Z kolei strategia humanizacji opiera się na autonomii wspólnot, solidarności międzypokoleniowej i wspólnotowym przetwarzaniu wiedzy. Cyfryzacja służy tu demokratyzacji dostępu, a nie dominacji.

2.    Dylematy asymetrii kultury

Współczesna kultura podlega presji asymetrii w trzech obszarach: czasu, przestrzeni i wiedzy. Cyfrowe media promują relacje doraźne, zdalne i fragmentaryczne, co destabilizuje relacje społeczne i lokalne więzi.

 

Rys. 2. Strategie wobec asymetrii w zakresach kultury.

Rysunek 2 wskazuje na dwie możliwe reakcje: pogłębianie centralizacji lub budowę nowej infrastruktury solidarności epistemicznej. Przezwyciężenie asymetrii wymaga odbudowy relacji pokoleniowych, lokalnych wspólnot i zaufania do wiedzy.

3.    Warunki zrównoważonego rozwoju kultury

Zrównoważony rozwój kultury powinien być fundamentem strategii rozwojowej. Nie chodzi tylko o równowagę sektorową, ale o systemowy paradygmat – oparty na relacyjności, zakorzenieniu, solidarności.

Rys. 3. Refleksje o warunkach zrównoważonego rozwoju kultury.

Rysunek 3 podkreśla znaczenie trzech filarów: wartości aksjologicznych (prymat osoby), instytucji stabilizujących pamięć kulturową oraz kompetencji wspólnot w organizowaniu życia kulturalnego. Szczególną rolę odgrywa tu idea Narodowej Infrastruktury Pamięci jako gwarancji tożsamości.

4.    Programy personalistycznej modernizacji SGR

Rysunek 4 prezentuje dwanaście programów modernizacyjnych, uporządkowanych w trzech filarach: samopomoc zdrowotna, samokształcenie w rodzinie i samorządność obywatelska. Ich wspólnym mianownikiem jest rozwój wiedzy i kompetencji społecznych, a także wzmocnienie wspólnotowej odpowiedzialności.

Rys. 4. Dwanaście programów personalistycznej modernizacji społecznej gospodarki rynkowej.

To przejście od scentralizowanych polityk redystrybucyjnych do aktywnego wspierania samoregulujących się wspólnot. Zastępujących w racjonalizowaniu gospodarowania mechanizmy samoregulacyjne rynku. 

5.    Cztery paradygmaty finansów publicznych

Rysunek 5 ukazuje cztery proponowane paradygmaty finansów publicznych, podporządkowane idei personalistycznej strategii rozwoju. Ich wprowadzenie zmieni funkcje administracji państwa – z opiekuńczego zarządzania mechanizmami kontroli na subsydiarne wspieranie podmiotowość obywateli i lokalnych wspólnot.

 

Rys. 5. Cztery paradygmaty finansów publicznych osią strategii rozwoju Polski.

Finansowanie powinno wspierać zdrowie wspólnotowe, partycypację obywatelską, edukację rodzinną i rozwój wiarygodnej infrastruktury wiedzy. To budżet zorientowany nie na system, lecz na osobę.

Podsumowanie

Zaproponowane programy stanowią próbę odpowiedzi na chaos komunikacyjny i napięcia wywołane asymetriami kultury. Reorientacja strategii rozwoju ku relacjom, wspólnotom i wiedzy zakorzenionej w doświadczeniu, może stanowić fundament dla nowej, solidarnej konstytucji społecznej.

Finanse publiczne przestaną być wyłącznie narzędziem redystrybucji – stawać się będą wyrazem troski o podmiotowość obywateli i trwałość dobra wspólnego.

----------------

1. Autorem wszystkich rysunków jest Andrzej Madej. 

2. Redaktorem treści jest na podstawie szerszego tekstu Andrzeja Madeja jest ChatGPT.