I ty zostaniesz pedagogiem

Wyjaśnienie wadliwej kolejności moich tekstów

Przedstawiając w poprzednim tekście Kolonię Akademicką jako rekomendowany model szkolnictwa dla ustroju edukacji, oparłem się na wieloletnim doświadczeniu społecznej aktywności w instytucjach edukacyjnych oraz na ekonomicznym rozpoznaniu spodziewanej wizji przemian gospodarczych. Co ująłem w esencji tekstu „Edukacja dla rozwoju” słowami: „Warunkiem koniecznym dla podjęcia przez Polskę polityk publicznych ograniczających skutki polaryzacji dochodowej i strukturalnego bezrobocia zgodnie z postanowieniami Konstytucji, wydaje się obecnie ustrojowe wprowadzenie do systemu edukacji społecznej instytucji pedagogicznego integrowania wychowawczych obowiązków rodziców i oświatowych obowiązków szkoły w celu ożywienia formacji postaw powinnościowych, nie tylko dla uznania pracy jako cnoty kardynalnej cywilizacji europejskiej ale i dla wsparcia efektywności infrastruktury demokratycznego wartościowania zrównoważonego rozwoju wspólnot. (pedagodzy wolności i równości).”

W ten sposób przeskoczyłem co najmniej trzy grupy zagadnień wartych uważnego rozważenia, przed finalnym wskazaniem Kolonii Akademickiej jako proponowanej struktury instytucjonalnej. Pierwszym z pominiętych zagadnień jest ideowe uzasadnienie dla rekomendowanego kierunku modernizacji systemu edukacji, drugim jest przedstawienie zmian roli pedagoga, trzecim jest poszerzenie pedagogiki jako dyscypliny naukowej o nową subdyscyplinę wskazującą na dialogowych charakter uczenia wspieranego SI.

Podejmując się uzupełnienia wskazanych braków, tym razem proponuję refleksję nad poszerzeniem miejsc wykonywania funkcji pedagoga o edukację pozaszkolną. Poszerzeniem wynikającym z potrzeby uzupełnienia szkolnego modelu dostarczania wiedzy: „uczeń skupiony na nauczycielu”, praktyką stosującą model odpowiedni dla edukacji przez całe życie: „nauczyciel skupiony na uczniu”.

Zmiany która musi obejmować funkcje, kompetencje i metody pedagogii w domu i w innych instytucjach kultury narodowej. Odpowiednio do samokształcenia rodzinie jako oczekiwanego paradygmatu humanizowanego systemu edukacji.

O paradygmacie i strategii edukacji zamierzam napisać w kolejnym tekście. Tym razem korzystając z pomocy starego / dobrego Chata GPT, przedstawię role pedagoga w trzech epokach kultury poznania.

Pedagog epoki oralnej

W okresie przed powstaniem formalnych szkół w starożytnej Grecji rola pedagoga była ściśle związana z ówczesnymi normami społecznymi, strukturami rodzinnymi oraz modelem wychowania młodzieży. Społeczna rola pedagoga koncentrowała się na edukacji w ramach rodziny, wspólnoty oraz przestrzeni publicznej, gdzie kluczowe znaczenie miały wartości przekazywane w sposób nieformalny.

1. Rola wychowawcy w rodzinie

• Rodzina jako podstawowa instytucja wychowawcza: Wychowanie dzieci odbywało się przede wszystkim w domu, a odpowiedzialność za ten proces spoczywała na rodzicach, szczególnie ojcu, który pełnił rolę nauczyciela i autorytetu.

• Matka i opiekunki: W pierwszych latach życia dzieci (szczególnie dziewczynek) opieką zajmowały się matki oraz niewolnice pełniące funkcje piastunek. Uczyły one podstawowych umiejętności, takich jak mówienie, śpiew, proste prace domowe czy normy społeczne.

• Ojciec jako nauczyciel cnoty: Ojciec miał za zadanie wprowadzać synów w świat męskich obowiązków, ucząc ich wartości moralnych (np. odwagi, honoru) oraz przygotowując do roli obywatela i wojownika. Uzupełniał te funkcje seniora dziadek, jako nestor gospodarstwa domowego.

2. Nieformalni pedagodzy – mentorzy i opiekunowie

• Pedagog jako opiekun: W niektórych greckich polis (np. w Atenach) rola pedagoga była powierzana wykwalifikowanemu niewolnikowi, który nie tyle nauczał, ile pełnił funkcję opiekuna i przewodnika. Zadaniem takiego pedagoga było pilnowanie dziecka, towarzyszenie mu w życiu codziennym i uczenie odpowiednich manier.

• Mentorzy: W społeczeństwach greckich popularny był również model wychowania, w którym starszy, doświadczony mężczyzna (często przyjaciel rodziny) pełnił funkcję mentora dla młodego chłopca, ucząc go wiedzy praktycznej, filozofii oraz umiejętności wojskowych.

3. Wychowanie w przestrzeni publicznej

• Uczenie przez obserwację i praktykę: W okresie przed formalnym systemem edukacji dzieci uczyły się poprzez obserwację życia społecznego – uczestnictwo w obrzędach religijnych, zgromadzeniach ludowych czy pracach na roli.

• Rola mitów i sztuki: Opowiadanie mitów i eposów (np. Homera) miało ogromne znaczenie w kształtowaniu wartości moralnych i obywatelskich. Dzięki temu młodzi chłopcy poznawali wzorce postępowania oraz zasady etyczne.

4. Kształtowanie obywatela i wojownika

• Edukacja w duchu kalokagatii: Jednym z głównych celów wychowania w starożytnej Grecji było osiągnięcie harmonii między cnotą moralną (dobro, "kalos") a siłą fizyczną (piękno, "agathos"). Tę ideę wpajano młodym chłopcom od najmłodszych lat.

• Przygotowanie do obowiązków społecznych: W Atenach wychowanie koncentrowało się na przygotowaniu młodych chłopców do roli aktywnych obywateli polis, podczas gdy w Sparcie kładziono nacisk na trening wojskowy.

5. Brak formalnych instytucji edukacyjnych

• Przed powstaniem szkół nauczanie miało charakter nieformalny, oparty na relacjach osobistych oraz wzorcach przekazywanych w ramach społeczności.

• Wiedza specjalistyczna (np. rzemiosło) była zdobywana poprzez praktykę i uczenie się od mistrzów w zawodzie.

Podsumowanie

W okresie przed powstaniem szkół w starożytnej Grecji rola pedagoga była mocno zróżnicowana i ściśle związana z kontekstem społecznym. Nauczycielem w szerokim znaczeniu mógł być rodzic, mentor, opiekun czy nestor całej wspólnoty. Edukacja opierała się na przekazywaniu wartości moralnych, wiedzy praktycznej oraz przygotowaniu młodych ludzi do życia w polis jako obywateli lub wojowników. Ten model wychowania stanowił fundament dla późniejszego systemu edukacji formalnej w starożytnej Grecji.

Pedagog epoki piśmiennej

Wraz z instytucjonalizacją edukacji i rozwojem pedagogii szkolnej w epoce piśmiennej, rola pedagoga ulegała znaczącym zmianom, co wynikało zarówno z pojawienia się nowych instytucji edukacyjnych, jak i ewolucji społecznych oczekiwań wobec nauczycieli. Przemiany te można prześledzić, analizując kilka kluczowych etapów rozwoju szkolnictwa oraz pedagogii.

1. Początki szkolnej instytucjonalizacji edukacji

(Starożytna Grecja, Rzym i wczesne średniowiecze)

• Od wychowawcy do nauczyciela-eksperta:

o Wraz z powstaniem szkół w starożytnej Grecji (np. szkoły filozoficzne Platona czy szkoła retoryki w Atenach) rola pedagoga przekształciła się z domowego opiekuna i mentora w osobę odpowiedzialną za formalne przekazywanie wiedzy.

o Nauczyciele zaczęli specjalizować się w określonych dziedzinach wiedzy, takich jak retoryka, matematyka czy filozofia.

• Szkoły w Rzymie:

o Rola pedagoga obejmowała przygotowanie młodzieży do życia publicznego, a edukacja skupiała się na nauce łaciny, literatury, prawa oraz retoryki.

o Pedagog (często wykształcony niewolnik) pełnił funkcję przewodnika młodego człowieka w drodze do wyższej edukacji.

• Wpływ Kościoła we wczesnym średniowieczu:

o W Europie średniowiecznej rozwój szkolnictwa odbywał się pod patronatem Kościoła. Pedagog stał się nauczycielem religii, który dbał o przekazywanie wiedzy teologicznej oraz naukę czytania i pisania w oparciu o teksty biblijne.

o Rola nauczyciela była silnie związana z moralnym i duchowym przewodnictwem.

2. Rozwój szkół klasztornych, parafialnych i uniwersytetów

(Średniowiecze)

• Pedagog jako przewodnik duchowy i edukator:

o W szkołach klasztornych (np. benedyktyńskich) nauczyciel był odpowiedzialny nie tylko za naukę, ale także za kształtowanie moralności uczniów zgodnie z doktrynami religijnymi.

• Uniwersytety średniowieczne:

o Powstanie uniwersytetów (np. w Paryżu, Bolonii) w XI-XIII wieku zmieniło rolę pedagoga na bardziej naukową. Nauczyciele (magistrowie, profesorowie) prowadzili wykłady, dyskusje i kształcili elity intelektualne.

o Pedagog stał się osobą, która nie tylko przekazuje wiedzę, ale także prowadzi badania i uczestniczy w rozwoju nauki.

3. Reformacja, renesans i rozwój humanizmu

(XVI-XVII wiek)

• Humanizm a rola nauczyciela:

o Renesansowy humanizm wpłynął na zmianę podejścia do edukacji – nauczyciele zaczęli kłaść większy nacisk na rozwój indywidualny uczniów, nauczanie języków klasycznych (łacina, greka) oraz kształtowanie krytycznego myślenia.

o Pedagog stał się promotorem wszechstronnego rozwoju intelektualnego i estetycznego.

• Reformacja a edukacja masowa:

o Reformacja doprowadziła do popularyzacji edukacji elementarnej i wprowadzenia obowiązkowego nauczania czytania, by umożliwić dostęp do Pisma Świętego.

o Nauczyciel w szkołach parafialnych stał się odpowiedzialny za kształcenie szerokich warstw społeczeństwa, a nie tylko elit.

4. Edukacja jezuicka

Szczególne znaczenie w rozwoju edukacji na ziemiach Polskich odegrał wprowadzony w 1599 roku przez Zakonu Jezuitów kompleksowy system dydaktyczny. Nie tylko zrewolucjonizował on podejście do edukacji w Europie, ale po kasacie Zakonu w roku 1773 w Polsce dał fundament do stworzenia nowoczesnego systemu państwowej edukacji. Kluczowe cechy tej metody, które przyczyniły się do sukcesu edukacji jezuickiej, to:

• Ścisła organizacja i hierarchia

• Indywidualizacja nauczania

• Interaktywne metody nauczania

• Wszechstronność nauczania

• Wysokie kompetencje nauczycieli

• Elastyczność i otwartość na innowacje

• Kształtowanie liderów i elit społecznych

• Podejście holistyczne

Podręczniki które powstały w Polsce u schyłku politycznej podmiotowości Rzeczpospolitej Polskiej dzięki przejęciu przez Komisję Edukacji Narodową zasobów, stanowiły bazę do rozwoju domowej edukacji w okresie zaborów.

5. Oświecenie i narodziny współczesnej pedagogii

(XVIII-XIX wiek)

• Pedagog jako specjalista i wychowawca obywatelski:

o W okresie oświecenia edukacja stała się bardziej świecka i skoncentrowana na przygotowaniu uczniów do życia w społeczeństwie. Pedagogowie byli postrzegani jako osoby kształtujące światłych obywateli.

o Zaczęły powstawać teoretyczne podstawy pedagogiki jako nauki (np. John Locke, Jean-Jacques Rousseau).

• Rola w systemach edukacji państwowej:

o Powstanie systemów szkolnictwa publicznego (np. reforma pruska w XIX wieku) wzmocniło rolę pedagoga jako funkcjonariusza państwowego. Nauczyciele musieli realizować programy nauczania, które często miały również funkcję polityczną (np. budowanie tożsamości narodowej).

6. Nowoczesne podejście do pedagogii szkolnej

(XX-XXI wiek)

• Profesjonalizacja zawodu:

o Pedagog stał się profesjonalistą o specjalistycznym przygotowaniu, uzyskiwanym na uczelniach pedagogicznych. Konieczność certyfikacji oraz ciągłego kształcenia wpłynęła na podniesienie statusu zawodu.

• Rola mediatora i kreatora:

o Wraz z rozwojem psychologii i pedagogiki (np. Maria Montessori, Jan Dewey), nauczyciel zaczął być postrzegany jako osoba wspierająca indywidualny rozwój ucznia, a nie tylko przekazująca wiedzę.

o Pedagog stał się mediatorem między uczniem a wiedzą, dostosowując metody nauczania do potrzeb dziecka.

• Cyfryzacja i nowe wyzwania:

o W XXI wieku cyfryzacja edukacji przekształciła rolę pedagoga, który musi łączyć tradycyjne metody z nowoczesnymi technologiami, wspierać uczniów w krytycznym korzystaniu z informacji oraz rozwijać kompetencje cyfrowe.

Podsumowanie

W epoce piśmiennej rola pedagoga ewoluowała od wychowawcy i mentora w ramach wspólnoty, poprzez nauczyciela realizującego cele religijne lub polityczne, aż po profesjonalnego edukatora, kształtującego indywidualny rozwój uczniów. Upaństwowienie edukacji wprowadziło standaryzację pracy nauczyciela, ale jednocześnie otworzyło drogę do specjalizacji i rozwoju nowoczesnej pedagogii, która coraz bardziej skupia się na uczniu jako jednostce.

Pedagog epoki medialnej

Możliwości powszechnego dostępu do narzędzi cyfrowego diagnozowania rozwoju dziecka dzięki wykorzystaniu SI daje potencjał znaczącej zmiany system edukacji w wymiarach personalizacji programów nauczania, dynamicznego i ciągłego diagnozowania i transformacji roli nauczyciela. W tym kontekście przewidywać należy wzmacnianie roli pozaszkolnych pedagogów (np. rodziców, dziadków, opiekunów, społeczników), w następujących obszarach:

1. Ułatwienie monitorowania rozwoju dziecka

Narzędzia cyfrowe umożliwiają łatwe i szybkie diagnozowanie różnych aspektów rozwoju dziecka, takich jak:

• Kompetencje poznawcze (np. czytanie, pisanie, liczenie),

• Umiejętności społeczne i emocjonalne,

• Specyficzne trudności w nauce (np. dysleksja, ADHD).

Dzięki temu nie zawodowi pedagodzy mogą uzyskać dostęp do informacji wcześniej zarezerwowanych dla specjalistów, co pozwala im podejmować bardziej świadome decyzje edukacyjne.

2. Upowszechnienie wiedzy pedagogicznej

Cyfrowe narzędzia zazwyczaj są wyposażone w moduły analityczne i poradniki, które pomagają interpretować wyniki diagnozy. Dzięki temu osoby bez formalnego wykształcenia pedagogicznego mogą uzyskać dostęp do:

• Praktycznych wskazówek dotyczących wspierania dziecka,

• Rekomendacji dalszych działań edukacyjnych,

• Zasobów dydaktycznych (gry, aplikacje, ćwiczenia).

3. Wzrost zaangażowania rodziców i opiekunów

Rodzice i opiekunowie, dzięki łatwo dostępnym narzędziom, mogą bardziej świadomie angażować się w proces edukacji dziecka. Pozwala to na:

• Wczesne rozpoznawanie trudności lub talentów dziecka,

• Tworzenie bardziej spersonalizowanych planów nauczania w domu,

• Budowanie lepszej współpracy z nauczycielami w formalnym systemie edukacji.

4. Rozwój edukacji pozaformalnej

Nie zawodowi pedagodzy mogą wykorzystać cyfrowe narzędzia do organizowania inicjatyw edukacyjnych poza szkołą, np.:

• Organizowanie lokalnych grup nauki, opartych na diagnozach indywidualnych,

• Tworzenie społeczności wspierających rozwój dzieci w określonych obszarach (np. STEM [1], kreatywność, edukacja oparta o kontakt z zasobami kultury narodowej),

• Personalizacja treści nauczania, co zwiększa efektywność edukacji.

5. Zagrożenia i wyzwania

Choć cyfrowe narzędzia oferują wiele korzyści, ich powszechne użycie może wiązać się z pewnymi wyzwaniami:

• Ryzyko nadinterpretacji wyników diagnozy przez osoby bez odpowiedniego przygotowania,

• Możliwość nierówności dostępu do technologii w różnych grupach społecznych,

• Konieczność ochrony danych osobowych dzieci i zapewnienia odpowiedzialnego korzystania z narzędzi.

Wnioski

Powszechny dostęp do cyfrowych narzędzi diagnozowania rozwoju dziecka może zrewolucjonizować system edukacji, podkreślając rolę nie zawodowych pedagogów. Kluczowe jest jednak odpowiednie wsparcie instytucji kultury w tym uniwersytetów, np. poprzez wprowadzanie nowych metod pedagogicznych, szkolenia i budowania kompetencji cyfrowych, aby zapewnić skuteczne i odpowiedzialne wykorzystanie tych technologii.

------

[1]  STEM to akronim angielskich słów: Science, Technology, Engineering, Mathematics (nauka, technika, inżynieria, matematyka), a gdy dodamy do tego (Sztukę) otrzymujemy STEAM. Jego ideą jest pokazanie dzieciom, że nauki przyrodnicze są ze sobą powiązane, by ułatwić im przyswajanie wiedzy w szerszej perspektywie.