Zmiana polityki gospodarczej po 2015 roku – kula u nogi czy siła napędowa rozwoju Polski?

Rozwój gospodarczy Polski a działania podjęte przez Rząd po roku 2015 – rozbieżne oceny

Same wartości wskaźników społeczno – ekonomicznych i kierunki ich zmiany – takie jak dynamiczny wzrost PKB, spadek bezrobocia, wzrost zatrudnienia, zmiana sytuacji finansowej państwa  - nie są co do zasady kwestionowane w poważnej debacie. W największym skrócie można uznać (co będzie też uwydatnione na tabelach podanych poniżej), że po 2015 sytuacja społeczno-gospodarcza Państwa i samych Polaków dynamicznie się poprawiała. Przedmiotem gorącego sporu pozostaje jednak kwestia, czy odbyło się to dzięki skutecznej polityce rządu, czy raczej pomimo niej.

Spośród najistotniejszych reform realizowanych przez rząd PiS i przez Wicepremiera i później Premiera Mateusza Morawieckiego, które wpłynęły na społeczno-gospodarczą rzeczywistość należy wymienić przede wszystkim:
- wprowadzenie programu 500+ i innych programów społecznych, znaczne zwiększenie wydatków budżetowych w tym zakresie
- reformy systemu podatkowego w kierunku zwiększenia możliwości Państwa i jego instytucji w zakresie ściągalności podatków, przede wszystkim w podatku VAT.
- zmiany na rynku pracy – przede wszystkim przyspieszenie podnoszenia płacy minimalnej i  wprowadzenie minimalnej stawki godzinowej.
- zatrzymanie prywatyzacji i sprzedaży dużych spółek inwestorom zagranicznym, repolonizacja wybranych branż gospodarki, na czele z repolonizacją Pekao SA
- wprowadzanie preferencji i wspieranie wybranych branż z pomocą państwa i państwowych  instytucji rozwojowych, ulg podatkowych.
- opodatkowanie innych wybranych branż i firm – m.in. w postaci nałożenia podatku bankowego, podatku od sklepów wielkopowierzchniowych, zmianach w podatku CIT
- obniżenie wieku emerytalnego, podwyższanie najniższych emerytur, w tym poprzez waloryzację kwotową.
- zwiększenie roli Państwa w inwestycjach, rozpoczęcie dużych i ryzykownych inwestycji w wybranych dziedzinach (m. in. Centralny Port Komunikacyjny), realizacja szeregu projektów i inwestycji w ramach tzw. Planu Morawieckiego.
-szereg innych zmian

Otwartą kwestią pozostaje ocena tych reform. Spośród pytań padających najczęściej w publicznej debacie:
Czy te reformy dały wkład pod dynamiczny rozwój, czy raczej Polska gospodarka rozwijała się pomimo tych zmian i bez nich mogłaby się rozwijać szybciej?
Czy bilans reform PiS jest jednym z elementów, które przyczyniły się do dobrej sytuacji finansowej, czy bez reform byłąby ona lepsza, a dobra sytuacja finansowa została w istocie „przejedzona”?
Czy spadek ubóstwa i poprawa wskaźników społecznych była napędzana rządowymi reformami, czy wynikało to raczej z dobrej globalnej koniunktury gospodarczej, a programy rządowe były raczej nieefektywne?

Trop mogący naprowadzić w kierunki możliwości udzielenia nie jedynie subiektywnej, ale opartej o badania naukowe odpowiedzi na powyższe pytania, wskazują nam naukowcy z UW w najnowszym badaniu i przeprowadzonej symulacji.

Badania naukowców z Uniwersytetu Warszawskiego

Dzięki upływowi lat i odpowiednio dużej ilości danych zarówno z Polskiej gospodarki jak i z innych krajów, naukowcy z UW podjęli się szerokiego oszacowania wpływu polityki rządu po 2015 na rozwój Polski w artykule „Prudent Populists? the Short-Term Macroeconomic Impact of Populist Policies in Poland”. autorstwa Michała Brzezińskiego i Katarzyny Sałach

Naukowcy przeanalizowali podobieństwo cech gospodarek różnych krajów do polskiej gospodarki, badając wieloletnie korelacje zmian ich wskaźników ekonomicznych i wskaźników Polski.
Co kluczowe, naukowcy przeanalizowali sposób prowadzenia polityki gospodarczej, gdzie określili politykę gospodarczą Polski do 2015 roku jak i innych państwa jako tzw. „niepopulistyczną” – prowadzoną względnie według swoistego globalnego schematu.
Naukowcy określili reformy PiS jako „populistyczną” politykę gospodarczą, która w części podważyła zależności i podobieństwa do innych państw.
Na powyższych podstawach naukowcy zrekonstruowali, jak mogłyby wyglądać wskaźniki gospodarcze, gdyby zamiast tzw. „populistycznej” polityki PiS i Premiera, po 2015 roku Polska dalej prowadziła „niepopulistyczną” politykę zrekonstruowaną na podstawie działań i osiągów innych Państw „niepopulistycznych” państw po roku 2015, jak i na podstawie wcześniejszych zależności i podobieństw między Polską a innymi państwami, jakie występowały w latach 1996-2015 ,gdyby  były tak samo silne także po roku 2015.
Tak zrekonstruowane badanie pozwoliło odsiać wpływ szeregu czynników na ocenę reform, przede wszystkim kwestię korzystnego otoczenia zewnętrznego w gospodarce w badanym okresie.
Więcej nt. metodologii można przeczytać w artykule:  „Prudent Populists? the Short-Term Macroeconomic Impact of Populist Policies in Poland”.
Do jakich wniosków więc doszli naukowcy? Przeanalizujmy pokrótce wybrane, najważniejsze wskaźniki:

Zmiana tempa wzrostu PKB

Okazuje się, że 4 lata po wprowadzaniu reform PiS, wzrost PKB względem innych państw znacznie przyspieszył i był o 7,7% wyższy (!) w porównaniu z zrekonstruowaną „niepopulistyczną” Polską stworzoną na podstawie innych państw.

Kolor czarny przedstawia rzeczywisty wzrost PKB Polski, obejmujący okres po 2015 roku.
Kolor czerwony jest zrekonstruowanym wskaźnikiem potencjalnego wzrostu PKB opartym o rekonstrukcję prowadzenia „niepopulistycznej” polityki gospodarczej po 2015 roku.
Widać wyraźnie, że wzrost gospodarczy, względem innych państw i czynników zewnętrznych, rósł od 2017 roku zaskakująco ponadprzeciętnie.

Zmiana sytuacji finansów publicznych

Jednym z największych kontrowersji w publicznej dyskusji jest kwestia wpływu działań rządu na finanse Państwa. Jak ta ocena wypada w Badaniu naukowców z UW? W przypadku zadłużenia sektora finansów publicznych, nawet mimo zwiększonych wydatków, jego redukcja niewątpliwie wypada korzystnie na tle alternatywnego wskaźnika:

Jeżeli chodzi o dochody Państwa, wzrosły one zdecydowanie skokowo, bijąc na głowę scenariusz alternatywny:

Natomiast wydatki jako %PKB wzrosły, ale stosunkowo niewiele i nie przekroczyły scenariusza alternatywnego prowadzenia „niepopulistycznej” polityki.

Co nam mówią te wyniki?
Reformy rządowe doprowadziły do masowego wzrostu dochodów finansów publicznych, na tyle dużego, że nawet mimo wzrostu wydatków, redukcja długu była bardzo wyraźna. Wyniki w tym zakresie daleko przekraczają korzyści wynikające z korzystnej koniunktury gospodarczej na świecie i osiągi innych podobnych państw i ich „niepopulistycznej” polityki w tym okresie.

Wzrost wydatków jako %PKB w wyniku reform rządowych jest daleko mniejszy niż wskazywałoby na to głosy w debacie publicznej. Mimo wprowadzenia wielu kosztownych programów, wyższy wzrost PKB nijako „amortyzuje” wzrost tego wskaźnika. Może to także wskazywać na stagnację w wydatkach w poszczególnych innych segmentach działania Państwa, jak administracja, służba zdrowia itp.

Ubóstwo, nierówności

Ważnym elementem, właściwie jednym z kluczowych celów realizowanego „Planu Morawieckiego”, gdzie zostało wprowadzonych wiele dużych programów po 2015 roku, jest polityka społeczna. Jak „populistyczna” polityka zmieniła sytuację?

Reformy PiS przyspieszyły spadek ubóstwa, ponadprzeciętnie względem scenariusza „niepopulistycznego”:
Stopa ubóstwa (obliczana na podstawie dochodów poniżej 60% mediany dochodu) spadła w latach 2016-2019 do 1,4 % z 4,2%, czyli trzykrotnie. Różnica jest jeszcze większa w przypadku wskaźnika ubóstwa wśród najmłodszych. W 2019 roku wyniosła ona jedynie 0,8%, podczas gdy brak populistycznej polityki wiązałby się z ubóstwem na szacowanym poziomie 8,8%, czyli ponad 10-krotnie wyższym!

Zmiana wskaźnika nierówności wskazana poniżej:

Bezrobocie, aktywność zawodowa

W przypadku spadku bezrobocia i wzrostu zatrudnienia, choć zmiany były zdecydowanie korzystne, badania wskazało jednak, iż pozytywny wpływ reform rządowych nie jest tu tak jednoznaczny.

Naukowcy obliczyli, iż reformy PiS wpłynęły na obniżenie bezrobocia 0,5 pp w porównaniu do scenariusza, w którym nie jest prowadzona „populistyczna polityka”. Z drugiej strony wskaźnik zatrudnienia (wskaźnik liczby pracujących spośród ogółu społeczeństwa, a nie tylko spośród aktywnych zawodowo), choć wzrósł, to ten wzrost wyniósł wg symulacji 0,7 pp mniej, niż w scenariuszu bez wdrożonych w ostatnich latach reform.

Inflacja

Jednym z częściej powtarzanych zarzutów wobec rządu jest podkręcanie inflacji przez swoje reformy. Badanie wykazało, iż wpływ działań PiS na inflację w pierwszych latach rządów był minimalny.

Podsumowanie

Z przedstawionego badania można wysunąć następujące wnioski:
- symulacje zastosowane przez ekonomistów, pokazały, że reformy dokonane po zmianie rządu rzeczywiście mocno wpłynęły na wskaźniki społeczno – gospodarcze. Pokazuje ona, że rzeczywistość ekonomiczna Polski nie zależy tylko od koniunktury i otoczenia zewnętrznego, ale w dużej części także od polityki Państwa – widać, że po zmianie polityki gospodarczej wskaźniki w symulacji zaczęły się znacznie mocniej zmieniać niż w symulacji kontrfaktycznej.
- skoro wpływ polityki rządu niewątpliwe jest istotny, to z badania wynika, że w ogólnym rozrachunku wpływ polityki rządu na gospodarkę Polski jest pozytywny. Znacznie mocniej niż w modelu bez rządowych reform spadło ubóstwo, bezrobocie, zadłużenie, deficyt budżetowy. Wzrost gospodarczy był wyższy, podobnie jak dochody sektora finansów publicznych. Znaczenie reform dla wysokości na inflacji było minimalne. Wolniejszy był jedynie wzrost stopy zatrudnienia.

Sami naukowcy przeprowadzający badanie tak ocenili zmianę wskaźników [tłumaczenie własne autora]:

„5. Wnioski
W niniejszym opracowaniu przedstawiono pierwszą naukową ocenę krótkoterminowych wyników makroekonomicznych populizmu w Polsce na przestrzeni lat 2016-2019. Stwierdziliśmy, że w porównaniu z scenariuszem kontrfaktycznym populiści przekroczyli symulowane wyniki w odniesieniu do: wzrostu gospodarczego, zarządzania długiem publicznym, gromadzenia dochodów sektora finansów publicznych. Nie pobudzili oni inflacji ani całkowitych wydatków rządowych. Jednocześnie znacznie zmniejszyli całkowite ubóstwo dochodowe i  prawie zlikwidowali ubóstwo wśród dzieci.”.

Na marginesie rozważań: tzw. „Plan Morawieckiego” – ukryty bohater zmian społeczno-gospodarczych.

Warto jeszcze raz  bliżej przyjrzeć się ogólnemu pojęciu „reform rządowych” wprowadzanych po 2015 roku. Większość zmian, w tym szczególnie wiele mniej „medialnych” była oparta o Strategię Odpowiedzialnego Rozwoju, czyli o tzw. „Plan Morawieckiego”. Sam plan w obiegu medialnym i publicystycznym był dezawuowany jako „niezrealizowany”, „udawany” i po okresie realizacji głównych jego elementów po roku 2020 w zasadzie zniknął z debaty publicznej.
Jednak analiza zmiany wskaźników ekonomicznych wykonana przez naukowców z UW jest kolejnym wskazaniem, że największe zmiany miały miejsce właśnie w tych dziedzinach, w gdzie zmiany były głównym celem "Strategii" i gdzie dokonano najgłębszych interwencji rządowych w toku jej wdrażania, co przeczy twierdzeniu, iż jej „Strategia” nie miała znaczenia w realizacji polityki gospodarczej w ostatnich latach. Więcej o samej "Strategii" i stanie jej realizacji można przeczytać tutaj:

https://www.salon24.pl/u/maciej-beger/1176225,plan-morawieckiego-niczym-kot-schrodingera-zrealizowany-czy-nie

[opracowanie własne autora z notki: https://www.salon24.pl/u/maciej-beger/1176225,plan-morawieckiego-niczym-kot-schrodingera-zrealizowany-czy-nie ].

Źródła:

- Prudent Populists? the Short-Term Macroeconomic Impact of Populist Policies in Poland, Michał Brzeziński, Katarzyna Sałach, University of Warsaw, 2023 - https://www.researchgate.net/publication/367556244_Prudent_Populists_the_Short-Term_Macroeconomic_Impact_of_Populist_Policies_in_Poland (dostęp 27.03.2023) (Wykresy wykorzystanie w notce pochodzą z powyższego badania).

- Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.) – SOR - https://www.gov.pl/web/ia/strategia-na-rzecz-odpowiedzialnego-rozwoju-do-roku-2020-z-perspektywa-do-2030-r--sor (dostęp 27.03.2023)

- https://www.salon24.pl/u/maciej-beger/1176225,plan-morawieckiego-niczym-kot-schrodingera-zrealizowany-czy-nie (dostęp 27.03.2023)

- https://obserwatorgospodarczy.pl/2023/03/21/oto-skutki-rzadow-pis-wyzszy-pkb-nizszy-dlug-bezrobocie-i-ubostwo-badanie/ (dostęp 27.03.2023)