List Sławomira Cenckiewicza do Donalda Tuska

Szanowny Panie Premierze Donaldzie Tusku,

Ja nie tylko czytam to, co sam Pan pisze, ale czytam również książki tych autorów, których Pan publicznie poleca.

Wielokrotnie powoływał się Pan (nawet w oficjalnych przemówieniach, jak np. 3 maja 2019 r. podczas przemówienia na Uniwersytecie Warszawskim) i rekomendował książki Yuvala Noah Harariego. Słusznie!

Przyznam „szczerze”, że czytam Harariego od wielu lat, niezależnie od Pańskich rekomendacji. Pomimo mojego radykalnego krytycyzmu, a nawet dostrzeganych zagrożeń związanych z jego „filozofią”, uważam jego książki za pouczające i intelektualnie inspirujące.

W ostatnim czasie Harari opublikował kolejną książkę: „Nexus. Krótka historia informacji od epoki kamienia do sztucznej inteligencji” (wydanie polskie: Wydawnictwo Literackie, Kraków 2024, tłumaczenie Justyn Hunia).

Jest w niej – to nie jest zaskakujące – tyleż uproszczeń, półprawd i zwykłych bredni chociażby na temat Kościoła katolickiego, co inteligentnych, błyskotliwych i inspirujących obserwacji globalnego „gnicia demokracji”.

Skupiając się na tym pozytywnym wątku książki Harariego, czytając obszerny rozdział dotyczący demokracji, autokracji i totalitaryzmów, pomyślałem sobie, że wiele fragmentów „Nexusa” odnosi się bezpośrednio do Pańskich rządów w ostatnim roku.

W każdym razie, pomimo tego, że Harari zapewne nie miał Pana na myśli (chociaż kto wie…), niektóre jego spostrzeżenia są na tyle trafne i jakby wprost opisujące Pańskie praktyki polityczne i wizje, że postanowiłem wypisać tylko niektóre z nich i złożyć w 15 lekcji/przestróg dla Pana Premiera na rok 2025.

Harari napisał kiedyś „21 lekcji na XXI wiek”. Ja posłużę się jego „Nexusem”, by cytując autora, dać Panu Premierowi 15 lekcji na 2025 r.:

1. „Kiedy sądy nie są już w stanie ograniczać władzę rządu środkami legalnymi, a media posłusznie kolportują stanowisko rządu, wszystkie inne instytucje lub osoby które śmią się przeciwstawić rządowi, mogą paść ofiarą kampanii oszczerstw i szykan i zostać uznane za zdrajców, przestępców lub agentów zagranicy” (s. 175);

2. „Instytucje akademickie, samorządy, organizacje pozarządowe i przedsiębiorstwa prywatne są albo demontowane, albo poddawane kontroli rządu” (s. 175);

3. „Na tym etapie rząd może także swobodnie fałszować wybory, na przykład wtrącając do więzienia liderów opozycji, uniemożliwiając partiom opozycyjnym udział w wyborach, manipulując okręgami wyborczymi czy pozbawiając wyborców prawa głosu” (s. 175);

4. „Oficjalne skargi na takie antydemokratyczne działania są odrzucane przez sędziów starannie wyselekcjonowanych przez władze” (s. 175);

5. „Dziennikarze i naukowcy krytykujący takie metody działania są wyrzucani z pracy” (s. 175);

6. „Pozostałe media, instytucje akademickie i organy władzy sądowniczej zachwalają te posunięcia jako niezbędne dla ochrony narodu i jego rzekomo demokratycznego systemu przed zdrajcami i zagranicznymi agentami” (s. 175);

7. „Politycy o ciągotach autokratycznych często nie postrzegają tego procesu jako czegoś antydemokratycznego. Są naprawdę zdumieni, kiedy mówi się im, że zwycięstwo wyborcze nie daje im nieograniczonej władzy” (s. 175);

8. „W ich przekonaniu wszelkie mechanizmy kontroli władzy wyłonionego w drodze wyborów rządu są niedemokratyczne” (s. 175);

9. „ Demokracja nie jest jednak równoznaczna z rządami większości - oznacza raczej wolność i równość wszystkich obywateli. Demokracja to system gwarantujący każdemu swobody, których nawet większość nie może im odebrać” (s. 175-176);

10. „Najważniejsze decyzje w zakresie polityki zagranicznej, obronności, edukacji, podatków i wielu innych sfer pozostają w gestii większości” (s. 176);

11. „W demokracji istnieją wszakże dwa „koszyki” praw, które są chronione przed zakusami większości. Pierwszy to prawa człowieka. (…) Drugi istotny koszyk praw obejmuje prawa obywatelskie. Są to elementarne reguły gry demokratycznej, dzięki którym funkcjonują właściwe jej mechanizmy samokorekty” (s. 176);

12. „ Oczywistym przykładem jest prawo do głosowania. Gdyby większość mogła pozbawić praw wyborczych mniejszość, demokracja skończyłaby się po najbliższych wyborach. Do praw obywatelskich należą także wolność prasy, wolność akademicka i wolność zgromadzeń – dzięki nim niezależne media uniwersytety i ugrupowania opozycyjne mogą rzucać wyzwanie rządzącym” (s. 176);

13. „Tym właśnie fundamentalnym prawom zagrażają politycy o ciągotach autokratycznych” (s. 177);

14. „Wprawdzie czasami zachodzi potrzeba modyfikacji mechanizmów samokorekty istniejących w danym kraju – na przykład rozszerzenia praw wyborczych, regulacji mediów lub reformy systemu sądownictwa – lecz takie zmiany powinny być przeprowadzane wyłącznie na podstawie szerokiego konsensusu z udziałem zarówno większości, jak i mniejszości. Gdyby niewielka większość mogła jednostronnie zmieniać prawa obywatelskie, bez trudu zdołałaby sfałszować wybory i pozbyć się wszelkich innych mechanizmów kontroli swojej władzy” (s. 177);

15. „Trzeba pamiętać, że zarówno prawa człowieka jak i prawa obywatelskie nie ograniczają jedynie władzy rządu centralnego, ale nakładają także wiele obowiązków. Nie wystarczy, aby demokratyczny rząd tylko powstrzymywał się od łamania praw człowieka i swobód obywatelskich. Powinien też aktywnie działać na ich rzecz” (s. 177).

Niech Pan Premier raczy mi wybaczyć, że niniejszego listu nie opatrzyłem chociażby którymś z Pańskich wpisów na „platformie” X na temat Harariego.

Uznałem bowiem, że skoro w ostatnim czasie Pan Marszałek Szymon Hołownia fotografował się z cytowaną tu książką (fotografia pochodzi z jego FB, wpis z 16 listopada 2024 r.), którą tu przywołałem jako opis nie tylko Pańskiej, ale Waszej praktyki politycznej od 2023 r. i ku przestrodze na 2025 r., to będzie to jeszcze większe podkreślenie znaczenia tego, co napisał tak przez Pana (i Pana Marszałka) poważany Harari (a ja jedynie przy tej okazji).

Pański oddany czytelnik życzy Panu Premierowi dobrego 2025 r. - roku polskiej prezydencji w UE, roku jubileuszowego w Kościele katolickim a zarazem Roku Pierwszej Korony Polskiej (18 kwietnia 1025 r.), która spoczęła na głowie wielkiego Bolesława!

Sławomir Cenckiewicz