Racjonalność i przekora

Powracające pytanie – dlaczego młodzi (za takich na potrzeby tego tekstu uznam, w sposób nieuprawniony generalizując, urodzonych po 1989 r.) nie chodzą na manifestacje Komitetu Obrony Demokracji – nie jest zadane właściwie. Należy raczej zapytać: dlaczego mieliby na nie chodzić?

1.

Spróbujmy jednak najpierw znaleźć przynajmniej przesłanki do odpowiedzi na to zadane niewłaściwie pytanie. Spróbujmy uznać, że postawiona na początku lat 30. ubiegłego stulecia przez Czesława Miłosza – przerażonego tym, jak wielu studentów wileńskiego uniwersytetu popiera endecję, a jak niewielu lewicę – teza, jakoby polska młodzież z natury była prawicowa, nie ma nic do rzeczy. Spróbujmy wyrzucić z pamięci robiące zawrotną karierę w sieci filmiki z manifestacji KOD-u, na których sympatyczne starsze panie podskakują, skandując szumne hasła w obronie wolności internetu. Spróbujmy pomyśleć, że ci abstrakcyjni „młodzi”, definiowani tylko na poziomie tego, kiedy się urodzili – nigdy ich nie widzieli i nie zareagowali na nie tak, jak autor tych słów, czyli salwą nieposkromionego śmiechu.

Znajdziemy te przesłanki w dyskursie uprawianym po wyborach prezydenckich i zaraz przed parlamentarnymi przez luminarzy środowiska zwanego przez prawicę na wyrost „obozem liberalno-lewicowym”. Przypomnę: kiedy z pierwszych sondaży 8 maja wynikło, że Andrzej Duda nieznacznie wygrał z Bronisławem Komorowskim, Adam Michnik stwierdził: „Nie oddamy Polski gówniarzom”. Po drugiej turze dodał: zwycięstwo Dudy to początek „aksamitnej drogi do dyktatury”. Jarosław Kuźniar – podówczas jeszcze prowadzący poranne pasmo informacyjne w TVN24 – powiedział, że prezydenta wybrało pokolenie „żal.pl”. Minęło kilka miesięcy, zbliżały się wybory parlamentarne, „Wyborcza” zrobiła więc wywiad z Tomaszem Lisem, w którym naczelny „Newsweeka” apelował, by „nie oddawać im Polski”.

Jak określić taki rodzaj dyskursu? Jako „dzielący”? Też, ale to nie jest najważniejsze. Dzielący jest też dyskurs PiS-u i jego frontu medialnego – pytanie jednak, na jakiej zasadzie dzielący. O ile w przypadku PiS-u z przyległościami, jak sądzę, podział ogniskuje się wokół kryteriów narodowych, o tyle w przypadku stronnictwa „liberalnego”, którego emanacją jest KOD, kluczowe jest inne kryterium: racjonalność.

Dyskurs uprawiany przez Michnika, Lisa i Kuźniara przeniknięty jest poczuciem, że ci, którzy się nim posługują, mają prawo definiować, co jest racjonalne, a co nie. To pozostałość wskazywanego dawno temu przez Józefa Chałasińskiego postszlacheckiego rodowodu polskiej inteligencji, poczuwającej się do misji, by chama ucywilizować: nauczyć go pewnych pojęć, co do których panuje, by użyć terminu Alasdaire’a MacIntyre’a, konkluzywne rozstrzygnięcie, dokonane, rzecz jasna, przez dawnego pana, a nie przez dawnego (i póki się nie ucywilizuje – obecnego) chama.

W ostatniej dekadzie dyskurs ów wzbogacił się o pewną istotną cechę: partykularyzm. Już furda z tym, że dawny pan rozstrzygnął, co jest racjonalne, a co nie. Gdyby jego rozstrzygnięcie pozostawało w sferze pojęciowej, może by i było do przyjęcia. Problem w tym, że to rozstrzygnięcie nie pozostało w sferze pojęciowej, ale przeniosło się na sferę jak najbardziej konkretną, stając się rozstrzygnięciem, nie „co”, lecz „kto” racjonalny jest (Platforma, ostatnio Nowoczesna) a kto racjonalny nie jest (PiS, Kukiz, narodowcy). Sfera pojęciowa – z jej wzniosłymi terminami, takimi jak demokracja – stała się wobec sfery partykularnej służebna.

2.

Cały tekst na kulturaliberalna.pl

Polecamy również polemikę autorstwa Emilii Kaczmarek

Wojciech Engelking

stały współpracownik „Kultury Liberalnej”. Autor powieści „(niepotrzebne skreślić)” [wyd. Świat Książki 2014]. Jesienią 2016 r. w Wydawnictwie Literackim ukaże się jego powieść „Lekcje anatomii doktora D.” Studiuje w Kolegium MISH UW.