Śląskie wakacje (6): Donnersmarck

Śląskie wakacje z przemysłowcem

W wakacje blog Szpargały zmienia częstotliwość i troszeczkę tematykę. Notki pojawiają się raz w tygodniu, w poniedziałki o 20.00, a ich tematem przewodnim są twórcy śląskiego przemysłu. Były to pojedyncze postaci lub - częściej - wielopokoleniowe rody. Ich losy niejednokrotnie przeplatały się wzajemnie. A od 2 września wrócą polskie spółki akcyjne.

Poprzednia notka, która trafiła gdzieś do LIMBO dostępna TU

Rodziną o najgłośniejszym nazwisku na Śląsku byli bez wątpienia Donnersmarckowie. Ród Henckel von Donnersmarck pojawił się na Górnym Śląsku na początku XVII wieku. Za niespłacone długi Łazarz Henckel otrzymał od cesarza – najpierw w zastaw, a jego syn Łazarz II już w wieczyste dziedzictwo – dobra w okolicy Bytomia i Bogumina. Przez kolejne lata przedstawiciele rodu pomnażali stan posiadania Donnersmarcków, skutecznie konkurując na Górnym Śląsku z zasiedziałymi rodami rycerskimi. Pod koniec XVII wieku wnukowie Łazarza II podzielili dobra, dając początek dwóm liniom: katolickiej i protestanckiej. Na siedzibę tej pierwszej Leon Ferdynand Henckel von Donnersmarck wybrał dawny pałac Mieroszewskich w Siemianowicach, siedzibą drugiej linii pozostał Świerklaniec. Przez kilka wieków kolejni potomkowie obu linii pomnażali dobra, dokonując zakupów terenu w różnych częściach Europy, a także dzieląc je między swoje liczne potomstwo. Tradycyjny podział na linię bytomsko-siemianowicką i tarnogórsko-świerklaniecką utrzymał się aż do 1945 r. Apogeum swej gospodarczej działalności osiągnęły obie linie rodu mniej więcej w tym samym czasie – w połowie XIX wieku. W linii świerklanieckiej przyczynił się do tego Guido Henckel von Donnersmarck (od 1901 r. używający tytułu książęcego), w linii siemianowickiej było to zasługą Hugo I Karola Henckel von Donnersmarcka (1811-1890). Dobra Hugo obejmowały: Bielszowice, Bytków, Bobrek, Bujaków, Chorzów, Małą Panew, Dąbrówkę Małą, Dąbrówkę Wielką, Hajduki, Kamień, Chropaczów, Kozłową Górę, Łagiewniki, Lasowice, Maciejkowice, Miechowice, Mikulczyce, Ptakowice, Stare Repty, Rokitnicę, Rybną, Orzegów, Siemianowice, Bańgów, Nakło, Przełajkę, Radzionków, Stolarzowice, Stare Tarnowice, Opatowice, Żyglinek i inne jeszcze miejscowości. Łączny areał jego dóbr ziemskich wynosił 14 540 ha. Do Hugona należało też kilkanaście kopalń węgla kamiennego, pola górnicze, huty i drobne zakłady przemysłowe. Hugon miał trzech synów, między których rozdysponował część dóbr: Łazarz IV osiadł w pałacu w Nakle, Artur w Wolfsbergu w Karyntii (Austria), zaś dziedzicem fideikomisu bytomsko-siemianowickiego został najstarszy syn Hugon II, ożeniony w 1856 r. z Wandą von Gaschin-Rosenberg z Krowiarek koło Raciborza.

Guido Henckel von Donnersmarck (1830 – 1916) urodził się 10 sierpnia jako drugi syn hrabiego Karla Henckel von Donnersmarck i jego żony Julii (ur. Hrabiny von Bohlen) we Wrocławiu. W 1848 r., po śmierci brata i zrzeczeniu się majątku przez ojca został właścicielem majątku Tarnowitz-Neudeck (Świerklaniec). Wydobycie węgla w kopalniach będących jego własnością wynosiło wtedy 21 000 ton rocznie. Do śmierci w 1916 r. udało mu się zwiększyć wydobycie do 2,5 mln ton rocznie. Na jego polecenie przebudowano pałac w Świerklańcu na wzór Wersalu. W 1851 r. połączył kopalnie Concordia i Michael w jeden zakład. W 1853 r. założył spółkę Schlesische A.G. für Bergbau und Zinkhüttenbetrieb (Śląskie Kopalnie i Cynkownie) z siedzibą w Lipinach, której był prezesem aż do śmierci. W latach 1853-1857 wybudował hutę Donnersmarck w Zabrzu. W 1872 r. huta weszła w skład spółki Donnersmarckhütte Oberschlesische Eisen- und Kohlenwerke Aktien Gesellschaft. Kolejne inwestycje to zakup ziemi i kopalń w południowej Rosji w 1863 r. oraz budowa zakładów cynkowych w Ostrau (Ostrów Wlkp.) W 1871 r. brał udział w rozmowach pokojowych po wojnie francusko-pruskiej. Kwotę kontrybucji określonej przez kanclerza Bismarcka na 1 milion franków w złocie skorygował na 5 milionów i takie odszkodowanie zostało rzeczywiście wypłacone. W tym samym roku ożenił się z córką fabrykanta przemysłu włókienniczego w Paryżu, Blanche Lachmann. Zmarła ona w 1874 r. W 1883 r. wybudował fabrykę celulozy przy linii kolejowej Wrocław - Kluczbork. Od 1890 r. budował kolejne fabryki tego typu, w których, poprzez obróbkę chemiczną celulozy otrzymywał wiskozę następnie przerabianą na sztuczny jedwab. W 1887 r. ożenił się powtórnie, z rosjanką Katarzyną Filipową Christianowitsch, z którą miał dwóch synów. Imieniem jednego z nich - Guidotto została nazwana wybudowana w 1888 r. huta cynku w Lipinach. W latach 1896-97 zakupił tereny górnicze na Węgrzech oraz kopalnie w Szwecji, angażował się również kapitałowo w przemysł wydobywczy w leżącym w Rosji Będzinie. W 1898 r. z okazji 50-lecia swojej działalności przemysłowej stworzył fundację Guido-Stiftung z kapitałem 1,5 miliona marek, mającą na celu wspieranie pracowników jego zakładów. W 1901 r. Cesarz Wilhelm II nadał mu tytuł książęcy. W 1905 Wyższa Szkoła w Charlottenburgu nadała mu doktorat h.c. w uznaniu jego zasług w rozwoju przemysłu chemicznego. W latach 1914-1916 zaangażował się w uruchomienie, wyposażenie i utrzymanie szpitala wojennego w Frohnau koło Berlina. Po wojnie, ze środków szpitala, utworzono istniejący do dziś instytut Fürst-Donnersmarck-Stiftung zajmujący się rehabilitacją. W listopadzie 1916 r. powiększył kapitał fundacji Guido-Stiftung o kolejny milion marek. Zmarł 19 grudnia 1916 r. w Berlinie.