Śląskie wakacje (4): Karol Godula i Joanna Schaffgotsch

Śląskie wakacje z przemysłowcem

W wakacje blog Szpargały zmienia częstotliwość i troszeczkę tematykę. Notki pojawiają się raz w tygodniu, w poniedziałki o 20.00, a ich tematem przewodnim są twórcy śląskiego przemysłu. Były to pojedyncze postaci lub - częściej - wielopokoleniowe rody. Ich losy niejednokrotnie przeplatały się wzajemnie. A od 2 września wrócą polskie spółki akcyjne.

Poprzednia notka TU

Zapewne najczęściej wspominanym śląskim przemysłowcem, o którym krąży wiele nieprawdopodobnych lub zmyślonych anegdot i fantastycznych opowieści ludowych jest Karol Godula (1781 – 1848), ściśle związany z rodziną von Ballesterm. Godula urodził się 8 listopada 1781 r. w Makoszowach. Po ukończeniu szkoły średniej w 1798 r. swoje wykształcenie uzupełniał w szkole w Opawie. Od 1801 r. Karol Godula podjął pracę zawodową u hrabiego Karola Franciszka von Ballestrema, dziedzica majoratu Pławniowicko-Rudzko-Biskupickiego. Pełnił początkowo pomniejsze funkcje, jednak dzięki zaletom i ciężkiej pracy w 1809 r. został rządcą całego majoratu (Oberamtmann). Jego dobra praca została nagrodzona przez hrabiego Karola Franciszka Ballestrem von Plavniowitz w 1815 r. darowizną 28 udziałów (z łącznej liczby 128) huty cynku Karol w Rudzie. W 1821 r. Godula otrzymał od hrabiego kolejne 28 udziałów tej huty. Cynkownia ta w 1825 r. stała się największym i najnowocześniejszym zakładem tego typu w Europie, a Godula rozpoczął działalność na własny rachunek, będąc nadal doradcą Ballestrema. Chcąc posiadać niezależne źródła rudy cynku Godula do spółki z właścicielem folwarku Miechowice Franciszkiem Aresinem uruchomił kopalnię galmanu Maria. Kopalnia ta działała w latach 1823-1895. Dążąc do stworzenia kompleksu przemysłowego, chciał posiadać wszystkie kopalnie w okolicy wraz z gruntami. Dlatego też w 1840 r. nabył dobra Bobrek, a w 1848 r. kupił wieś Bujaków, przejmując lub wykupując huty i kopalnie leżące na tych terenach. Wolne kapitały lokował często w listach zastawnych oraz w hipotekach, co pomagało mu bardzo przy wykupie upadających majątków ziemskich i zakładów przemysłowych. W połowie XIX wieku majątek Karola Goduli tworzyło 19 kopalń galmanu, 40 kopalń węgla kamiennego, 3 huty cynku, udziały w różnych zakładach górniczo-hutniczych, majątki ziemskie: Szombierki, Orzegów, Bujaków, Bobrek i Paniowy. Godula zmarł 6 lipca 1848 r. w czasie wizyty we Wrocławiu. Został pochowany na tamtejszym cmentarzu św. Wojciecha. Po wybudowaniu przez spadkobierczynię Goduli Joannę Gryzik kościoła p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Szombierkach, jego prochy zostały tam przewiezione 2 września 1909 r. i złożone w podziemiach świątyni. Z wszystkich górnośląskich potentatów przemysłowych Karol Godula przyczynił się najbardziej do budowy wspaniałej potęgi technicznej i cywilizacyjnej Górnego Śląska, z której korzystały, nawet wiele lat po jego śmierci dwa kraje - Niemcy i Polska, a pośrednio cała Europa. Był jednym z gigantów rozwoju gospodarczego Europy, jej dzisiejszego dobrobytu. Bez takich osób historia XIX i XX wieku potoczyłaby się prawdopodobnie w innym kierunku.

Karol Godula

Źródło: http://rudaslaska.naszemiasto.pl/artykul/230-lat-temu-urodzil-sie-nasz-wielki-przedsiebiorca-o,1165243,artgal,t,id,tm.html

Najbardziej nieprawdopodobna historia była udziałem zaskakującej spadkobierczyni Karola Goduli. Prawie cały swój majątek Karol Godula zapisał sześcioletniej wówczas półsierocie Joannie Gryzik (1842 - 1910). Joanna wcześnie straciła ojca, a jej matka oddała ją pod opiekę służącej Goduli - Emilii Lukas. Odtąd Joanna wychowywała się w domu Goduli w Rudzie, który też zaangażował dla niej prywatnego nauczyciela. W kwietniu 1848 r. ciężko chory udał się na leczenie do Wrocławia. Dzień przed swoją śmiercią sporządził testament przed komisją sądową. Jego wykonawcą został przyjaciel, doradca i prawnik - Maksymilian Scheffler. W testamencie widniał zapis, że gdyby Joanna Gryzik zmarła bezpotomnie, to cały majątek miały odziedziczyć dzieci sióstr Goduli. Joanna pozostała w dalszym ciągu pod opieką Emilii Lukas, a grono wykonawców testamentu miało dbać o jej właściwe wykształcenie. Dziewczynkę umieszczono w szkole prowadzonej przez urszulanki we Wrocławiu. W 1849 r. wróciła do Szombierek, gdzie zamieszkała w pałacu wybudowanym przez Godulę (spalony w 1945 r. przez wojsko sowieckie). Później jednak kontynuowała naukę we Wrocławiu. Z rąk króla pruskiego Fryderyka Wilhelma IV otrzymała tytuł szlachecki i nazwisko Gryczik von Schomberg-Godulla. We Wrocławiu Joanna poznała hrabiego Hansa Ulricha Schaffgotscha (urodzonego w 1831 r.) ze starego rodu, przybyłego na Śląsk w XIII wieku i osiadłego w Cieplicach koło Jeleniej Góry. Ślub odbył się 15 listopada 1858 r. w kościele Najświętszej Maryi Panny w Bytomiu. Państwo młodzi po ślubie zamieszkali we Wrocławiu, a później w nabytym i przebudowanym pałacu w Kopicach koło Grodkowa. Od czasu do czasu przebywali również we Wrocławiu i w pałacu w Szombierkach. Hrabina Joanna pozostała właścicielką wszystkich swych dóbr, a mąż żył wyłącznie z tej części, która była jej posagiem. Schaffgotschowie mieli czworo dzieci. Joanna została damą licznych orderów, a jej dzieci zawarły małżeństwa z potomkami śląskich rodów arystokratycznych. Jej majątek składał się z licznych kopalń galmanu i hut cynku (które jednak nie przynosiły zbyt wielkich dochodów) oraz kopalń węgla kamiennego. To właśnie te kopalnie przy umiejętnym gospodarowaniu generowały kolosalne zyski. Własnością Schaffgotschów były m.in. kopalnie Hohenzollern (Szombierki), Gräfin Johanna (Bobrek) i Paulus (Paweł w Chebziu). W 1905 r. rodzinne przedsiębiorstwo przekształcono zgodnie z duchem czasu w spółkę Gräflich Schaffgotsche Werke z kapitałem 50 milionów marek. Hrabina Joanna zmarła w Kopicach 11 czerwca 1910 r. Pochowano ją w mauzoleum koło tamtejszego kościoła parafialnego. Pochowano tam również jej męża, który zmarł kilka lat później. Sarkofagi zostały splądrowane w 1945 r., a zwłoki pochowano później w zwykłym grobie nieopodal.