Śląskie wakacje (1): Fryderyk Wilhelm hrabia Reden

Śląskie wakacje z przemysłowcem

W wakacje blog Szpargały zmienia częstotliwość i troszeczkę tematykę. Notki pojawiają się raz w tygodniu, w poniedziałki o 20.00, a ich tematem przewodnim są twórcy śląskiego przemysłu. Były to pojedyncze postaci lub - częściej - wielopokoleniowe rody. Ich losy niejednokrotnie przeplatały się wzajemnie. A od 2 września wrócą polskie spółki akcyjne.

Jednym z pierwszych wielkich eksploatatorów Górnego Śląska był, urodzony w Hameln w Dolnej Saksonii, Fryderyk Wilhelm hrabia Reden (1752 – 1815). Wszechstronnie wykształcony, m.in. w zakresie prawa górni-czego, spędził sporo czasu w Anglii na poznawaniu zasad działania kopalń węgla kamiennego, funkcjonowania koksowni, wytopu żelaza na koksie, pracy hut, odlewni, walcowni, szlifierni, stosowania maszyn i urządzeń wyciągowych, maszyn parowych, kanałów odwadniających i transportowych, bitych dróg itp. W 1779 r. uzyskał tytularny stopień szambelana na dworze króla Fryderyka II, a także stanowisko dyrektora Wyższego Urzędu Górniczego we Wrocławiu. Był zwolennikiem tworzenia od podstaw przemysłu państwowego, uznawał także przodującą rolę państwa w gospodarce. Mając możliwości i środki rozpoczął w 1784 r. w Tarnowskich Górach budowę kopalni kruszców, nazwaną później Friedrichsgrube (Fryderyk), której rudę przetapiano w strzybnickiej hucie cynku i ołowiu. Jako entuzjasta postępu technicznego zaczął sprowadzać na Górny Śląsk najnowsze technologie, urządzenia i wysoko kwalifikowane kadry. W celu zmechanizowania systemu odwadniania zainstalowano na jednym z szybów kopalni w styczniu 1788 r. maszynę parową sprowadzoną z Anglii, pierwszą na Śląsku i drugą na kontynencie. Dzięki niemu przebywali na Śląsku m.in. Jeremiah Homfrey i John Wilkinson, a na stałe osiadł John Baildon i August Friedrich Holtzhausen. Wilkinson w 1789 r. prowadził w hucie w Ozimku pozytywne próby wytopu żelaza w piecu opalanym koksem. Z polecenia Redena inżynier górniczy Izaak z Brabantu przeprowadził badania geologiczne obszarów między Bielszowicami, Pawłowem, Chorzowem i Łagiewnikami, w trakcie których odkrył w okolicy Zaborza i Pawłowa pokłady zdatnego do koksowania węgla. Od 1791 r. zaczęto budować kopalnię Królewską na pograniczu Zaborza i Zabrza (późniejsza Königin Luisegrube - Królowa Luiza) i Książę Karol Heski w Chorzowie (późniejszy König - Król). Najważniejszą inwestycją, otwierającą rozwój górnośląskiego przemysłu, była Königliche Eisengieserei in Gleiwitz (Królewska Odlewnia Żeliwa w Gliwicach), powiązana ściśle z królewską kopalnią węgla Królowa Luiza w Zabrzu oraz Kanałem Kłodnickim jako drogą transportu surowców i produktów. Prace projektowe i lokalizacyjne huty wspomógł szkocki inżynier John Baildon. Prace budowlane zakończono w 1796 r., sprowadzając m.in. niezbędne urządzenia z Anglii i huty Małapanew w Ozimku. Od 1792 r. rozpoczęto kopanie Kanału Kłodnickiego, łączącego Gliwice z Odrą w Koźlu. Nadzór nad całością prac sprawował von Reden. W 1806 r. kanał dotarł do Łabęd, a w 1822 r.- do Zabrza. Miał 45,7 km długości i poprzez 18 śluz pokonywał różnicę poziomów 48,8 m. W celu odwadniania kopalń rządowych rozpoczęto w latach 1799-1863 kopanie Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej, łączącej kopalnię Luiza z Kanałem Kłodnickim. Później połączono ją z chorzowską kopalnią Król. Sztolnia ma 14,5 km długości i w najniższym miejscu prowadzi 47 metrów pod ziemią. Dynamiczny rozwój przemysłu na Górnym Śląsku i karierę Fryderyka Wilhelma hr. Redena przerwała wojna francusko-pruska w latach 1806-07. Nie chcąc dopuścić do bezsensownego rabunku i zniszczenia dorobku swojego życia – przemysłu górnośląskiego – Reden współpracował z Francuzami, co było przyczyną jego zdymisjonowania w 1807 r. W tym samym roku Fryderyk Reden osiadł wraz z żoną w Bukowcu u podnóża Rudaw Janowickich, gdzie zmarł kilka lat później.