Polskie Kopalnie Skarbowe na Górnym Śląsku, Spółka Dzierżawna „Skarboferm” SA

        Polsko-francuska Spółka miała stanowić przeciwwagę dla kapitału niemieckiego na Górnym Śląsku. Akcje w połowie należały do rządu polskiego, a w połowie do akcjonariuszy francuskich. Stanowiska we władzach Spółki były również rozdzielone w ten sposób, przy czym stanowiska dyrektorskie piastowali Francuzi, a Polacy byli ich zastępcami. Skutkowało to podejmowaniem wielu decyzji zgodnych z interesami francuskimi, czasami nawet wbrew zdaniu reprezentantów strony polskiej.

        Spółka   z   kapitałem   wynoszącym   300 000 000   marek   niemieckich   (przeliczonym  później  na  17 630 000 zł) została powołana do życia w 1922 r. Statutową siedzibą Spółki były Katowice, jednak dyrekcja i centrale przez cały okres międzywojenny mieściły się w Królewskiej Hucie. Majątek Spółki stanowiły: kopalnia „Król” w Chorzowie (rozdzielona później na kopalnie „Prezydent” i „Barbara-Wyzwolenie”), większa część kopalni „Bielszowice”, kopalnia „Knurów”, brykietownia przy kopalni „Król”, koksownia i fabryka syntetycznego amoniaku w Knurowie wraz z przynależnymi do nich koloniami robotniczymi oraz majątkami ziemskimi. Wszystkie te zakłady zostały wydzierżawione na okres 36 lat (od 21 czerwca 1922 r. do 31 grudnia 1958 r.).

        Umowa dzierżawna preferowała kolejność wypłat z zysku najpierw dywidend dla akcjonariuszy i tantiem dla rady nadzorczej, a następnie finansowania inwestycji oraz czynszu dzierżawnego dla skarbu państwa. W dłuższej perspektywie zaległości z tytułu czynszu dzierżawnego wzrastały coraz bardziej i pod koniec 1938 r. osiągnęły sumę 29 700 000 zł, przekraczając o przeszło 12 000 000 zł cały kapitał zakładowy Spółki. Formalnie sytuacja ta była zgodna z warunkami umowy.

Certyfikat Spółki Dzierżawnej „Skarboferm” SA na 102 akcje, wystawiony na obywatela francuskiego w 1935 r.

Źródła:

Chorzów. Zarys historii miasta. Red. J. Kantyka. Śląsk Wydawnictwo Naukowe, Katowice 1977.

Jaros J.: Dwa wieki Kopalni Węgla Kamiennego „Zabrze-Bielszowice”, Zabrze 1991.

Kapitał państwowy w spółkach prawa handlowego u schyłku Drugiej Rzeczypospolitej. WNAP, Kraków 2004.

Szmidtke Z.: Skarboferm 1922-1939. Stowarzyszenie Instytut Śląski, Państwowy Instytut Naukowy, Instytut Śląski w Opolu, Opole 2005.

Wilczek M.T.: Papiery wartościowe przemysłowych spółek akcyjnych dwudziestolecia międzywojennego. Wybór, UE Katowice 2016.