Pierwsza notka. Giesche S.A.

Zdecydowanie nie jestem tu nowy. Ale właśnie założyłem blog.

Jestem pasjonatem historycznych papierów wartościowych. Nazwa może dziwna, ale istotna. Ma swoje uzasadnienie w nieodległej  przeszłości [o tym kiedyś szerzej].  Będę publikować notki poświęcone różnym spółkom akcyjnym, które emitowały papiery wartościowe w Polsce lub są z Polską związane. Czas emisji - do 1945 r. 

A więc do rzeczy!

Pierwsza notka poświęcona jest spółce, której nazwa wywoływała jeszcze kilka lat temu duże emocje. 

Ta spółka to Giesche S.A. 

     Po śmierci w 1760 r. Fryderyka Wilhelma, syna Georga Giesche, majątkiem firmy zarządzali spadkobiercy pierwszego właściciela nie noszący już jego nazwiska. Wygaśnięcie w 1802 r. przywileju wyłączności wydobycia galmanu zmusiło spółkę do uzyskania nadań górniczych na swoje kopalnie i – zgodnie z obowiązującą wówczas zasadą dyrekcyjną - do podporządkowania ich kierownictwu państwowych władz górniczych. W tym czasie zaczęto też na Górnym Śląsku wytapiać cynk z galmanu. Również Spadkobiercy Gieschego zbudowali w 1809 r. swoją pierwszą hutę koło Szarleja, a w 1813 r. drugą. Wytop wymagał dużych ilości węgla. Ożywiło to zainteresowanie górnictwem węglowym, a ponieważ korzystniej było lokować hutę w pobliżu kopalń węgla niż dowozić paliwo, zlikwidowano hutę koło Szarleja uruchomiwszy nową w 1818 r., większą i wydajniejszą w Michałkowicach - nazwaną Jerzy - tuż obok kopalni węgla Fanny. W 1825 r. spółka nabyła hutę Liers w Lesie Bytomskim i zbudowała hutę Dawid w Chropaczowie przy uruchomionej tamże kopalni węgla Król Saul. W 1829 r. Spadkobiercy Gieschego sprzedali część udziałów i odtąd firma nosiła nazwę Gewerkschaft Georg von Giesches Erben (Gwarectwo Spadkobierców Georga von Giesche).W 1834 r. wybudowano hutę Wilhelmina w Szopienicach, która stała się zaczątkiem wielkiego kombinatu hutniczego istniejącego niemal do dziś, a firma zaczęła nabywać udziały w pobliskiej kopalni węgla. W Szopienicach zastąpiono galman blendą, zbudowano więc jej prażalnię, obok wytwórnię kwasu siarkowego i nawozów sztucznych, a także hutę ołowiu i srebra Walter Croneck oraz hutę cynku Bernhardi, a na koniec walcownię blachy cynkowej. W 1845 r. opracowano statut, jednak osobowość prawną firma uzyskała dopiero w 1860r., przyjmując jednocześnie nazwę Bergwerkgesellschaft Georg von Giesche’s Erben. (Spółka Kopalniana Spadkobierców Georga von Giesche). Następnie Spadkobiercy Gieschego kupili w 1860 r. od Guido Henckel von Donnersmarcka kopalnię rud cynkowo-ołowianych Bleischarley w Brzozowicach-Kamieniu i sąsiadujące z nimi pola górnicze. W 1880 r. koncern Gieschego odkupił od Joanny Schaffgotsch kopalnię węgla Kleofas wraz z majątkiem Załęże. Należące do spółki kopalnie w rejonie Szopienic połączono w latach 1881 - 1883 w jeden zakład pod wspólną nazwą Giesche. W końcu XIX wieku powiększono stan posiadania o kopalnię Heinz (Rozbark) pod Bytomiem wraz ze 100-hektarowym majątkiem ziemskim. Majątek ziemski zakupiono również w Mokrem (ponad 700 ha). W latach 1903 – 1914 intensywnie rozbudowywano kopalnię Giesche.

Udział 3/10000 z 1900 r. w spółce Georg von Giesches Erben.

    W 1908 r. ukończono budowę elektrowni Jerzy. Podział Górnego Śląska po I wojnie światowej spowodował także podział własności Spółki Górniczej Spadkobierców Gieschego. W granicach państwa polskiego znalazło się 80% jej majątku. Przejęła go utworzona w tym celu nowa firma Giesche S.A. Katowice, której akcje na sumę 172 mln zł pozostały w rękach dotychczasowych właścicieli przedsiębiorstwa. Niemal całość sprzedaży produktów Giesche S.A. nadal odbywała się za pośrednictwem Georg von Giesches Erben A.G. we Wrocławiu, a dla dokonywania rozliczeń utworzono specjalny bank pod firmą Bankhaus Giesches Erben. Kolejna zmiana nastąpiła w1926 r., kiedy wrocławska Spółka Giesches Erben A.G. związała się z kapitałem amerykańskim i 100% akcji Giesche S. A. Katowice odstąpiła holdingowi Silesian American Corporation z siedzibą w Nowym Jorku (SACO). 51% akcji SACO przejęła firma Harriman-Anacond, a 49% posiadała spółka Giesches Erben A.G. Giesche S.A. Katowice była w tym czasie trzecim z kolei producentem cynku i produktów pochodnych na rynku światowym. Majątek jej stanowiły kopalnie węgla kamiennego Giesche w Janowie—Nikiszowcu i Kleofas w Katowicach, kopalnie rudy ołowiu i galmanu Orzeł Biały w Brzezinach Śląskich i Matylda w Chrzanowie, prażalnie rud, i fabryki kwasu siarkowego Saeger i Lieres w Szopienicach i Trzebinia w Trzebini, zakład tlenku cynku - huta Dworzańczyka, huty cynku: Uthemann, Bernhardi, huta Pawła w Szopienicach oraz Trzebinia w Trzebini, zakład elektrolizy cynku, huta i walcownia ołowiu Walter Croneck w Szopienicach, fabryka wyrobów szamotowych, cegielnie, 5 elektrowni przy zakładach, 4 majątki ziemskie i 6 obszarów leśnych. Spółka posiadała własne biura sprzedaży i przedstawicielstwa w kraju, natomiast zbyt za granicę oddała w całości w ręce Bergwerks-produkte G.m.b.H., Berlin. W latach 1939—1945 Giesche S.A. działała pod firmą Giesche A.G. We wrześniu 1939 r. została poddana zarządowi komisarycznemu, a równocześnie przedstawiciele Bergwerksgesellschaft Georg von Giesches Erben prowadzili rozmowy z grupą Harrimana w sprawie wykupu udziałów amerykańskich w Silesian-American-Corporation. Od 1 kwietnia 1942 r. administrację i kierownictwo produkcją obydwu firm katowickiej i wrocławskiej objęła nowo powstała spółka Gieschebetriebe G.m.b.H. w Katowicach, przy czym Bergwerksgesellschaft Georg von Giesches Erben była spółką wiodącą (Führungsgesellschaft) w koncernie Giesche. Firma Gieschebetriebe wydzierżawiła od SACO na podstawie umowy z dnia 14 maja 1942 r. cały majątek Giesche S.A. Katowice i jej spółek filialnych: Giesche Fabryka Chemiczna S.A. w Katowicach—Bogucicach (Giesche Chemische Fabrik A.G.) oraz Belgijską Górniczą i Przemysłową S.A. Jaworzno—Bory (Belgische Bergwerks- und Industrie A.G. wcześniej Societe Anonyme Miniere et Industrielle). Spółką filialną była ponadto Giesche Fabryka Porcelany S.A. w Katowicach-Bogucicach.

Skan akcji spółki Giesche S.A. z 1929 roku. Na akcji znajduje się odcisk stempla następującej treści: Zarejestrowano na zasadzie dekretu z dnia 3 luty 1947 (Dz.U.R.P. Nr.23 poz. 88). 22 kwiecień 1949. Konsulat Generalny RP. w New Yorku. Źródło: M.T.Wilczek: Spółki akcyjne Górnego Śląska i Śląska Cieszyńskiego i ich papiery wartościowe [do 1945] , AE Katowice 2006, s. 78.

    Po II wojnie światowej przedsiębiorstwa tworzące koncern znacjonalizowano, a kopalnię Giesche przemianowano na KWK Janów, a następnie Wieczorek. 16 lipca 1960 r. rząd PRL zawarł układ indemnizacyjny z rządem USA, na podstawie którego wypłacono 40 mln dolarów akcjonariuszom amerykańskim za znacjonalizowane mienie. Jednak Skarb Państwa nie dopilnował swoich obowiązków w tej sprawie, nie umorzył akcji, nie spowodował ich zniszczenia, a spółka nie została wykreślona z rejestru. Umożliwiło to grupie osób decyzją sądu rejonowego w Katowicach w 2005 r. reaktywację spółki w oparciu o akcje nabyte na rynku kolekcjonerskim. Zwołano walne zgromadzenie akcjonariuszy, wybrano zarząd i przerejestrowano ją w 2006 r. z przedwojennego rejestru RHB do aktualnego Krajowego Rejestru Sądowego, a następnie wystąpiono o odszkodowanie lub zwrot majątku do Skarbu Państwa, miasta Katowice i Hutniczo-Górniczej Spółdzielni Mieszkaniowej w Katowicach. Roszczenia dotyczyły majątku wycenianego na 341 mln zł. W wyniku medialnej burzy i działań podjętych na różnych szczeblach władzy prokuratura zaskarżyła decyzję sądu o rejestrację spółki, a przeciwko jej niedoszłym właścicielom wytoczyła sprawę karną o usiłowanie wyłudzenia majątku znacznej wartości. W 2014 r. katowicki sąd okręgowy uznał ostatecznie, że reaktywacja spółki Giesche była bezprawna i na tej podstawie została wykreślona z KRS. 

Źródła:

Cichy L., Gałuszka B.: Kopalnia Wieczorek, Śląski Instytut Wydawniczy, Katowice 1985.

Poprawska S.: Kancelaria górnośląskich przedsiębiorstw przemysłowych do r. 1945, Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych Warszawa 1972.

Wilczek M.T.: Spółki akcyjne Górnego Śląska i Śląska Cieszyńskiego i ich papiery wartościowe [do 1945] , AE Katowice 2006.

www.kopalnia.com.pl [dostęp: 22.03 2004]